Gnidosz Hacqueta

Gnidosz Hacqueta
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	jasnotowce
Rodzina	zarazowate
Rodzaj	gnidosz
Gatunek	Gnidosz Hacqueta
	Nazwa systematyczna
	Pedicularis hacquetii Graf; Flora 17(1): 42. 1834
Synonimy
	Pedicularis carpatica (Andrae) Simonk.; Pedicularis exaltata auct. non Besser; Pedicularis foliosa auct. non Wahlenb.; Pedicularis hacquetii K.Koch.;
	Pedicularis carpatica (Andrae) Simonk.; Pedicularis exaltata auct. non Besser; Pedicularis foliosa auct. non Wahlenb.; Pedicularis hacquetii K.Koch.;
	Multimedia w Wikimedia Commons

Gnidosz Hacqueta^[4] (Pedicularis hacquetii) – gatunek rośliny należący do rodziny zarazowatych.

Rozmieszczenie geograficzne

Występuje w górach środkowej i południowej Europy: w Alpach, Apeninach i Karpatach. W Polsce wyłącznie w Tatrach i na Babiej Górze. Na Babiej Górze występuje pomiędzy Diablakiem i Kościółkami. W Tatrach do 2008 r. potwierdzono występowanie na kilkunastu stanowiskach: Długi Giewont, Dolina Białego, Dolina Litworowa, Dolina Małej Łąki, Dolina Pięciu Stawów Polskich, Dolina Roztoki, Kobylarzowy Żleb, nad Morskim Okiem, Mięguszowieckie Szczyty, Niżnia Świstówka Małołącka, Ornak, Wielka Turnia, Sucha Dolina Giewoncka, Wielka Świstówka, Wielki Giewont, Wyżnia Świstówka Małołącka^[5].

Morfologia

Łodyga: Prosta i nie rozgałęziająca się, wzniesiona, tęga. Osiąga wysokość 30–90 cm. Jest bruzdowana, owłosiona (zwłaszcza w górnej części)^[6].
Liście: Ulistnienie skrętoległe. Liście nagie, duże, pierzastosieczne, piłkowano ząbkowane. Najwyższe liście są tylko pierzastoklapowane. Łatki oraz ząbki liści o szerokości 1,5–3 mm są podługowate lub jajowate^[7].
Kwiaty: Zebrane w szczytowy, gęsty kłos, górą zbity. Kwiaty grzbieciste, krótkoogonkowe, wyrastające w kątach wełnisto owłosionych przysadek. Kielich o 5 bardzo krótkich, trójkątnych ząbkach, z przodu rozcięty i cały owłosiony długimi włoskami. Dwuwargowa korona o długości 22–28 mm jest kremowożółta, jej rurka jest wewnątrz owłosiona. Pręciki 4, silnie owłosione^[7].
Owoc: Zawierająca jasnobrunatne nasiona torebka o długości ok. 1,5 cm^[6].
Gatunki podobne: W Polsce może być pomylony z gnidoszem dwubarwnym, który również występuje w Tatrach. Ten jednak jest mniejszy i ma dwubarwne kwiaty (jasnożółte z czerwoną plamą na górnej wardze. Jest też znacznie bardziej pospolity^[6].

Biologia i ekologia

Bylina, roślina przeważnie 3-letnia, rzadko tylko 4-letnia. Pędy kwiatowe wytwarza dopiero w 3 roku życia i po dojrzeniu nasion przeważnie obumiera. Kwitnie od lipca do sierpnia, jest owadopylna. Rośnie przeważnie na słonecznych i trawiastych stokach, szczególnie w ziołoroślach. Jest półpasożytem, pasożytującym na korzeniach roślin^[6]. Liczba chromosomów 2n = 16^[5]. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla klasy (Cl.) Betulo-Adenostyletea^[8].

Zobacz też: Rośliny tatrzańskie.

Zagrożenia i ochrona

Informacje o stopniu zagrożenia w Polsce na podstawie:

Światowej listy IUCN – gatunek narażony na wymarcie w polskich Karpatach (kategoria zagrożenia VU)
Polskiej Czerwonej Księgi Roślin (2001, 2014) – gatunek narażony na wymarcie (kategoria zagrożenia VU)^[9].
Czerwonej listy roślin i grzybów Polski (2006) – gatunek rzadki, potencjalnie zagrożony (kategoria zagrożenia R)^[10]; 2016: VU (narażony)^[11].

Stanowisko na Babiej Górze jest niezagrożone, gdyż znajduje się z dala od szlaków turystycznych. W Tatrach najbardziej zagrożone jest stanowisko przy ścieżce przez Dolinę Małej Łąki, bowiem ulega zadeptywaniu w wyniku masowego ruchu turystycznego. Populacje tatrzańskie liczą zazwyczaj od kilku do kilkudziesięciu osobników, najliczniejsza w Wielkiej Świstówce ma ponad 100 osobników. Zagrożeniem dla tego nielicznie u nas występującego gatunku jest również zjadanie go przez zwierzęta, szczególnie jelenie. Gatunek objęty ścisłą ochroną^[5].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-24] (ang.).
↑ The Plant List. [dostęp 2017-01-11].
↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
↑ ^a ^b ^c Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.
↑ ^a ^b ^c ^d Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.
↑ ^a ^b Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.
↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
↑ Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z.: Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014. ISBN 978-83-61191-72-8.
↑ Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-24] (ang.).

[tpl-3] The Plant List. [dostęp 2017-01-11].

[checklist2002-4] Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.

[karpaty-5] Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.

[C-6] Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.

[szafer-7] Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.

[8] Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.

[9] Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z.: Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014. ISBN 978-83-61191-72-8.

[10] Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.

[11] Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.

[4]

[1]

[2]

[3]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]