Ornitomim
Ornitomim (Ornithomimus) – roślinożerny dinozaur z grupy ornitomimozaurów (Ornithomimosauria); jego nazwa znaczy "naśladowca ptaka". Żył w późnej kredzie (ok. 71-65 mln lat temu) na terenach Ameryki Północnej.
| Ornithomimus | |||
| Marsh, 1890 | |||
 szkielet Ornithomimus edmontonicus (Royal Ontario Museum, Toronto) | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Infrarząd | |||
| (bez rangi) | celurozaury | ||
| Nadrodzina | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj |
Ornitomim | ||
| Gatunki | |||
|
| |||
Budowa
edytujDługość ciała ok. 3,5 m, wysokość ok. 2 m, masa ok. 100-150 kg. Bezzębna czaszka ornitomima okryta była rogowym dziobem, co upodabniało go do ptaka, czemu zawdzięcza swą nazwę[1]. W czaszce mieścił się stosunkowo duży mózg, co w połączeniu z dużymi oczami, co umożliwiało ornitomimowi wypatrywanie zarówno pożywienia, jak i zagrożeń. Długie, masywne nogi zaopatrzone w pazury służyć mogły do obrony, tak, jak dzisiejszym strusiom[2]. Długi, sztywny ogon stanowiący ponad połowę całkowitej długości ornitomima równoważył ciężar głowy i tułowia zapewniając stabilizację szczególnie w biegu.
Paleobiologia
edytujBył jednym z najszybszych dinozaurów. Osiągał prędkość do 80 km/h, mogło mu to ułatwiać nie tylko ucieczkę przed większymi drapieżnikami, lecz także pogoń za ofiarami. Budowa kończyn przednich i szczęk ornitomima umożliwiała mu spożywanie nie tylko drobnych kręgowców, lecz także owadów, owoców, jaj nasion i liści. Długie dzioby mogły także służyć do odcedzania pokarmu z wody, tak jak robią to np. flamingi[3].
Kwestia upierzenia
edytujZelenitsky i współpracownicy (2012) opisali trzy szkielety przedstawicieli gatunku O. edmontonicus[4] (dwóch dorosłych i jednego młodego) odkrytych w kanadyjskiej prowincji Alberta z zachowanymi śladami piór; ornitomim jest tym samym pierwszym przedstawicielem rodziny Ornithomimidae i pierwszym północnoamerykańskim dinozaurem, u którego potwierdzono występowanie piór. U osobnika młodego i jednego z osobników dorosłych występują włókniste protopióra, co wskazuje, że ten rodzaj upierzenia występował u ornitomimów przez całe życie. U drugiego z dorosłych osobników na kości promieniowej i łokciowej występują ślady, które autorzy opisu interpretują jako pozostałości po kontakcie z dudkami piór podobnymi do dudek pokryw ptaków; wskazuje to, że u dorosłych ornitomimów na kończynach przednich wyrastały pióra bardziej zbliżone budową do piór ptaków. Zdaniem Zelenitsky i współpracowników u dorosłych ornitomimów występowały pennibrachia[5] – kończyny przednie z długimi piórami tworzącymi spłaszczoną powierzchnię przypominającą skrzydła ptaków, niesłużące jednak do latania. Nie wiadomo, na jakim dokładnie etapie rozwoju ornitomimów rozwijały się pennibrachia; wiadomo tylko, że działo się to później niż u ptaków – u tych ostatnich pióra wyrastają na skrzydłach w ciągu kilku tygodni od przyjścia na świat. Opisany przez Zelenitsky i współpracowników młody ornitomim mający w chwili śmierci mniej więcej rok (a więc będący w wieku, gdy ptaki mają już w pełni rozwinięte skrzydła) nie miał jeszcze charakterystycznych dla osobników dorosłych piór na kończynach przednich[6].
Foth, Tischlinger i Rauhut (2014) podeszli sceptycznie do hipotezy Zelenitsky i współpracowników (2012) dotyczącej budowy piór na kończynach przednich dorosłych ornitomimów. Zdaniem autorów nawet jeśli Zelenitsky i współpracownicy poprawnie zinterpretowali ślady na kości promieniowej i łokciowej ornitomima jako pozostałości po kontakcie z piórami, to z braku pozostałości samych piór nie można stwierdzić nic pewnego na temat ich budowy. Wielkość tych śladów wskazuje jedynie, że pióra na kończynach przednich dorosłych ornitomimów były grubsze i prawdopodobnie dłuższe niż włókniste protopióra młodych osobników. W ocenie Fotha, Tischlingera i Rauhuta ślady na kościach kończyn przednich ornitomima, uznane przez Zelenitsky i współpracowników za pozostałość po kontakcie z piórami podobnymi do ptasich pokryw, mogły równie dobrze być pozostałością po kontakcie z grubymi, włóknistymi piórami podobnymi do spotykanych u kazuarów[7].
Przypisy
edytuj- ↑ Adrian Kin i inni red., Dinozaury powróciły: giganci czasów prehistorycznych, Łódź: Park Miniatur S.A, 2006, s. 20, ISBN 978-83-922146-1-8 [dostęp 2023-11-29].
- ↑ Marek Halczuk (red.), Dinozaury, Mini Encyklopedia, Janki k. Warszawy ; Raszyn: Agencja Wydawnicza Jerzy Mostowski, 2007, s. 164, ISBN 978-83-7250-240-7 [dostęp 2023-11-29].
- ↑ Malam J., Parker S., Encyklopedia dinozaurów i innych zwierząt prehistorycznych, Bath: Parragon Books, 2005, s. 60-61, ISBN 978-1-4054-8197-7.
- ↑ Kwestia przynależności gatunku edmontonicus do ornitomimów pozostaje sporna. Za typowego przedstawiciela rodziny uważa się gatunek velox. Benton M.J., Hołdys A., Dinozaury odkryte na nowo: jak rewolucja naukowa rewiduje historię, Polish edition, Warszawa: Prószyński i S-ka, 2020, s. 114, ISBN 978-83-8169-301-1, OCLC 1241600110 [dostęp 2023-11-29].
- ↑ Termin ukuty przez Sullivana i współpracowników (2010), patrz: Corwin Sullivan, David W. E. Hone, Xing Xu i Fucheng Zhang. The asymmetry of the carpal joint and the evolution of wing folding in maniraptoran theropod dinosaurs. „Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences”. 277 (1690), s. 2027–2033, 2010. DOI: 10.1098/rspb.2009.2281. (ang.).
- ↑ Darla K. Zelenitsky, François Therrien, Gregory M. Erickson, Christopher L. DeBuhr, Yoshitsugu Kobayashi, David A. Eberth i Frank Hadfield. Feathered Non-Avian Dinosaurs from North America Provide Insight into Wing Origins. „Science”. 338 (6106), s. 510–514, 2012. DOI: 10.1126/science.1225376. (ang.).
- ↑ Christian Foth, Helmut Tischlinger i Oliver W. M. Rauhut. New specimen of Archaeopteryx provides insights into the evolution of pennaceous feathers. „Nature”. 511 (7507), s. 79–82, 2014. DOI: 10.1038/nature13467. (ang.).
