Bucznik (województwo śląskie)

Bucznik – osada i kolonia artystyczna w województwie śląskim, w powiecie cieszyńskim w gminie Istebna (pomiędzy przysiółkiem Andziołówka, a doliną Olecki (prawy dopływ rzeki Olzy). Nazwa pochodzi od pierwotnie rosnących w centrum osady licznych, wiekowych buków. W tym miejscu, związany z Istebną i Śląskiem Cieszyńskim malarz i rzeźbiarz Ludwik Konarzewski-senior, w 1922 r. rozpoczął wznoszenie swego domu i pracowni, a następnie założył rodzaj kolonii artystyczno-kulturalnej.

Bucznik (kolonia artystyczna)

Bucznik ok. 1930 r. – widok od strony drogi Istebna-Wisła
Państwo	Polska
Miejscowość	Istebna 29 i 596
Data założenia	1923
Zakres zbiorów	zbiory artystyczne malarstwo, rzeźba, grafika, ceramika i tkanina oraz historyczne i biograficzne
Wielkość zbiorów	500 muzealiów
Powierzchnia ekspozycji	2500 m²
Położenie na mapie województwa śląskiego Muzeum i pracownia rodziny Konarzewskich
Położenie na mapie Polski Muzeum i pracownia rodziny Konarzewskich
49°34′42,9″N 18°53′46,0″E

Historia – okres międzywojenny

Jako symboliczną datę założenia Bucznika, także jako formy kolonii artystycznej i kulturalnej, przyjmuje się jednak dzień 3 maja 1923 r., odnoszący się do wezwania kaplicy NMP Królowej Korony Polskiej, która została wzniesiona przez L. Konarzewskiego jako wotum wdzięczności za szczęśliwy powrót z zesłania przez władze carskie w okolice Buzułuku. Był to jeden z pierwszych budynków projektowanego przez niego założenia zabudowy Bucznika, ukończonej w całości we wczesnych latach 30. XX w. Równocześnie budowano dom mieszkalny, a następnie – pierwszy w górskiej Istebnej pensjonat, także o nazwie „Bucznik”.

Goście Ludwika Konarzewskiego-seniora (pierwszy od prawej z osób dorosłych) przed pensjonatem "Bucznik" ok. 1927 r. – m.in. czwarty od lewej Julian Fałat, druga od prawej Zofia Kossak-Szczucka

Gośćmi tego pensjonatu bywały znakomite osobistości ze świata kultury i nauki okresu międzywojennego, m.in.: pisarz i publicysta Michał Asanka-Japołł, osiadły przed I wojną światową w Bystrej Śląskiej malarz Julian Fałat, prowadzący tu swoje badania wybitny etnograf i kolekcjoner Mieczysław Gładysz, ceniony lekarz immunolog i bakteriolog Ludwik Hirszfeld, działacz polityczno-społeczny Wojciech Korfanty, powieściopisarka Zofia Kossak-Szczucka, kompozytorzy: Tadeusz Joteyko, Stanisław Niewiadomski i Feliks Nowowiejski, syn Adama Mickiewicza – Władysław, śląski pisarz Gustaw Morcinek oraz śląski działacz społeczny, pisarz i dziennikarz radiowy Stanisław Ligoń. Obecność tylu znanych i wybitnych, zapraszanych tu osób powodowała, że na Buczniku toczyło się wówczas w naturalny sposób intensywne życie kulturalne i towarzyskie. L. Konarzewski zamyślał bowiem również o przekształceniu Istebnej w prężny ośrodek kulturalno-letniskowy na kształt pobliskiej Wisły, czy nawet Zakopanego.

Przy domu mieszkalnym gromadził także różnorodną tematycznie kolekcję dóbr kultury i dzieł sztuki, stwarzając w ten sposób rodzaj muzeum. Zbiory obejmowały kilkaset egzemplarzy rzeźb w drewnie i obrazów o tematyce sakralnej, kilkadziesiąt kompletów strojów regionalnych i historycznych, a także – tyleż różnorodnych sprzętów i mebli regionalnych z obszaru Śląska Cieszyńskiego. Dodatkowo zgromadził też gospodarz zbiory biblioteczne w liczbie około 1,5-2 tys. wolumenów, wśród których znalazło się kilkadziesiąt starodruków i manuskryptów.

Natomiast względy czysto zawodowe spowodowały, że L. Konarzewski-senior stworzył na Buczniku w okresie międzywojennym rodzaj warsztatów o nazwie Artystyczne pracownie malarstwa i rzeźby – sztuki kościelnej oraz góralskiej regionalnej, które przekształciły się także w nieformalną szkołę plastyczną dla młodzieży. Działalność szkoły i warsztatów artystycznych wykreowała kilkudziesięciu twórców lokalnych i kilku ogólnopolskich. Owe warsztaty artystyczne i ich uczniowie, pensjonat i jego goście oraz prowadzone muzeum i biblioteka, uczyniły z Bucznika w okresie międzywojennym kolonię artystyczną, ale także – ważny w regionie ośrodek kultury.

W latach II wojny światowej, pod nieobecność gospodarza, który wraz z najbliższą rodziną zamieszkał wówczas w Krakowie, decyzją władz okupacyjnych budynki Bucznika (z wyjątkiem wspomnianej kaplicy Matki Boskiej Królowej Polski – ocalonej także dzięki interwencjom władz kościelnych) zostały rozebrane. Natomiast większość dóbr ze wspomnianych kolekcji uległa rabunkom, zniszczeniu lub rozproszeniu. L. Konarzewski wraz z rodziną mógł powrócić na Bucznik dopiero w 1945 r.

Po wojnie

Historię Bucznika po II wojnie światowej otwiera wznowienie działalności szkoły plastycznej w Istebnej, działającej już w nowo wzniesionym budynku. Tuż po wojnie powstał bowiem najpierw skromny i właściwie prowizoryczny budynek mieszkalny w formie baraku o istebniańskim numerze 451 oraz prawie równocześnie – także drewniany budynek wspomnianej szkoły plastycznej. Dzieci i młodzież uczyły się w niej – oprócz malarstwa, rzeźby i rysunku – także ceramiki. Szkoła funkcjonowała jako placówka społeczna do około 1960, kiedy była już prowadzona przez syna seniora – Ludwika Konarzewskiego-juniora, jego żonę – Joannę Konarzewską i siostrę Ludwika-juniora – Marię, która nauczała tu ceramiki; Ludwik Konarzewski-senior zmarł bowiem w 1954. Kilka lat po jego śmierci, syn Ludwik Konarzewski-junior wraz z żoną – Joanną, postanowili odbudować Bucznik – w pewnym stopniu – także jako formę dawnej kolonii artystycznej.

Dom nr 596 z lat 1960-75 mieszczący pracownię i muzeum rodzinne

W roku 1960 rozpoczęła się więc wreszcie budowa stałego, murowanego domu z pracownią, wznoszonego – podobnie, jak wspomniane wcześniej budynki powojenne Bucznika – według projektu młodszego brata Ludwika-juniora – architekta – Stanisława Konarzewskiego. Część detali architektonicznych (m.in.wątki kamieniarki, formy stolarki) powstała natomiast według koncepcji żony Ludwika-juniora – Joanny. Biorąc pod uwagę, że zarówno sam projekt architektoniczny, jak i wspomniane koncepcje detali pochodzą z przełomu lat 50. i 60. XX w., w swoim miejscu i czasie mogą uchodzić za nowatorskie. Dom z pracownią o numerze 596 w stanie surowym ukończony został w 1967, jednak zewnętrzne prace wykończeniowe trwały do 1972, a wewnętrzne – do 1975. Tutaj powstała też większość prac plastycznych Ludwika-juniora i jego żony Joanny oraz ulokowana i wyeksponowana została większość ocalałych prac plastycznych i dóbr kultury z międzywojennej kolekcji Ludwika Konarzewskiego-seniora.

Dom drewniany z lat 1980-85 – pod numerem 29

W latach 70., oprócz intensywnych prac porządkujących i zagospodarowujących ostatecznie na nowo teren Bucznika, Ludwik i Joanna Konarzewscy, z powodu rozrastającej się rodziny, postanowili wznieść dodatkowo osobny budynek mieszkalno-pracowniany, który w zakresie formy i budulca miał przy okazji nawiązać do międzywojennego Bucznika, a w tym także – do lokalnej tradycji budowlanej. W ten sposób w latach 1980-85, po dosyć długiej przerwie powojennej, powstaje jeden z pierwszych mieszkalnych budynków drewnianych nowej generacji w Polsce, stając się w tym czasie precedensem i jednym z pierwowzorów dla tego typu domów, wznoszonych do dzisiaj w całym kraju. Budynek ten, o istebniańskim numerze 29, zaprojektowany został również przez brata Ludwika-juniora – Stanisława. Ludwik-junior jest natomiast autorem jego wystroju rzeźbiarskiego wraz z koncepcją szaty ikonograficznej, symbolicznie nawiązującej do historii Polski i rodziny Konarzewskich.

Współczesność

Zdarzenia okresu okupacji oraz następujące w latach następnych różnorodne trudności codziennej egzystencji, stały się przyczyną, dla której życie kulturalne na Buczniku po II wojnie światowej, być może nie miało już intensywności w wymiarze publiczno-towarzyskim, porównywalnej z okresem międzywojennym. Z drugiej jednak strony należy podkreślić, że oprócz wspomnianej społecznej szkoły plastycznej dla dzieci i młodzieży, która działała tu przez około lat 15, do dzisiaj funkcjonuje w tym miejscu także rodzaj muzeum i galerii sztuki. W minionych latach organizowano na Buczniku również konferencje i wystawy czasowe poświęcone historii kultury regionu i rodziny oraz formy lekcji muzealnych dla młodzieży, dzieci i osób z kręgu kultury. Natomiast w pracowni przy domu nr 596, w której powstawały liczne prace Ludwika Konarzewskiego-juniora i jego żony – Joanny, obecnie tworzy m.in. ich córka, malarka – Iwona Konarzewska. Zdarzenia te i fakty w dalszym ciągu świadczą o dorobku kulturalnym regionu, stanowiąc zarazem żywą cząstkę kultury polskiej i uniwersalnej.

Bibliografia

• Michał Asanka-Japołł: Malarze pogodnej wsi śląskiej, Ludwik Konarzewski, Świat 1924, nr 52, s. 4
• Michał Asanka-Japołł: Sztuka malarska na Śląsku Cieszyńskim, Przewodnik Katolicki 1927, nr 44 s. 641
• W. Bandura: Zagrożony byt placówki polskiej sztuki ludowej na Śląsku, Polska Zachodnia 1934 nr 240;
• Mirosław J.M.J. Barański Mirosław J.M.J., Beskid Śląski. Przewodnik, Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, 2007, s. 393, ISBN 978-83-89188-71-7, OCLC 297532256 .
• Zofia Bożek: Sylwetki twórców i popularyzatorów sztuki województwa bielskiego, Bielsko-Biała, 1987, s. 51 ISBN 83-7004-019-5 9788370040192
• J. Czober: W szkole artystycznej rzeźby, malarstwa i sztuki góralskiej m Istebnej, „Polska Zachodnia" 1939, nr 8;
• Józef Golec, Stefania Bojda: Słownik biograficzny Ziemi Cieszyńskiej, T. 2. – Cieszyn, 1995, s. 101 ISBN 83-60431-86-8, 9788360431863;
• Witold Iwanek, Wystawa prac artystycznych plastyków rodziny Konarzewskich. Katalog. Wisła 1977;
• Witold Iwanek, Konarzewska Joanna, Konarzewski Łukasz: Ludwik Konarzewski. Wystawa Malarstwa [ulotka], Wisła, 1985;
• Dominik Konarzewski: Modernizm i góry. O międzywojennej architekturze miejscowości wypoczynkowych Śląska Cieszyńskiego na przykładzie Istebnej, Ustronia i Wisły, [w:] Oblicza sztuki 20-lecia międzywojennego na obszarze obecnego województwa śląskiego pod. red.. Teresy Dudek –Bujarek, Katowice 2011 s. 218 ISBN 978-83-88341-58-8;
• Dominik Konarzewski, M. Augustyn: Ludzie Zamku i regionu, [w:] Zamek Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej w Wiśle pod red. Jacka Purchli, Kraków 2005, s. 50 ISBN 83-921543-0-4.
• Dominik Konarzewski, Michał Kawulok: Od wsi do uzdrowiska. Dziedzictwo architektoniczne Wisły, [w:] Materiały do monografii Wisły pod red. M Kiereś, Wisła 2009, s. 38 i 43 ISBN 978-83-60551-23-3.
• Dominik Konarzewski: Modernizm i góry. O międzywojennej architekturze miejscowości wypoczynkowych Śląska Cieszyńskiego na przykładzie Istebnej, Ustronia i Wisły, [w:] Oblicza sztuki 20-lecia międzywojennego na obszarze obecnego województwa śląskiego pod. red. Teresy Dudek–Bujarek, Katowice 2011, s. 197-228 ISBN 978-83-88341-58-8.
• Ludwik Konarzewski: Artystyczne pracownie malarstwa i rzeźby – sztuki kościelnej oraz góralskiej regionalnej, Cieszyn ok. 1930
• Łukasz Konarzewski: Ludwik Konarzewski senior, [w:] „Ziemia śląska”, red. Lech Szaraniec, t. 2, Katowice 1989, s. 47-107 ISSN 0860-6676
• Łukasz Konarzewski: Katalog zbiorów prac plastycznych rodziny Konarzewskich oraz muzealiów w Istebnej na Buczniku, Olkusz 2015, s. 3-5, 288-289 i 291-295 ISBN 978-83-939096-0-5
• Klemens Kosyrczyk [pseudonim autorski – Stach kropiciel]: Gawęda Stacha Kropiciela, „Gość Niedzielny” z 19 października 1947, nr 42, s. 326;
• Tadeusz Kraszewski: Wieś dwóch malarzy (J. Wałach i L. Konarzewski), Przewodnik Katolicki 1937, nr 46, s. 757–758
• M.A.J. [Michał Asanka—Japołł], Sztuka z śląskiego zaścianka., „Łódź w Ilustracji”, 1925 nr 38, s. 6 -7;
• Karol Piegza: Malarze Ślący, Czeski Cieszyn 1937, s. 21-24;
• M. i P. Modlińscy: Ołtarz główny – realizacja Ludwika Konarzewskiego, [w:] Polska dusza. Dawna kaplica Prezydentów, kościół Matki Bożej Królowej Korony Polski w Spale, Krosno 2010 s. 52-57 ISBN 978-83-7530-090-1;
• Polski słownik biograficzny, T. 13, kom. red. Bogusław Leśnodorski i in. [opracowanie hasła: Ludwik Brożek], Wrocław 1967-1968, s. 483-484;
• Polskie życie artystyczne, tom II – lata 1915-1939 IS PAN, Warszawa 1974;
• Edmund Rosner: Istebniańskie spotkania – wizyta u Konarzewskich, Głos Ziemi Cieszyńskiej z 2 sierpnia 1957
• Bogdan Snoch: Górnośląski leksykon biograficzny. – Wyd. 2 (uzupełnione i rozszerzone) Katowice, 2004, s. 166 ISBN 83-85039-79-1;
• Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających (zmarłych przed 1966 r.) pod red. Jolanty Maurin-Białostockiej i Janusza Derwojeda. T. 4. – Wrocław [i in.], 1986, s. 78-80 ISBN 83-04-01983-3;
• Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających (zmarłych przed 1966 r.), pod red. Jolanty Maurin-Białostockiej i Janusza Derwojeda i in. [opracowanie: hasła M. Zakrzewska]. T. 4. – Wrocław, 1986, s. 79 ISBN 83-04-01983-3;
• Barbara Szczypka-Gwiazda: Sztuki przedstawieniowe dwudziestolecia międzywojennego – malarstwo, grafika, plakat, rzeźba swojski regionalizm i echa wielkiej sztuki, s.412-432 [w:] Sztuka Górnego Śląska od średniowiecza do końca XX wieku, pod red. Ewy Chojeckiej, Katowice 2004, s. 418-419 ISBN 83-87455-77-6;
• Śląski Słownik Biograficzny. Seria nowa pod red. M. Fazan i F. Serafin, t. 1, Katowice 1999, s. 163-165 ISBN 83-226-0833-0;
• Zamek Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej w Wiśle, praca zbiorowa pod red. Jacka Purchli, Kraków 2005, s. 80 ISBN 83-921543-0-4

Film

• Gniazdo na Buczniku – film dokumentalny, reż. Aleksandra Dendor, TVP/Ośrodek w Katowicach, 1993 r.; emisja w 1994 r. w TVP 3 i TVP 2

Linki zewnętrzne

• Film z cyklu A życie toczy się dalej TVP Katowice 2014, scenariusz i realizacja: Ewa Kozik, prowadzenie: Dagmara Drzazga, zdjęcia: Sławomir Chudowski; emisja 7 grudnia 2014 r. w TVP Katowice – produkcja zawiera również obszerne fragmenty filmu Gniazdo na Buczniku