HMS Arethusa (1934)

HMS Arethusa – brytyjski krążownik lekki okresu międzywojennego i II wojny światowej, główny okręt typu Arethusa, siódmy okręt o tej nazwie. Służył w latach 1935-1949, przede wszystkim odznaczył się podczas działań wojennych na Morzu Śródziemnym.

HMS Arethusa

HMS „Arethusa” w dniu 4 kwietnia 1942 roku
Historia
Stocznia	Chatham Dockyard, Chatham
Położenie stępki	25 stycznia 1933
Wodowanie	6 marca 1934
Royal Navy
Wejście do służby	23 maja 1935
Wycofanie ze służby	styczeń 1948
Los okrętu	złomowany 1950
Dane taktyczno-techniczne
Wyporność	standardowa - 5220 ton pełna - 6665 ton
Długość	154,33 m
Szerokość	15,56 m
Zanurzenie	5,1 m
Napęd
4 turbiny parowe Parsonsa o mocy łącznej 64 000 KM, 4 kotły parowe Admiralicji, 4 śruby
Prędkość	32,25 węzłów
Zasięg	5500 mil morskich przy prędkości 15 w
Uzbrojenie
6 x 152 mm (3xII), 8 x 102 mm plot (4xII) 8 x 40 mm plot (2xIV), 6 x 20 mm plot (6xI), 6 wt 533 mm (2xIII) - stan na 1942, szczegóły w tekście
Wyposażenie lotnicze
1 wodnosamolot (do 1940)
Załoga	500-625 (w czasie wojny zwiększana)

Budowa

Krążownik lekki „Arethusa”, noszący tradycyjne w marynarce brytyjskiej Royal Navy imię nimfy z mitologii greckiej (Aretuza), był pierwszym okrętem typu niewielkich lekkich krążowników, składającego się z czterech jednostek, nazwanych od niego typem Arethusa. Były one zaprojektowane jako relatywnie słabsze lekkie krążowniki, przewidywane głównie do walki z niszczycielami i wsparcia własnych niszczycieli. Okręt zamówiono 1 września 1932, w ramach programu z 1931 roku. Budowę rozpoczęto w stoczni Chatham Dockyard w Chatham w Wielkiej Brytanii 25 stycznia 1933, zwodowano go 6 marca 1934, a okręt wszedł do służby 23 maja 1935. Budowa kosztowała 1.280.463 funtów szt. Początkowo okręt miał średnią artylerię przeciwlotniczą składającą się z 4 pojedynczych dział kalibru 102 mm Mk V, dopiero w kwietniu 1942 wymienioną na 4 podwójne stanowiska Mk XIX, wzorem pozostałych okrętów typu.

Służba

Przed wojną

Po wejściu do służby „Arethusa” służyła od lipca 1935 na Morzu Śródziemnym jako okręt flagowy 3. Eskadry Krążowników (3rd Cruiser Squadron), zastępując w tej roli HMS „Delhi”, stacjonując głównie na Malcie. Po wybuchu wojny domowej w Hiszpanii w 1936 patrolowała w zachodniej części Morza Śródziemnego. 14-15 maja odholowała uszkodzony na minie niszczyciel HMS „Hunter” z Almerii do Gibraltaru. We wrześniu-październiku 1937 okręt był remontowany w Chatham w Anglii, po czym w listopadzie powrócił na Morze Śródziemne.

Początek wojny 1939–1940

Po wybuchu II wojny światowej, okręt początkowo patrolował na Morzu Śródziemnym. 19 listopada 1939 zatrzymał i odprowadził na Maltę neutralny węgierski motorowiec Duna, gdzie po zarekwirowaniu ładunku statek wypuszczono. a w styczniu 1940 powrócił do metropolii, wchodząc wraz z pozostałymi trzema okrętami tego typu w skład 2. Eskadry Krążowników Floty Metropolii (2nd Cruiser Squadron Home Fleet) w Scapa Flow, działającej na Morzu Północnym. W połowie lutym 1940 „Arethusa” z dywizjonem niszczycieli (HMS „Cossack”, „Nubian”, „Sikh”, „Intrepid”, „Ivanhoe”) poszukiwała niemieckiego statku zaopatrzeniowego rajderów „Altmark”, co zakończyło się jego abordażem przez „Cossacka”.

Tuż przed rozpoczęciem kampanii norweskiej, 7-8 kwietnia „Arethusa” patrolowała w rejonie Stavanger z krążownikiem „Galatea”, niszczycielami „Afridi”, „Gurkha”, „Sikh”, „Mohawk”, „Zulu”, „Cossack”, „Kelvin”, „Kashmir” i polskimi OORP „Grom”, „Błyskawica” i „Burza”, lecz bez kontaktu z nieprzyjacielem. 9 kwietnia siły te dołączyły na Morzu Północnym do sił głównych adm. Forbesa.

Po rozpoczęciu kampanii norweskiej „Arethusa” z innymi okrętami (w tym bliźniaczą HMS „Galateą”) transportowała 18 kwietnia wojska do Molde w Norwegii, a 22 kwietnia personel lotniczy do Åndalsnes, a następnie 1 maja ewakuowała stamtąd wojska alianckie. Po podporządkowaniu brytyjskiemu Dowództwu Nore, 11 maja 1940 „Arethusa” osłaniała 2 statki przewożące do Anglii zapasy złota holenderskiego. Podczas kampanii francuskiej, 26 maja okręt wspierał z „Galateą” i niszczycielami ogniem artylerii wojska w rejonie Calais, a następnie 21 czerwca ewakuował 221 żołnierzy i innych pasażerów, m.in. Prezydenta RP z małżonką z francuskiego Le Verdon do Anglii.

Morze Śródziemne i północny Atlantyk 1940–1941

Po upadku Francji „Arethusa” weszła 28 czerwca 1940 w skład nowo sformowanego brytyjskiego Zespołu „H” (Force H) wiceadmirała Jamesa Somerville'a, działającego na zachodnim Morzu Śródziemnym, bazującego w Gibraltarze (razem z okrętami liniowymi HMS „Hood”, „Valiant”, „Resolution”, lotniskowcem HMS „Ark Royal”, krążownikiem HMS „Enterprise” i 11 niszczycielami). „Arethusa” wzięła udział w operacji Catapult przeciwko flocie francuskiej w Mers el-Kebir 3 lipca, aczkolwiek nie uczestniczyła bezpośrednio w walce. Zespół „H” z „Arethusą” między innymi przeprowadził 31 lipca 1940 operację Hurry dostarczenia myśliwców z lotniskowca HMS „Argus” na Maltę. Od 17 sierpnia do 30 września „Arethusa” przeszła krótki remont w Anglii (Chatham), podczas którego m.in. usunięto wyposażenie lotnicze.

Po remoncie „Arethusa” powróciła w skład 2. Eskadry Krążowników Floty Metropolii, m.in. patrolując i eskortując konwoje na Morzu Północnym i Atlantyku oraz operacje stawiania min. 27 października 1940 miała jednak kolizję z parowcem w osłonie konwoju EN-12, po której była remontowana do 26 listopada. Od 22 maja 1941 „Arethusa” patrolowała wody między Islandią a Wyspami Owczymi (z krążownikami HMS „Manchester” i „Birmingham”) w operacji poszukiwania niemieckiego pancernika „Bismarck”, jednakże niemiecki zespół przeszedł inną trasą.

W lipcu 1941 „Arethusa” w składzie zespołu „X” uczestniczyła w silnym zespole eskortującym konwój 7 statków z wojskiem i sprzętem z Wielkiej Brytanii na Maltę (operacja Substance). Po opuszczeniu Gibraltaru 21 lipca 1941, konwój stał się obiektem ataków lotnictwa i włoskich kutrów torpedowych. Mimo pewnych strat (zatopiono niszczyciel i transportowiec, kilka okrętów uszkodzono), zespół po osiągnięciu Malty, powrócił do Gibraltaru 27 lipca. 31 lipca „Arethusa”, krążownik HMS „Hermione”, szybki stawiacz min HMS „Manxman” i niszczyciele HMS „Sikh” i „Lightning”, ponownie wyruszyły na Maltę, transportując tam żołnierzy i personel lotniczy, którzy nie dotarli tam podczas poprzedniej operacji z powodu zawrócenia uszkodzonych jednostek do Gibraltaru (operacja Style). Operacja powiodła się bez strat i po osiągnięciu Malty 2 sierpnia, zespół powrócił do Gibraltaru 4 sierpnia, po czym „Arethusa” powróciła do Anglii. We wrześniu-październiku przechodziła remont.

Morze Północne i rajd na Lofoty 1941

"Arethusa” jako okręt flagowy Zespołu „Z” kadm. L. Hamiltona wzięła następnie udział w rajdzie na norweskie Lofoty (operacji Anklet). Oprócz niej, w skład zespołu wchodziło 7 niszczycieli (w tym polskie OORP „Kujawiak” i „Krakowiak”) oraz mniejsze okręty. 26 grudnia 1941 na brzeg wysadzono komandosów, jednakże na skutek kontrakcji niemieckiego lotnictwa, „Arethusa” odniosła uszkodzenia od bliskich wybuchów bomb i zespół zmuszony został do powrotu do Scapa Flow.

Od 6 lutego do 9 kwietnia 1942 krążownik był w remoncie, podczas którego wzmocniono artylerię przeciwlotniczą, instalując 4 podwójne stanowiska Mk XIX dział uniwersalnych 102 mm zamiast 4 pojedynczych.

Morze Śródziemne 1942

Po remoncie „Arethusa” została skierowana na wschodnie Morze Śródziemne – drogą wokół Afryki i przez Kanał Sueski do Aleksandrii (9 czerwca 1942), gdzie weszła w skład 15. Eskadry Krążowników Floty Śródziemnomorskiej kontradmirała Philipa Viana. Uczestniczyła w osłonie nieudanej operacji Vigorous – konwoju na Maltę, który ostatecznie zawrócił 14 czerwca ze sporymi stratami do bazy, odpierając liczne ataki lotnictwa, okrętów podwodnych i kutrów torpedowych. „Arethusa” została jedynie lekko uszkodzona odłamkami bomb.

20 lipca wraz z krążownikiem HMS „Dido” ostrzeliwała Mersa Matruh. W nocy na 13 sierpnia krążowniki HMS „Arethusa” i „Cleopatra” oraz 4 niszczyciele ostrzelały wyspę Rodos, w ramach działań odwracających uwagę od dużego konwoju na Maltę (operacji Pedestal). 18 listopada 1942 „Arethusa” z dwoma krążownikami przeciwlotniczymi i jednym lekkim z 15. eskadry („Cleopatra”, „Dido”, „Orion”) i 10 niszczycielami, osłaniała konwój 4 statków na Maltę – operacja Stoneage. Konwój był atakowany przez lotnictwo i ok. godziny 18.05, na północ od Derny, „Arethusa” została storpedowana przez prawdopodobnie włoski samolot torpedowy, otrzymując trafienie w lewą burtę w okolicy drugiej wieży dziobowej. Pomimo pożaru i przechyłu, „Arethusa” utrzymała się na wodzie i częściowo dopłynęła, a częściowo została doholowana (rufą naprzód, w celu zmniejszenia naporu wody) przez niszczyciel HMS „Petard”, do Aleksandrii, gdzie dotarła 21 listopada. Zginął przy tym 1 oficer i 155 marynarzy, rannych zostało 43 członków załogi. Uszkodzenie „Arethusy” było ostatnią stratą brytyjskiej marynarki w obronie Malty. Okręt był prowizorycznie naprawiony w Aleksandrii w styczniu 1943, a następnie od lutego do 15 grudnia 1943 remontowany w stoczni Charlestown Navy Yard w Bostonie w USA. Przy tym wzmocniono i ulepszono jego lekkie uzbrojenie przeciwlotnicze.

Inwazja w Normandii i Morze Śródziemne 1944–1945

W styczniu 1944 „Arethusa” powróciła do Anglii i po dalszych robotach wykończeniowych osiągnęła gotowość w kwietniu 1944. Następnie wzięła udział w operacji lądowania wojsk alianckich w Normandii, w składzie zespołu wsparcia ogniowego „D” kadm. W. Pattersona, wspierającego lądowanie w rejonie Lion-sur-Mer na odcinku „Sword” (w jego skład wchodziły też pancerniki HMS „Warspite” i „Ramillies”, monitor HMS „Roberts”, krążowniki: HMS „Mauritius”, „Frobisher”, polski ORP „Dragon” oraz HMS „Danae” – przyszły polski ORP „Conrad” i 13 niszczycieli). 6 czerwca 1944 o świcie okręty te rozpoczęły ostrzał francuskiego wybrzeża, celem „Arethusy” była przede wszystkim bateria nadbrzeżna 150 mm w Merville. Wspierała ona też m.in. 6. Dywizję Powietrznodesantową. 16 czerwca na pokładzie „Arethusy” wizytę z Portsmouth do rejonu lądowania i z powrotem odbył król brytyjski Jerzy VI.

24 i 25 czerwca 1944 krążownik został uszkodzony bliskimi wybuchami bomb lotniczych, następnie znajdował się w remoncie. W styczniu 1945 ponownie został skierowany na wschodnie Morze Śródziemne, w skład 15. eskadry krążowników. Eskadra zajmowała się m.in. dostarczaniem zaopatrzenia i sprzętu wojennego do Grecji, gdzie brytyjskie i greckie rządowe wojska walczyły z lewicową partyzantką ELAS. Po wojnie, w listopadzie 1945 „Arethusa” została wycofana do rezerwy w Wielkiej Brytanii. W styczniu 1948 została wycofana ze służby. Rozpatrywano sprzedaż do Norwegii, lecz ostatecznie okręt został sprzedany na złom i złomowany w Newport w Walii, gdzie przybył 9 września 1950.

Za służbę okręt otrzymał trzy wyróżnienia bojowe (battle honours): za Norwegię 1940-41, konwoje maltańskie 1941-42 i Normandię 1944.

Modernizacje

• sierpień-wrzesień 1940
  • usunięto katapultę i wodnosamolot, dodano dwa poczwórnie sprzężone stanowiska działek plot 40 mm Vickers Mk VII „pom-pom"
• przełom 1940/41
  • zamontowano radar typu 286.
• pierwsza połowa 1941
  • dodano dwie wyrzutnie niekierowanych pocisków rakietowych przeciwlotniczych UP
• wrzesień-październik 1941
  • dodano 6 pojedynczych działek plot 20 mm Oerlikon, zdemontowano nieefektywne wyrzutnie pocisków UP i poczwórne wkm-y 12,7 mm, zamontowano radary typu 281 (zamiast 286) i typu 284.
• 6 lutego – 9 kwietnia 1942
  • 4 pojedyncze działa przeciwlotnicze 102 mm Mk V zamieniono na 4 podwójne stanowiska Mk XIX dział uniwersalnych 102 mm Mk XVI, zamontowano radary typu 285 (kierowania ogniem) i 273, zdemontowano główny dalmierz, zmieniono pozycje działek 20 mm
• październik 1942
  • dodano trzy pojedyncze działka plot 20 mm
• luty 1943 – kwiecień 1944
  • zamontowano dwa poczwórnie sprzężone amerykańskie działka plot Bofors 40 mm zamiast działek 40 mm „pom-pom”, pojedyncze działka 20 mm zamieniono na 4 podwójne stanowiska, zamontowano radary typów 282 (kierowania ogniem), 283 (kierowania ogniem) i 272 (zamiast 273).

Dane techniczne

• zapas paliwa: 1327 t. mazutu

Uzbrojenie i wyposażenie:

• 6 dział 152 mm Mk XXIII w wieżach dwudziałowych Mk XXI (3xII).
  • długość lufy L/50 kalibrów (7620 mm), donośność maksymalna 23.300 m, kąt podniesienia 60°, masa pocisku 50,8 kg, zapas amunicji – 200 na działo.
• 8 uniwersalnych dział przeciwlotniczych 102 mm Mk XVI w stanowiskach dwudziałowych Mk XIX (4xII) (początkowo 4 działa Mk V - 4xI)
• 8 dział przeciwlotniczych 40 mm Vickers Mk VIII w poczwórnych stanowiskach Mk VII (2xIV – od 1940–1941; od 1944 - 8 dział Bofors 40 mm)
• 5-9 działek przeciwlotniczych 20 mm Oerlikon (od 1941, liczba zwiększana podczas wojny)
• 8 wkm 12,7 mm plot (2xIV, do 1940-41)
• 6 wyrzutni torpedowych 533 mm TR Mk IV dla torped Mk IX (2xIII)
• 1 wodnosamolot Fairey Seafox, katapulta (do 1940)

Opancerzenie:

• pas burtowy: 57 mm
• pokład pancerny: 25,4 mm
• przednia i tylna gródź cytadeli pancernej: 25,4 mm
• komory amunicyjne: 76–51 mm i 25,4 mm
• wieże: 25,4 mm
• barbety: 19 mm
• masa: 618 t

Bibliografia

• S.W. Patianin (С.В.Патянин): „Kriejsera tipa 'Arethusa'” (Крейсера типа «Аретьюза»), seria Morskaja Kollekcja 6/2002
• Geoffrey B. Mason: HMS ARETHUSA - Arethusa-class Light Cruiser