Giedroyciowie herbu Hippocentaurus
Giedrojciowie herbu własnego, również Giedroyciowie – polski ród książęcy, pochodzenia wielkolitewskiego[1].
Etymologia nazwiska
edytujJedna z etymologii nazwiska rodu Giedrojciów oparta jest na legendzie (patrz sekcja: Tytuł książęcy). Według niej Giedrojciowie mają wywodzić swoje nazwisko od legendarnego Giedrusa (brata wielkiego księcia litewskiego Trojdena)[1].
Nazwisko Giedrojciów ma charakter odmiejscowy. Pochodzi ono od miejscowości Gedrojcie (dziś Giedrojcie), wokół której znajduje się kilka innych miejscowości o podobnej nazwie. Ich nazwą pierwotną była „Kgedrojt” skąd wziął się przymiotnik „Kgedroitski”, z czasem spolszczony na Gedrojc[2].
Tytuł książęcy
edytujLegenda
edytujWedług legendy podanej przez Kronikę Litewską, uzupełnioną przez Wojciecha Kojałowicza (ur. 1609) i Macieja Stryjkowskiego (ur. 1547) – Giedrojciowie mają pochodzić od mitycznego Dowsprunga z rodu Centaurów[3], który przybył z Palemonem w X wieku na Litwę, gdzie stał się protoplastą dynastii z czasem panującej (patrz: Palemonowicze). Jego potomek, żyjący w XIII w., książę wielkolitewski Romont (Romund, Rowmund), miał pozostawić pięciu synów. Pierwszy z nich, Narimonta, przez syna Lizdejkę, miał być protoplastą Radziwiłłów, Ościkowiczów, Narbutów Dziewałtowskich, Komajewskich itd. Drugi zaś, Dowmont ma być protoplastą Siesickich i Świrskich. Holszana natomiast, protoplastą Holszańskich i Dubrowickich, a Giedrus protoplastą Giedrojciów. Piątym synem był Trojden – ostatni wielki książę wielkolitewski z tej dynastii, którego potomstwo wygasło na dzieciach[2].
Z nich Giedrus miał założyć wspomnianą wcześniej miejscowość Giedrojcie i przezwać się księciem (kniaziem) Giedroitskim. Jego syn, Ginwił, był ojcem Hurdy, Binojny i Bubety. Hurda pozostawił syna Dowmonta, ten zaś Wojtkasa i Pietrasa, z których pierwszy miał być ojcem Bartłomieja, a dziadem kniazia Mateusza Bartłomiejewicza Gedrojca (marszałka hospodarskiego, zmarłego w 1563 roku). Od Giedrusa mają pochodzić jeszcze Ginwiłowie, Jamontowiczowie, Jurahowie, a także wiele innych rodzin[2].
Badania
edytujOd II połowy XVI w. część Giedrojciów zaczęła używać przydomku „Dowmont” na pamiątkę swojego rzekomego przodka, co jednak niewiele ma wspólnego z prawdą. Według polskiego historyka, Józefa Wolffa, Giedrojciowie pochodzą od udzielnych książąt litewskich, a konkretniej od dynastii poprzedzającej dynastię Giedyminowiczów[2].
Historia
edytujPierwsza współczesna wzmianka o tym rodzie pochodzi z 1399 roku, kiedy to wielki książę Witold sądził sprawę tzw. „kniaziów Gedroitskich” z ówczesnym biskupem wileńskim, Jakubem Plichtą[2]. W 1413 roku podczas unii horodelskiej doszło do przyjęcia przez polskie rodziny szlacheckie bojarów wielkolitewskich wyznania katolickiego (tzw. adopcja herbowa). Jednym z ważniejszych dowodów tamtego wydarzenia jest istniejący do dziś dokument, do którego przyczepione są pieczęcie z wizerunkami herbów szlacheckich[4].
Do rodu Porajów adoptowany został wówczas niejaki Bylimin, wraz z jego bliżej nieznanym potomstwem[5]. Wywodził się on z książąt Giedrojciów, który jako jeden z nielicznych rodów kniaziowskich[a] wydał z siebie gałąź bojarską[4], podczas gdy pień nadał zachował kniaziostwo (sami Giedrojciowie). Analogiczną sytuację możemy zaobserwować w przypadku Sunigajła, wywodzącego się od książąt Świrskich[5].
Znani członkowie rodu
edytuj- Arnolf Giedroyć
- Benedykt Stanisław Giedroyć
- Dowmont Franciszek Giedroyć
- Henryk Giedroyc
- Ignacy Giedroyć
- Jan Stefan Giedroyć
- Jerzy Giedroyc
- Józef Arnulf Giedroyć
- Józef Jan Giedroyć
- Kasper Giedroyć
- Krzysztof Giedroyć
- Kunegunda Giedroyć
- Łucja Giedroyć
- Marcjan Giedroyć
- Marcjan Giedroyć
- Mel Giedroyc
- Melchior Giedroyć
- Michał Giedroyć
- Michał Giedroyć
- Mikołaj Bylimin
- Romuald Tadeusz Giedroyć
- Samuel Krzysztof Giedroyć
- Szymon Michał Giedroyć
- Tadeusz Giedroyć
Uwagi
edytuj- ↑ Słowiański odpowiednik księcia.
Przypisy
edytuj- ↑ a b Tomasz Lenczewski: Genealogie rodów utytułowanych w Polsce. T. t. 1. Warszawa: 1996-1997, s. 15-40, fot. 4-9.
- ↑ a b c d e Wolff 1895 ↓, s. 65.
- ↑ Joanna Orzeł, Przeszłość Litwy w księgach Silva Rerum XVIII wiek.
- ↑ a b Semkowicz 1921 ↓, s. 51.
- ↑ a b Semkowicz 1921 ↓, s. 52.
Bibliografia
edytuj- Władysław Semkowicz, Rocznik Towarzystwa Heraldycznego we Lwowie. 1920, t. V, Lwów: Towarzystwo Heraldyczne we Lwowie, 1921, s. 137.
- Józef Wolff, Kniaziowie litewsko-ruscy od końca czternastego wieku, Warszawa: Gebethner i Wolff, 1895, s. 724.