Istebna

wieś w województwie śląskim

Istebnawieś w Polsce, położona w województwie śląskim, w powiecie cieszyńskim, siedziba gminy Istebna[4][5].

Istebna
wieś
Ilustracja
Państwo

 Polska

Województwo

 śląskie

Powiat

cieszyński

Gmina

Istebna

Liczba ludności (2017-12-31)

5142[2]

Strefa numeracyjna

33

Kod pocztowy

43-470[3]

Tablice rejestracyjne

SCI

SIMC

0052899

Położenie na mapie gminy Istebna
Mapa konturowa gminy Istebna, w centrum znajduje się punkt z opisem „Istebna”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole znajduje się punkt z opisem „Istebna”
Położenie na mapie województwa śląskiego
Mapa konturowa województwa śląskiego, na dole znajduje się punkt z opisem „Istebna”
Położenie na mapie powiatu cieszyńskiego
Mapa konturowa powiatu cieszyńskiego, na dole po prawej znajduje się punkt z opisem „Istebna”
Ziemia49°33′50″N 18°53′38″E/49,563889 18,893889[1]
Strona internetowa

W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Istebna. W latach 1975–1998 wieś położona była w województwie bielskim.

Wieś leży w historycznych granicach regionu Śląska Cieszyńskiego. Powierzchnia sołectwa wynosi 4741 ha[6], a liczba ludności 5142 osoby[2], co daje gęstość zaludnienia równą 108,4 os./km².

Miejscowość turystyczna położona w Beskidzie Śląskim w pobliżu granicy z Czechami i Słowacją. Obejmuje dolinę górnej Olzy i stoki otaczających ją wzniesień. Centrum zabudowy na południowych zboczach Złotego Gronia leży na wysokości 580–630 m n.p.m. Krajobraz miejscowości to głównie tereny górzyste z zalesieniami. Wraz z Jaworzynką i Koniakowem tworzy tzw. Beskidzką Trójwieś.

Integralne części wsi

edytuj
Integralne części wsi Istebna[4][5]
części wsi Andziółówka, Beskid, Bryjowie, Brzestowy, Burowie, Bystry, Czadeczka, Czostkowa, Drobniawy, Dupny, Dzielec, Filipionka, Gazurowie, Gliniany, Haratykowie, Jasnowice, Kawulonka, Kawulowie, Kiepkowie, Kohutowie, Kościanowice, Kościół, Kubalonka, Kubalowie, Kulonkowie, Lanckorona, Leszczyna, Łączyna, Macurzonka, Matyska, Michałkowa Olza, Michałkowie, Mikowa Łąka, Mikowie, Mikszówka, Mlaskawka, Mraźnice, Murzynka, Na Las, Nowina, Olecki, Pietroszonka, Piła, Polanka, Polokowie, Połom, Potoczki, Rechtorzonka, Skała, Słowiaczonka, Stecówka, Suszkowie, Szarcowie, Szymcze, Tokarzonka, U Forotu, U Psujki, U Stawu, Wilcze, Wojtaszowie, Wojtkowie, Wysznie Pole, Za Doliną, Za Groń

Użytkowanie terenów

edytuj
Użytkowanie terenów Powierzchnia [ha]
Rolnictwo i leśnictwo 4510,32
Zabudowa mieszkaniowa 98,76
Usługi o charakterze publicznym 18,93
Usługi o charakterze komercyjnym 9,17
Wytwórczość 4,56
Obsługa techniczna i usługi komunalne 1,14
Komunikacja 36,38
Wody 61,74
Ogółem 4741,00

Źródło:[7].

Historia

edytuj

Pierwszą osadą na terenie Istebnej były Jasnowice, powstały one najprawdopodobniej w połowie XVI w.; urbarz z 1552 r. określa je jako świeżo założoną wieś[potrzebny przypis]. Pod koniec tego też wieku na stokach południowych Złotego Gronia pojawili się osadnicy, tworząc podstawy pod rozwój nowej wsi Istebna. Jednak pierwsza wzmianka o niej pojawiła się w urbarzu księstwa cieszyńskiego dopiero w 1621 r. – spisano w nim wszystkich osadników oraz ich powinności, które miały obowiązywać od 1643 r. Dlatego lata 1621–1643 uznawane są za okres kształtowania się organizacji wsi. Najstarsze zapisy w rejestrach gruntowych dotyczące Istebnej pochodzą z 1629 r. Osadnicy Istebnej zobowiązani byli wobec księcia cieszyńskiego do produkcji gontów, jak również do wyrębu drewna i spławiania go rzeką Olzą do Cieszyna[8]. Drewna z Istebnej używano też m.in. do budowy szańców jabłonkowskich. Pierwsi osadnicy przybyli do Istebnej z terenów zachodnich Górnego Śląska, jednak osiedlili się tu również pasterze wołoscy, dając początek późniejszym przysiółkom. Najprawdopodobniej przybyli oni z terenów Słowacji, skąd przynieśli nazwę wsi Istebna – istnieje bowiem już od XIII w. na Orawie miejscowość o nazwie Istebné. Wołosi zapoczątkowali miejscowe pasterstwo, które okazało się o wiele bardziej dochodowe niż rolnictwo (ziemia nie była urodzajna, a sezon wegetacyjny krótki). Niebawem po założeniu Istebnej tutejsi górale mieli już trzy szałasy (letnie gospodarstwa pasterskie) w górach. Jeden należał do Andrysków, drugi, który nazywał się Cienków, założył Szarzec, a trzeci o nazwie Barani należał do Hrubego. W nich ośmiu gospodarzy wypasało 1166 sztuk "bydła wałaskiego" (owiec i kóz). Oprócz tego przy swoich polach, pod górami, 19 pierwszych osadników pasło 372 sztuki bydła rogatego[8]. Pasterstwo pozostało podstawowym zajęciem mieszkańców aż do połowy XIX w.

 
Henryk Jastrzembski: „Para góralska z Istebnej” (1846 r.)
 
Kościół Dobrego Pasterza

Wołoskiego pochodzenia nazwa Istebna ma etymologię słowiańską: ps. *jьstъba, cs. istŭba „namiot”, starorus. istobka „łazienka”, por. pol. izba[9].

Pierwsza pieczęć gminy z 1702 r. obrazuje kozę ogryzającą drzewo, co symbolizuje wieloletnią walkę zarządu dóbr książęcych z hodowlą kóz przez górali i wypasaniem ich w lasach.

W 1716 r. do Jabłonkowa przybywa jezuita ks. Leopold Tempes z misją rekatolizacji miejscowych górali. Dotarł on niebawem do Istebnej, gdzie w 1720 r. zbudował drewnianą kaplicę, a nieopodal niej szkołę. Koszty comiesięcznego sprowadzenia księdza jak i utrzymania nauczyciela decyzją zwierzchności ponosili zarówno protestanci, jak i katolicy. Starania Tempesa co do wybudowania kościoła murowanego ziściły się dopiero w 1794 r., kiedy powstał obecny kościół Dobrego Pasterza, natomiast na 1819 r. datuje się powstanie nowej, murowanej szkoły obok kościoła. W tym samym roku nieopodal powstała gospoda „U Ujca”, która na wiele lat stała się centrum życia społecznego górali.

Od końca XVIII w. postępujący upadek szałaśnictwa, aż po jego kres poprzez zniesienie w 1853 r. serwitutów leśnych, zmusił górali do szukania innych form zarobku. Od końca tamtego wieku coraz więcej górali trudniło się pracą w lasach i furmanieniem. Rudę darniową wydobywaną w okolicy wożono do hut w Ustroniu i Węgierskiej Górce, a drewno do Cieszyna i Jabłonkowa. Część górali znalazła później pracę w hutach w Trzyńcu i Ustroniu.

Według austriackiego spisu ludności z 1900 r. w 379 budynkach w Istebnej na obszarze 4828 hektarów mieszkało 2212 osób, co dawało gęstość zaludnienia równą 45,8 os./km², z tego 2083 (94,2%) mieszkańców było katolikami, 123 (5,6%) ewangelikami, a 6 (0,3%) wyznawcami judaizmu; 2200 (99,5%) z nich posługiwała się językiem polskim, a 11 (0,5%) – niemieckim[10]. Do 1910 r. liczba budynków wzrosła do 396, a mieszkańców – do 2245[11].

W listopadzie 1918 roku doszło we wsi i okolicach do akcji spontanicznego wyrębu lasów Komory Cieszyńskiej. Na wiecu ludności miejscowej przyjęto żądanie, by zamki i lasy Komory Cieszyńskiej „Przeszły na własność Narodu”[12]. Od pierwszych dni wojny czechosłowacko-polskiej (23–30 stycznia 1919 r.) górale z Istebnej i Jaworzynki włączyli się do walki. Ponawiali ataki na linię kolejową Jabłonków–Czadca. W związku z tym Czesi, mimo zawarcia rozejmu 30 stycznia 1919 r., postanowili 2 lutego 1919 r. spacyfikować Istebną. Po ciężkich walkach, ponosząc straty, musieli wycofać się do Jabłonkowa. Po rozpadzie monarchii austro-węgierskiej oraz wojnie czechosłowacko–polskiej o Śląsk Cieszyński z 1919 r. wieś, na mocy decyzji Rady Ambasadorów, została przyznana Polsce. Nowe granice odcięły Istebną od jej centrum administracyjnego – Jabłonkowa – i dopiero otwarcie drogi przez przełęcz Kubalonkę w 1932 r. połączyło wieś z resztą polskiej części Śląska Cieszyńskiego.

W okresie międzywojennym w miejscowości stacjonował komisariat Straży Granicznej i placówka II linii SG „Istebna”[13]. W 1930 r. został poświęcony kościół ewangelicki znajdujący się na wschodnim końcu wsi.

Już w latach 20. XX w. zwrócono uwagę na potencjalne turystyczne i uzdrowiskowe walory Istebnej. W 1924 r. w Cieszynie z inicjatywy Adama Stanisława Mickiewicza, dyrektora banku w Warszawie, założona została firma "Uzdrowisko Istebna", której zadaniem było utworzenie we wsi zespołu leczniczo-uzdrowiskowego. W 1928 r. przekształcono ją w spółkę akcyjną "Uzdrowisko Istebna". Plany zakładały stworzenie ośrodka leczniczego o ogólnopolskim charakterze, który byłby również w stanie przyciągnąć klientów z zagranicy. Niestety, mimo planów spółki oraz daleko posuniętej współpracy z mieszkańcami Istebnej, w roku 1930 firma przestała istnieć[14]. W międzyczasie, w listopadzie 1928 r. Sejm Śląski przyjął uchwałę o budowie w Istebnej, na stokach Kubalonki, sanatorium dla dzieci i młodzieży, zagrożonych gruźlicą. W 1937 r. został tam oddany do użytku Wojewódzki Zespół Leczniczo-Wychowawczy im. J. Piłsudskiego[15] (obecna nazwa: Wojewódzkie Centrum Pediatrii Kubalonka w Istebnej).

Do 21 grudnia 2007 r. w miejscowości funkcjonowało przejście graniczne Istebna-Bukovec, które na mocy Układu z Schengen zostało zlikwidowane.

 
Cmentarz ewangelicki, widok w stronę Koniakowa
 
Wejście na stary cmentarz istebniański

Gospodarka

edytuj

Obecnie jedynie niewielka część ludności utrzymuje się z rolnictwa. Większość żyje z pracy w leśnictwie, usługach, obsłudze ruchu turystycznego lub z pracy w sąsiednich miastach: Wiśle, Ustroniu lub Skoczowie. Niewielka część mieszkańców nadal pracuje w kopalniach węgla kamiennego w rejonie Jastrzębia-Zdroju. Wieś jest ośrodkiem sportowym, szczególnie dzięki rozbudowanym narciarskim trasom biegowym na przełęczy Kubalonka oraz kompleksowi narciarskiemu Zagroń Istebna.

Edukacja

edytuj
  • Gminne Przedszkole w Istebnej
  • Szkoła Podstawowa nr 1 im. ks. Józefa Londzina
  • Szkoła Podstawowa nr 2 im. Marii Konopnickiej
  • Zespół Szkół im. dr. Stanisława Kopczyńskiego przy Wojewódzkim Centrum Pediatrii „Kubalonka” (w którego skład wchodzą: Szkoła Podstawowa i Liceum Ogólnokształcące nr 1)
  • Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych w Istebnej Zaolziu (w którego skład wchodzą: Liceum Profilowane, Liceum dla Dorosłych (wieczorowe) oraz Zasadnicza Szkoła Zawodowa)
  • Ochronka Sióstr Służebniczek Istebna
  • Ochronka Sióstr Służebniczek Istebna Andziółówka
  • Zespół Pozalekcyjnych Zajęć Wychowawczych przy Wojewódzkim Centrum Pediatrii

Wspólnoty wyznaniowe

edytuj
 
Kościół ewangelicki w Istebnej

Trzy parafie:

Jedna parafia:

Zabytki i atrakcje turystyczne

edytuj
 

W miejscowości znajdują się:

 
Tablica pamiątkowa upamiętniająca Jerzego Kukuczkę w Istebnej

Turystyka

edytuj

W granicach administracyjnych Istebnej znajduje się Chatka AKT na Pietroszonce w przysiółku Pietroszonka. W zimie działa tu kilka ośrodków narciarskich, w tym dwa duże:

Piesze szlaki turystyczne

edytuj

Trasy rowerowe

edytuj

Przez miejscowość przechodzą następujące trasy rowerowe:

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 42592
  2. a b Gmina Istebna: Statystyka za rok 2017 (2016). [w:] www.istebna.eu [on-line]. 2017. [dostęp 2018-02-01].
  3. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 358 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  4. a b Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
  5. a b GUS. Rejestr TERYT
  6. Gmina Istebna: Gmina Istebna: Powierzchnia. [w:] www.ug.istebna.pl [on-line]. [dostęp 2010-12-07].
  7. Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Istebna (stan na 2004 rok)
  8. a b Franciszek Popiołek: Historia osadnictwa w Beskidzie Śląskim. Część II: Powstanie wsi beskidzkich. Pamiętnik Instytutu Śląskiego t. XIII, Katowice 1939, s.140-146
  9. Por. hasło izba [w:] Brückner A., Słownik etymologiczny języka polskiego (1970)
  10. Gemeindelexikon der im Reichsrate vertretenen Königreiche und Länder, bearbeitet auf Grund der Ergebnisse der Volkszählung vom 31. Dezember 1900, XI. Schlesien. Wien: 1906. (niem.).
  11. Ludwig Patryn (ed): Die Ergebnisse der Volkszählung vom 31. Dezember 1910 in Schlesien. Troppau: 1912. (niem.).
  12. Dariusz Zalega, „Gdy zmiotło trony” „Le monde diplomatique”, listopad 2016, str. 38
  13. Marek Jabłonowski, Bogusław Polak: Polskie formacje graniczne 1918−1839. Dokumenty organizacyjne, wybór źródeł. T. II. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, 1999, s. 26. ISBN 83-87424-77-3.
  14. Natalia Kotrys: Rola i znaczenie Zakładu Leczniczo-Wychowawczego im. Józefa Piłsudskiego w Istebnej w kontekście walki z gruźlicą (wybrana problematyka) [w:] "Echa Przeszłości" R. XIX, 2018, s. 191-202
  15. Hanna Faryna-Paszkiewicz: Sanatorium w Istebnej, [w:] Architektura, nr 12/2015 [1]
  16. Spis obiektów nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków z terenu województwa śląskiego (pol.) wkz.katowice.pl [dostęp 2024-03-16]

Linki zewnętrzne

edytuj