Harklowa (województwo podkarpackie)

Harklowa – wieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie jasielskim, w gminie Skołyszyn.

Harklowa

wieś
Panorama
Państwo	Polska
Województwo	podkarpackie
Powiat	jasielski
Gmina	Skołyszyn
Wysokość	239–438 m n.p.m.
Liczba ludności (2020)	1580
Strefa numeracyjna	13
Kod pocztowy	38-243
Tablice rejestracyjne	RJS
SIMC	0359965
Położenie na mapie gminy Skołyszyn Harklowa
Położenie na mapie Polski Harklowa
Położenie na mapie województwa podkarpackiego Harklowa
Położenie na mapie powiatu jasielskiego Harklowa
49°42′54″N 21°20′33″E

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa krośnieńskiego.

Od 1861 w Harklowej istnieje kopalnia ropy naftowej.

Miejscowość jest siedzibą parafii rzymskokatolickiej św. Doroty z kościołem z XIX wieku, należącej do dekanatu Dębowiec w diecezji rzeszowskiej.

W Harklowej urodziła się i mieszkała polska superstulatka – Aleksandra Dranka (1903–2014).

9 maja 2013 minęło 650 lat od lokacji wsi przez króla Kazimierza Wielkiego.

Położenie geograficzne

Harklowa leży w południowo-wschodniej Polsce na pograniczu Obniżenia Gorlickigo i Pogórza Jasielskiego na Pogórzu Karpackim. Wieś graniczy ze wschodu z Osobnicą, z zachodu z Głęboką i Kunową, od południa z Pagorzyną, od północy z Pustą Wolą, Przysiekami i Sławęcinem poprzez rzekę Ropę. Wieś ma dogodne połączenia drogowe z sąsiednimi miejscowościami. W centrum wsi krzyżują się drogi powiatowe: nr 1863R relacji Skołyszyn – Harklowa - granica województwa - Lipinki, która łączy Harklową z drogą krajową nr 28 i linią kolejową nr 108 ze stacją w Skołyszynie; nr 1865R Harklowa – Kunowa; nr 1866R Harklowa - granica województwa - Pagorzyna i nr 1867R Harklowa – Osobnica. Do najbliższych miast: Jasła (województwo podkarpackie) jest stąd 16 km, a do Biecza (województwo małopolskie) 10 km. Powierzchnia wsi wynosi 992,1 ha.

Pochodzenie nazwy

Nazwa wsi jest nazwą kulturową. Na przestrzeni wieków przybierała różne formy. I tak w 1365 pojawia się nazwa Hartlowa Wola; w 1383 Hartlova; w 1629 Herthowa; od 1882 przybiera nazwę Harklowa albo Hartlowa.

Części wsi

Integralne części wsi Harklowa

SIMC	Nazwa	Rodzaj
0359971	Dół	część wsi
0359988	Garncarzówka	część wsi
0359994	Podlas	część wsi
0360000	Pola	część wsi
0360017	Raciochy	część wsi
0360023	Za Lasem	część wsi

Historia

Wieś Harklową, zwaną dawniej Hartlową Wolą, założył król Kazimierzowi Wielki. Dokumentem wydanym w Dębowcu 9 maja 1363 roku ustanowił sołtystwo we wsi Harklowa i przeniósł ją z prawa polskiego na prawo niemieckie. Odtąd Harklowa należała do dóbr królewskich aż do pierwszego rozbioru Polski w 1772 roku. Na sołtysa król powołał Mikołaja Czocznera. W dokumencie lokacyjnym przeznacza król 6 łanów wolnych i 4 łany uprawne dla sołtysa, 1 dla kościoła, który ma być wybudowany, a 1 na wspólne pastwiska. Pozwala dalej król wybudować jedną karczmę wolną i na wieczne czasy nie wolno będzie budować nikomu drugiej karczmy; jeden wolny młyn na rzece Ropie wśród granic tej wsi, a to w miejscu, gdzie oba brzegi rzeki będą w granicach Harklowej. Mógł założyć tyle stawów, ile sam chciał. Miał pobierać trzeci grosz ze sądu od każdej sprawy sądowej, 6. grosz z czynszu, 6. miarę owsa czynszowego i daniny, tzw. gody. Miał to pobierać sołtys i jego następcy dwa razy do roku, a nie dwór królewski ani król. Daje król sołtysowi prawo do pozwalania osadzania się tamże zagrodników i komorników, a to dla użytku sołtysa według jego woli. Wszyscy kmiecie osiadli w Harklowej mieli odrabiać rocznie po 5 dni tzw. tłoków, a temu nie mogli się sprzeciwiać dzierżawcy. Król znosi wszystkie prawa polskie; kmieci miał sądzić sołtys, a sołtysa król według prawa niemieckiego. Sołtys miał zupełną władzę sądzenia w sprawach cywilnych i karnych. Miał również prawo sprzedać sołtystwo. W 1383 roku Jakusz z Kunowej w obecności wójta z Biecza odstąpił swoje sołtystwo w Harklowej synowi swojemu Klemensowi. Z kolei w 1399 roku Klemens sprzedał sołectwo szlachcicowi Wojtkowi ze Skołyszyna. Od 1460 roku wieś znajduje się w posiadaniu Jana Radwana z Kunowej i jego spadkobierców. Długosz pisze o Harklowej, zwanej przez niego Hartlową, że miała kościół parafialny, należała do króla Polski, że były w niej łany kmiece, młyn mający szerokie pola, z których płacono dzierżawę snopową kanonikowi czwartej prebendy św. Floriana w Krakowie, a wartość jej była wymieniana na czwartą część grzywny. W 1535 roku sołectwo wykupił Stanisław Winiarski, potem przechodzi w ręce kasztelana bieckiego Seweryna Bonera. W 1545 roku jako dziedzic większych dóbr z Harklową występuje abp gnieźnieński i bp krakowski Piotr Gamrat. Od niego sołectwo otrzymuje Zofia Ocieska, którą następnie daruje je Janowi Ocieskiemu. W roku 1581 Harklowa należała do starostwa bieckiego i było w niej 11 łanów kmiecych, czterech komorników z bydłem i czterech bez bydła, jeden łan sołtysi, do karczmy należało 1 1/2 łana. W wykazie podatkowym z 1680 roku wieś liczy 5 łanów kmiecych, 3 komorników z bydłem, 4 komorników bez bydła i 1 łan sołtysi.

Za czasów austriackich sprzedawano królewszczyzny i Harklową nabył starosta biecki Wilhelm Siemieński. W roku 1858 odziedziczyła Harklową z wójtostwem po hr. Konstantym Siemieńskim na mocy testamentu oraz na skutek oświadczenia Wilhelma hr. Siemieńskiego z 27 sierpnia 1868 roku – Seweryna z hr. Siemieńskich hr. Kolawrath. Seweryna Siemieńska 13 czerwca 1870 roku sprzedała wieś Wandzie z Dobrzańskich Wittig. Po niej - 24 marca 1895 roku odziedziczył Harklową dr Witold Wittig. Do połowy XX wieku dobra dworskie w Harklowej pozostawały w posiadaniu Wittigów. W pierwszych latach XX wieku wieś miała powierzchnię 991 ha (815 ha obszar włościański i 176 ha dworski) i liczyła 1020 mieszkańców.

9 września 1943 roku kopalnię nafty opanowała grupa wypadowa Gwardii Ludowej niszcząc pasy transmisyjne i urządzenia techniczne. W czerwcu 1943 roku partyzanci Armii Ludowej spalili w kopalni "Harklowa" duży zbiornik ropy (70 ton).

W 1974 roku w centrum wsi odsłonięto pomnik partyzantów polskich i radzieckich.

W 1977 roku wieś została odznaczona Orderem Krzyża Grunwaldu III klasy za zasługi w walce z okupantem hitlerowskim

Demografia

Na koniec 2015 roku w Harklowej mieszkało 1606 osób, co plasuje ją na 3 miejscu w gminie Skołyszyn pod względem liczby ludności po Święcanach i Skołyszynie. Średnia gęstość zaludnienia wynosi 164 osoby/km². Najwyższą liczbę mieszkańców w historii miała Harklowa na koniec 2000 roku i wynosiła ona 1631 osób. Według danych na koniec 2012 roku na ogólną liczbę 1621 mieszkańców było 819 kobiet i 802 mężczyzn; 1316 osób dorosłych i 305 osób poniżej 18 roku życia oraz 297 mieszkańców w wieku emerytalnym. Po szybkim wzroście liczby ludności po drugiej wojnie światowej w ostatnich latach nastąpiła stabilizacja na poziome 1620 osób.

• Wykres liczby ludności w Harklowej na przestrzeni lat (do uzupełnienia):

Oświata i kultura

Początki szkolnictwa w Harklowej sięgają końca XVI wieku. Przy kościele istniała wtedy szkółka parafialna gdzie nauczano głównie religii. W późniejszym okresie nie ma wzmianki o szkole. Pierwszą szkołę podstawową zbudowano w Harklowej w 1881 roku z inicjatywy proboszcza i właściciela wsi i miała jednego nauczyciela. W niedługim czasie okazała się za mała i wynajmowano dodatkowe sale. W 1899 roku w szkole uczyło się 236 uczniów. W okresie międzywojennym już w wolnej Polsce przystąpiono do budowy nowej szkoły. Powstała ona w latach 1924–28 na ośmiomorgowej działce ofiarowanej przez Rudolfa Wittinga ówczesnego właściciela wsi. Miała wtedy dwóch nauczycieli. Następną nową szkołę w Harklowej wzniesiono jako pomnik tysiąclecia Polski. Oddano ją do użytku 24 czerwca 1961 roku. Szkoła imienia Bojowników o Wolność i Demokrację posiadała 6 izb lekcyjnych 2 pracownie i 6 izb mieszkalnych, a jej kierownikiem był Jan Ulanecki. W dniu 12 czerwca 1994 roku w ramach obchodów 200-lecia Insurekcji Kościuszkowskiej nadano szkole imię Tadeusza Kościuszki. Na przełomie XX i XXI wieku przeprowadzono liczne prace renowacyjne w tym elewację budynku.

wykształcenie dane z Narodowego Spisu Powszechnego z 2002 roku
	brak	podstawowe	zawodowe	średnie	wyższe
osób	22	503	356	371	67
kobiet	13	293	115	228	38
mężczyzn	9	210	241	143	29

• Ludność w wieku 13 lat i więcej według płci i poziomu wykształcenia w Harklowej w 2002 roku:

Przemysł i infrastruktura społeczna – galeria

• 
  Szkoła podstawowa
• 
  Ośrodek zdrowia
• 
  Biblioteka (dawna szkoła podstawowa)
• 
  Dom ludowy
• 
  OSP
• 
  Na kopalni

Kopalnictwo naftowe

Ślady ropy naftowej odkryto w Harklowej w 1861. W 1863 wykonano ręcznie pierwsze szyby naftowe. Takie były początki powstania kopalni. Wydobyciem ropy zainteresował się po 1865 Prosper Zborowski, dziedzic pobliskiego Skołyszyna, a prace wydobywcze kontynuowała zawiązana w 1871 z jego udziałem Spółka Harklowska. Przedsiębiorstwo posiadało wtedy 8 szybów kopanych o głębokościach od 19 do 55 m na 34 ha gruntów. W kolejnych latach następuje dalszy jego rozwój. W 1874 spółka ma 24 szyby, zatrudnia 30 robotników i wydobywa 450 ton ropy. Z kolei w 1881 działają 33 szyby w tym 31 wiercone na 87 ha i zatrudnieniu 56 pracowników. Pojawia się wiele innych podmiotów zajmujących się poszukiwaniem ropy. W 1889 wybudowano 5-kilometrowy rurociąg z kopalni do stacji kolejowej w Skołyszynie, skąd koleją przewożono ropę do nowej rafinerii w Jaśle. Na początku XX wieku Spółka Harklowska wydobywa rocznie około 600 ton mając 120 szybów i działają jeszcze między innymi Galicyjskie Gwarectwo Naftowe Harklowa z 39 szybami i wydobyciem 529 ton, Galicyjskie Przedsiębiorstwo Naftowe – 25 szybów, produkcja 62 tony i Niemiecko Galicyjskie Akcyjne Towarzystwo Naftowe w Berlinie. Od 1901 datuje się rozpoczęcie wierceń bardziej planowych do głębszych warstw sięgających 1200 m.

Okres I wojny światowej przerywa działalność kopalni w Harklowej. Z kolei w okresie międzywojennym następuje dynamiczny rozwój wydobycia ropy i tak w 1926 osiąga ogółem 7488 ton. Całkowity urobek ze złoża Harklowa w latach 1874–1928 z 210 otworów wyniósł 165 tys. ton. Powstają nowe podmioty zajmujące się wydobyciem ropy jak spółka Ropita działająca w latach 1921–1939. Podczas okupacji niemieckiej (1939-1945) kopalnię harklowską włączono do koncernu Beskiden.

Po zakończeniu wojny w 1945 upaństwowioną kopalnię przejął w zarząd Państwowy Urząd Naftowy w Krośnie a w latach następnych podlegała pod Kopalnictwo Naftowe w Jaśle, Kopalnictwo Naftowe w Gorlicach, Kopalnictwo Naftowe w Krośnie i Oddział Wydobywczy w Sanoku. W latach powojennych prowadzono głównie prace poszukiwawcze na macierzystym złożu Harklowa zakończone kolejnymi odwiertami ale bez większych sukcesów. Dalsza intensyfikacja wierceń w latach 1977-1986, zwłaszcza na większych głębokościach sięgających 2350 m doprowadziła do odkrycia dwóch nowych złóż Podlas - N i Podlas - S. Pod koniec XX wieku z uwagi na wyczerpanie złoża rozpoczęto stopniową likwidację szybów. We wrześniu 2006 znajdowało się w eksploatacji 34 odwierty. Do 2006 ze złoża Harklowa wydobyto w sumie 0,46 mln ton ropy naftowej licząc od początku istnienia kopalni. Eksploatację gazu ziemnego towarzyszącego ropie zakończono w latach 1970.

Religia

Dominującą wspólnotą religijną w Harklowej są wyznawcy kościoła rzymskokatolickiego. Pierwotnie Harklowa należała do utworzonej w 1326 parafii Sławęcin. Po przeniesieniu wsi na prawo magdeburskie w 1363 przeznaczono pod budowę kościoła jeden łan gruntu. W 1373 wydzielono parafię Harklowa. Długosz wspomina, że za jego czasów był w Harklowej kościół. Pierwszy kościół parafialny zapewne drewniany powstał na przełomie XIV i XV wieku. W 1860 chylącą się ku upadkowi świątynię zastąpiono nową. Wybudowano mały drewniany jednonawowy kościół z przedsionkiem zbitym z desek i małą zakrystią. W 1889 powiększono zakrystię. 21 lipca 1894 spłonął doszczętnie. Część uratowanego wyposażenia przeniesiono później do nowego kościoła. Nową murowaną świątynię zbudowano staraniem proboszcza Stanisława Hańskiego i ofiarności społeczeństwa w latach 1894–96. Powstała budowla jednonawowa na planie krzyża z trzema ołtarzami. Obok postawiono murowaną dzwonnicę z dwoma dzwonami: jeden z 1594, drugi z czasów późniejszych. Kościół konsekrował w 1906 biskup Karol Fischer i pozostał pod wezwaniem św. Doroty. W 1959 wykonano polichromię, rok później konsekrowano nowe dzwony (poprzednie w czasie wojny zabrali Niemcy), a w latach 1965–66 odnowiono ołtarze, chór oraz wstawiono okna witrażowe. Nowy cmentarz założono w 1972.

Zabytki i obiekty historyczne

Obiekty wpisane na listę zabytków województwa podkarpackiego:

• Kościół parafialny p.w. św. Doroty wraz z dzwonnicą wpisany do rejestru zabytków pod numerem A-199 dnia 5 kwietnia 1990 roku
• pozostałości zespołu dworskiego
  • brama wjazdowa z XVII w. wpisana do rejestru zabytków pod numerem A-744 z 16.06.1994, A-840/M
  • lamus z 1 poł. XVII (1880), wpisany do rejestru zabytków pod numerem A-730 z 18.02.1994 i A-841/M

Obiekty ujęte w gminnej ewidencji zabytków:

• Cmentarz z okresu I wojny światowej (z Okręgu Cmentarnego nr II Jasło)

• Cmentarz rzymskokatolicki
• Drewniana kapliczka datowana na lata 1875–1899
• Park o powierzchni 2,5 ha

Obiekty historyczne:

• Pomnik poświęcony polskim i radzieckim partyzantom poległych w latach 1939–45 na ziemi jasielskiej, w formie wysokiej betonowej iglicy, znajdujący się w centrum wsi, odsłonięty 22 lipca 1974 roku, zburzony w 2018 roku.
• Pomnik ofiar II wojny światowej na cmentarzu parafialnym, odsłonięty w 1947 roku

Zabytki i obiekty historyczne – galeria

• 
  Kościół św. Doroty
• 
  Dzwonnica
• 
  Cmentarz wojenny nr 15
• 
  Pomnik ofiar II wojny światowej na cmentarzu
• 
  Pomnik w centrum wsi
• 
  Kapliczka z XIX wieku

Turystyka

Przez Harklową przebiegają następujące szlaki turystyczne:

• Transgraniczny Szlak Naftowy - który łączy ze sobą miejsca związane z narodzinami i historią przemysłu naftowego; w Harklowej, gdzie rozpoczyna się na terenie województwa podkarpackiego, znajdują się szyby naftowe, budowle oraz sprzęt wiertniczy.
• Szlak Frontu Wschodniego I Wojny Światowej – szlak łączy zabytki i miejsca związane z I wojną światową (w Harklowej: Cmentarz nr 15)

Związani z Harklową

• Aleksandra Dranka – (1903–2014), polska superstulatka, do 29 kwietnia 2014 była najstarszą żyjącą osobą w Polsce.
• Wojciech Kosiba – (1901–1975), działacz komunistyczny, poseł na Sejm PRL I kadencji (1952–1957). Pochodził z Harklowej.

Bibliografia

• Józef Garbacik - redakcja, Studia z dziejów Jasła i powiatu jasielskiego, PWN Kraków 1964
• Wiesław Hap, Ziemia Jasielska naszą Małą Ojczyzną, Jasło 2014, wyd. II, ISBN 978-83-63105-04-4
• WładysławaW. Kołodziej WładysławaW., GabrielaG. Ślawska GabrielaG., Gmina Skołyszyn: przeszłość i teraźniejszość, Skołyszyn: Urząd Gminy, 2006, ISBN 83-86744-73-1, OCLC 170018816 . Brak numerów stron w książce
• Stanisław Kuraś, Zbiór Dokumentów Małopolskich, Dokumenty z lat 1257-1420, PAN Kraków 1962 cz.I
• Kazimierz Madej, Adam Nowak, Kopalnia ropy naftowej Harklowa, Wiek Nafty 2006, R.16, nr 4
• Ryszard Oleszkowicz, Skołyszyn. Zarys monograficzny, Skołyszyn 1998. wyd. II, ISBN 83-86744-50-2
• Adolf Pawiński, Polska XVI wieku pod względem geograficzno - statystycznym. Małopolska. T.III, Warszawa 1886
• Praca zbiorowa, W dorzeczu Wisłoka i Wisłoki, Compass Kraków 2013, ISBN 978-83-7605-395-0
• Praca zbiorowa, W Gminie Skołyszyn, Roksana Krosno 2000, wyd. I, ISBN 83-88126-85-7
• Władysław Sarna, Opis powiatu jasielskiego, 1908 reprint JDK Jasło 1995, ISBN 83-903825-2-0
• Tadeusz Ślawski, Początki i rozwój kopalnictwa naftowego na Podkarpaciu w historycznym zarysie, Biecz 1997, ISBN 83-86744-28-6
• Zdzisław Świstak Słownik biograficzny znanych postaci Jasła i regionu, Jasło 1998, ISBN 83-86744-77-4
• Mieczysław Wieliczko, Informator o miejscach walk i męczeństwa ludności w powiecie jasielskim w okresie II wojny światowej, Muzeum Okręgowe w Rzeszowie, 1975
• Mieczysław Wieliczko, Jasielskie w latach drugiej wojny światowej, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej wyd. I, 1974
• Edward Wojtuń, Pomniki, tablice i miejsca pamięci narodowej w Gminie Skołyszyn woj. krośnieńskie, Skołyszyn 1996,68,ISBN 83-86744-15-4

Zobacz też

• Harklowa (gromada w powiecie jasielskim)
• Harklowa (województwo małopolskie)

Linki zewnętrzne

• Harklowa (2), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 35 .
• Harklowa, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 1: Abablewo – Januszowo, Warszawa 1900, s. 553 .