Święcany

Święcany
	wieś
	; Widok na centrum wsi
Państwo	Polska
Województwo	podkarpackie
Powiat	jasielski
Gmina	Skołyszyn
Wysokość	Patryja (Wymyśle) 382,9 m n.p.m.
Liczba ludności (2020)	2171
Strefa numeracyjna	13
Kod pocztowy	38-242
Tablice rejestracyjne	RJS
SIMC	0360402
	Położenie na mapie gminy Skołyszyn Święcany
	Położenie na mapie Polski Święcany
	Położenie na mapie województwa podkarpackiego Święcany
	Położenie na mapie powiatu jasielskiego Święcany
	49°46′37″N 21°16′29″E/49,776944 21,274722
	Multimedia w Wikimedia Commons

Święcany – wieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie jasielskim, w gminie Skołyszyn^[5]^[6].

W Święcanach znajduje się zabytkowy kościół św. Anny włączony do szlaku architektury drewnianej województwa podkarpackiego.

Powierzchnia wsi wynosi 2015,7 ha.

Części wsi

Integralne części wsi Święcany^[6]^[5]
SIMC	Nazwa	Rodzaj
0360419	Bugaj	część wsi
0360425	Czernianka	część wsi
0360431	Mała Strona	część wsi
0360448	Nadole	część wsi
0360454	Pogwizdoł	część wsi
0360460	Ryczak	część wsi
0360477	Wielka Strona	część wsi

Dzieje

Pochodzenie nazwy

Nazwa wsi jest nazwą etniczną i wywodzi się od zasadźców pochodzących z miejscowości Święte lub Święcice^[7]^[8].

Przynależność państwowa i administracyjna

W 1595 roku wieś położona w powiecie bieckim województwa krakowskiego była własnością starosty olsztyńskiego Joachima Ocieskiego^[9].

W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Święcany. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa krośnieńskiego.

Historia

Święcany w drugiej połowie XIV wieku założył na prawie niemieckim król Kazimierz Wielki. Jako osada istniały co najmniej od XII wieku i rządziły się prawem zwyczajowym. Pierwsza źródłowa wzmianka historyczna o Święcanach pochodzi z 1369 roku kiedy wymieniany jest Andrzej ze Święcan jako założyciel wsi Lipnica. Wieś była królewszczyzną do 1386 roku. Potem będąc w prywatnych rękach często zmieniała właścicieli i między innymi byli nimi:

w latach 1386–1524 wieś w posiadaniu rycerskiego rodu Melsztyńskich, przez nadanie jej za wybitne zasługi Spytkowi z Melsztyna 9 marca 1386 roku w Krakowie przez Władysława Jagiełłę.
w latach 1548–1620. wieś w rękach Ocieskich: Jana i Zofii i ich synów Joachima i Jakuba
w latach 1620.–1727 właścicielami wsi w tym okresie byli Dąbscy (Piotr, jego syn Jacek, synowie Jacka Wojciech i Michał od 1686 roku)
w latach 1727–1760 wieś trzyma rodzina Uniatyckich (Teresa córka Michała Dąbskiego Uniatycka z mężem Stefanem i ich syn Józef Fabian Sebastian)
w roku 1760 – wieś nabyła Teresa ze Zborowskich Lubieniecka i drogą koligacji rodzinnych przechodziła kolejno na: Augustyna, Jana Kantego Lubienieckiego, Balbinę Lubieniecką (1838–1870), jej męża Tomasza Romera (1870–1881), siostrzenicę Balbiny Felicję Bobrowską-Pruszyńską (1881–1900), córkę Felicji Olgę z mężem Józefem Brykczyńskim (1900–1904).

W latach 1904–1908 znaczna część dóbr dworskich została rozparcelowana, po nabyciu ich przez Bank Parcelacyjny we Lwowie i Józefa i Kazimierę Olszewskich. W 1927 roku majątek dworski o powierzchni zaledwie 48 morgów nabył Wojciech Grzegorczyk i uległ on w latach następnych dalszemu rozdrobnieniu w wyniku podziałów spadkowych.

Czasy współczesne

Demografia

Wykres liczby ludności w Święcanach na przestrzeni lat ^[10]^[11]^[12]^[13]:

	brak	podstawowe	zawodowe	średnie	wyższe
wykształcenie dane z Narodowego Spisu Powszechnego z 2002 roku
osób	86	694	544	439	62
kobiet	64	373	196	267	38
mężczyzn	22	321	348	172	24

Ludność w wieku 13 lat i więcej wg płci i poziomu wykształcenia w 2002 roku^[14]

Kościół parafialny św. Anny
Cmentarz I wojny światowej nr 30
Czernianka, kościół filialny św. Rodziny

Oświata i kultura

W Święcanach znajduje się szkoła podstawowa. Początki szkolnictwa sięgają XVI wieku, kiedy to przy kościele założono szkołę parafialną.

Gospodarka i życie społeczne

Święcany to wieś o charakterze rolniczym o dużym rozdrobnieniu gospodarstw. W wysokim stopniu zurbanizowana (posiada sieć gazową, wodociągową) z dobrze rozwinięta siecią drogową.

W Święcanach działa Ludowy Klub Sportowy Standart Święcany. Powstał on w roku 1980, a największym sukcesem klubu były występy w krośnieńskiej A-klasie. Mecze rozgrywane są na stadionie w Święcanach.

Religia

Rzymskokatolicka parafia w Święcanach pw. św. Anny i św. Jana Nepomucena została erygowana w II poł. XIV wieku. Zapewne niedługo zbudowano tutaj kościół, jednak pierwszą informację o jego istnieniu podaje dopiero Jan Długosz. Przy parafii działa Oddział Katolickiego Stowarzyszenia Młodzieży Diecezji Rzeszowskiej

Zabytki

Drewniany kościół parafialny pw. św. Anny, zbudowany został w roku 1520, wewnątrz świątyni znajduje się wyjątkowo cenna barokowa polichromia i wyposażenie. Kościół ten znajduje się na szlaku architektury drewnianej województwa podkarpackiego.

Osobny artykuł: Kościół św. Anny w Święcanach.

Cmentarz wojenny nr 30 z okresu I wojny światowej – znajdują się tam groby 159 żołnierzy z Austro-Węgier i 211 Rosjan.

Turystyka

Szlak Architektury Drewnianej – Trasa nr VIII (jasielsko-dębicko-ropczycka)

Szlaki piesze

fragment Międzygminnego spacerowego szlaku turystycznego Święcany-Przybówka, który został wytyczony w 1995 roku przez Gminę Jasło z okazji 600 lecia Trzcinicy.

Znane osoby

Jan Bienias – urodzony w Święcanach (1839–1915), działacz społeczny i samorządowy, wójt gminy Święcany, członek C.K. Rady Powiatowej w Jaśle
Jan Kulpa – proboszcz w Święcanach, kapelan honorowy Ojca Świętego, wicedziekan dekanatu jasielskiego
Karol Krementowski – proboszcz święcański w latach 1868–1901, kanonik przemyski, sędzia Sądu Biskupiego
Maciej Mazurkiewicz – urodzony w Święcanach (1947), naukowiec, profesor, kierownik Katedry Inżynierii Środowiska i Przeróbki Surowców na Wydziale Górnictwa i Geoinżynierii AGH^[15]^[16]
Tadeusz Ślawski – urodzony w Święcanach (1920), doktor, historyk, przewodnik turystyczny, autor ponad 60 publikacji naukowych i popularnonaukowych dotyczących historii Biecza i regionu. Zmarł w Bieczu w 2008 roku.
Stanisław Zając – urodzony w Święcanach (1949), adwokat i polityk, wicemarszałek Sejmu III kadencji, poseł na Sejm I, III, V i VI kadencji, senator VII kadencji, zginął 10 kwietnia 2010 roku w katastrofie lotniczej pod Smoleńskiem^[17]

Przechody, kościół filialny
Upamiętnienie Stanisława Zająca
Nowy kościół

Przypisy

↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 138106
↑ ArcGIS – mapy topograficzne.
↑ Raport o stanie gminy za 2020 rok. Stan ludności na dzień 31.12.2020 s. 6
↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1271 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .
↑ ^a ^b ^c GUS. Rejestr TERYT
↑ ^a ^b Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
↑ Józef Garbacik – redakcja, Studia z dziejów Jasła i powiatu jasielskiego, PWN Kraków 1964 str. 343, 588
↑ Władysława Kołodziej, Gabriela Ślawska, Gmina Skołyszyn: przeszłość i teraźniejszość, Skołyszyn 2006, str. 293
↑ Województwo krakowskie w drugiej połowie XVI wieku ; Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 2008, s. 110.
↑ Tadeusz Ślawski, Święcany. Zarys monograficzny, Skołyszyn 1995, str.53
↑ Demografia – na stronie gminy Skołyszyn. [dostęp 2015-07-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-03-08)].
↑ Ludność w latach 2000–2007 – na stronie BIP Skołyszyn. [dostęp 2015-07-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-04-02)].
↑ Sołectwo Święcany – liczba mieszkańców. Strona gminy Skołyszyn. [dostęp 2020-03-08].
↑ Święcany – Bank Danych Lokalnych-GUS. [dostęp 2015-08-17].
↑ Sylwetka zawodowa Prof. dr hab. inż. Macieja Mazurkiewicza. [dostęp 2015-07-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-09-24)].
↑ Prof. Maciej Mazurkiewicz, [w:] baza „Ludzie nauki” portalu Nauka Polska (OPI PIB) [dostęp 2015-07-21] .
↑ Życiorys senatora Stanisława Zająca na stronie jego żony senator Alicji Zając. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-23)].

Bibliografia

Józef Garbacik – redakcja, Studia z dziejów Jasła i powiatu jasielskiego, PWN Kraków 1964
Wiesław Hap, Ziemia Jasielska naszą Małą Ojczyzną, Jasło 2014, wyd.II, ISBN 978-83-63105-04-4
WładysławaW. Kołodziej WładysławaW., GabrielaG. Ślawska GabrielaG., Gmina Skołyszyn: przeszłość i teraźniejszość, Skołyszyn: Urząd Gminy, 2006, ISBN 83-86744-73-1, OCLC 170018816 .
TadeuszT. Ślawski TadeuszT., Święcany. Zarys monograficzny, Skołyszyn: Stowarzyszenie Miłośników Skołyszyna i Okolicy, 1995, ISBN 83-86744-10-3, OCLC 69457921 .
Edward Wojtuń, Pomniki, tablice i miejsca pamięci narodowej w Gminie Skołyszyn woj. krośnieńskie, Skołyszyn 1996,68, ISBN 83-86744-15-4

Linki zewnętrzne

Święcany, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola, Warszawa 1890, s. 681 .
Cmentarze 1914–1915, Cmentarz nr 30 – Święcany

[prng-1] Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 138106

[patryja-2] ArcGIS – mapy topograficzne.

[rap-3] Raport o stanie gminy za 2020 rok. Stan ludności na dzień 31.12.2020 s. 6

[poczta-4] Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1271 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .

[teryt-5] GUS. Rejestr TERYT

[R2013-6] Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)

[s343,588-7] Józef Garbacik – redakcja, Studia z dziejów Jasła i powiatu jasielskiego, PWN Kraków 1964 str. 343, 588

[s293-8] Władysława Kołodziej, Gabriela Ślawska, Gmina Skołyszyn: przeszłość i teraźniejszość, Skołyszyn 2006, str. 293

[9] Województwo krakowskie w drugiej połowie XVI wieku ; Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 2008, s. 110.

[s53-10] Tadeusz Ślawski, Święcany. Zarys monograficzny, Skołyszyn 1995, str.53

[11] Demografia – na stronie gminy Skołyszyn. [dostęp 2015-07-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-03-08)].

[12] Ludność w latach 2000–2007 – na stronie BIP Skołyszyn. [dostęp 2015-07-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-04-02)].

[ludność-13] Sołectwo Święcany – liczba mieszkańców. Strona gminy Skołyszyn. [dostęp 2020-03-08].

[BDL-14] Święcany – Bank Danych Lokalnych-GUS. [dostęp 2015-08-17].

[15] Sylwetka zawodowa Prof. dr hab. inż. Macieja Mazurkiewicza. [dostęp 2015-07-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-09-24)].

[16] Prof. Maciej Mazurkiewicz, [w:] baza „Ludzie nauki” portalu Nauka Polska (OPI PIB) [dostęp 2015-07-21] .

[17] Życiorys senatora Stanisława Zająca na stronie jego żony senator Alicji Zając. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-23)].

[5]

[6]

[2]

[3]

[4]

[1]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]