Edward Pytko
Edward Pytko (ur. 14 września 1929 w Wiewiórce, zm. 29 sierpnia 1952 w Warszawie) – podporucznik pilot ludowego Wojska Polskiego.
 ppor. pilot Edward Pytko | |
 podporucznik pilot
| |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Przebieg służby | |
| Lata służby | |
| Siły zbrojne | |
| Formacja | |
| Jednostki | |
| Stanowiska |
pilot instruktor |
.svg){kind=small}
_02.jpg)
Życiorys
edytujSyn Wojciecha i Zofii z Mikrutów. 25 września 1949 ochotniczo wstąpił do Oficerskiej Szkoły Lotniczej w Dęblinie. W lipcu 1951 ukończył Oficerską Szkołę Lotniczą nr 5. Był absolwentem pierwszej promocji Oficerskiej Szkoły Lotniczej nr 5, która odbyła się 15 lipca 1951 w Dęblinie. Został promowany na stopień chorążego jako pilot samolotu myśliwskiego. Aktu promocji dokonał komendant uczelni OSL-4 płk obs. pil. Szczepan Ścibior[1]. Po szkole został skierowany służbowo do 3 Eskadry Pilotażu Bojowego Oficerskiej Szkoły Lotniczej nr 5 w Radomiu na stanowisko pilota instruktora. Z początkiem kwietnia 1952, po przebazowaniu eskadry na lotnisko w Izbicku, szkolił podchorążych z Oficerskiej Szkoły Lotniczej nr 5 na samolotach Jak-9[2].
Jak wspomina rodzina, organy informacji wojskowej nakłaniały go do podjęcia tajnej współpracy i przekazywania informacji dotyczącej innych pilotów. Podjęcie współpracy niezgodne było z jego sumieniem i wyznawanymi zasadami. To zapewne było powodem jego dramatycznej próby ucieczki za granicę[3]. 7 sierpnia 1952 około godz. 15 samolotem Jak-9 wykonał lot na południe, przez terytorium Czechosłowacji, kierując się w stronę Berlina (w tym samym czasie został rozstrzelany płk obs. pil. Szczepan Ścibior[4]). Ścigany po przekroczeniu granicy, zmuszony do kluczenia w chmurach, z braku paliwa został zmuszony do lądowania na najbliższym lotnisku, w Wiener Neustadt, strefie okupacyjnej Austrii kontrolowanej przez władze ZSRR[5], odległej zaledwie o 2 minuty lotu od strefy amerykańskiej. Natychmiast zatrzymany, odstawiony do Polski.
18 sierpnia 1952 Sąd Wojsk Lotniczych w składzie: przewodniczący: mjr. Ludwik Fels, sędzia: por. Władysław Marszałek, asesor: ppor. Bogdan Dzięcioł, protokolant: kpt. Eugeniusz Pietruszewski, skazał go na podstawie art. 90 Kodeksu karnego Wojska Polskiego na karę śmierci[6]. W celi śmierci na Mokotowie trzymał się twardo. „Próbowałem, pech, nie udało się – trzeba płacić” – mówił współtowarzyszowi więziennej niedoli Zygmuntowi Walterowi-Jankemu. Prezydent Bolesław Bierut nie skorzystał z prawa łaski. Został stracony 29 sierpnia 1952 w więzieniu mokotowskim. Groby symboliczne Edwarda Pytki znajdują się na Cmentarzu Wojskowym w Kwaterze „na Łączce” oraz na cmentarzu parafialnym w Zasowie (grobowiec rodziny Mikrutów)[3].
31 sierpnia 1993 Sąd Warszawskiego Okręgu Wojskowego w Warszawie na sesji wyjazdowej w siedzibie Wojskowego Sądu Garnizonowego w Krakowie, uznał wyrok z 18 sierpnia 1952 na ppor. Edwardzie Pytko za nieważny, tym samym został on po ponad 41 latach zrehabilitowany. W uzasadnieniu sąd stwierdził, że: "czyn ppor. Edwarda Pytko był indywidualnym protestem przeciwko totalitarnym stosunkom społeczno-politycznym narzuconym wojsku przez władze komunistyczne i jednocześnie indywidualnym, desperackim działaniem na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego, mającym na celu zwrócenie uwagi światowej opinii publicznej na postępujące zniewolenie społeczeństwa polskiego".
1 marca 2015 podczas uroczystości w Pałacu Prezydenckim z udziałem Prezydenta RP Bronisława Komorowskiego, Instytut Pamięci Narodowej potwierdził, że wśród szczątków wydobytych w Kwaterze na Łączce na warszawskich Powązkach Wojskowych zidentyfikowano szczątki Edwarda Pytki[7]. Notę potwierdzającą identyfikację odebrała jego siostra Maria Bogusława Białas[8].
27 września 2015 Edward Pytko został uroczyście pochowany w "Panteonie – Mauzoleum Wyklętych – Niezłomnych" na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie[8]. Uroczystości rozpoczęły się mszą świętą na placu marszałka Józefa Piłsudskiego w Warszawie, celebrowaną przez biskupa polowego Wojska Polskiego Józefa Guzdka. Przy ołtarzu wystawiono trumny (35 odnalezionych w kwaterze „Ł” i zidentyfikowanych, w tym Edwarda Pytko) ofiar reżimu komunistycznego, działaczy i żołnierzy podziemia niepodległościowego, którzy walczyli z ustrojem narzuconym Polsce po II wojnie światowej. Następnie, w kondukcie żałobnym, trumny przewieziono na Cmentarz Wojskowy na Powązkach. W ceremonii pogrzebowej uczestniczyli Premier Ewa Kopacz, wicepremier i minister obrony narodowej Tomasz Siemoniak, minister kultury i dziedzictwa narodowego Małgorzata Omilanowska, szef Kancelarii Prezes Rady Ministrów Jacek Cichocki oraz wicemarszałek Senatu Stanisław Karczewski. Obecni byli kombatanci, rodziny ofiar oraz poczty sztandarowe związków i stowarzyszeń kombatanckich. Podczas uroczystości Andrzej Kunert, sekretarz Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa powiedział: "Nie jesteście od dzisiaj anonimowymi ofiarami, pogrzebanymi na zapomnienie w dołach śmierci. Macie swoje miejsce w Panteonie – Mauzoleum, zbudowanym z jasnego kamienia. Z jasnego, bo wydobywamy was z ciemności i zapomnienia"[8].
29 lutego 2016 podczas uroczystości z okazji Narodowego Dnia Pamięci Żołnierzy Wyklętych, które odbyły się w Teatrze Polskim w Warszawie został pośmiertnie awansowany przez ministra obrony narodowej Antoniego Macierewicza na stopień porucznika.
Przypisy
edytuj- ↑ Ziółkowski i Marciniuk 2001 ↓, s. 72-79.
- ↑ Marciniuk 2006 ↓, s. 41-43.
- ↑ a b Walerian Mikrut, Z historii rodziny Mikrutów - w poszukiwaniu korzeni, 2002
- ↑ Ziółkowski i Marciniuk 2001 ↓, s. 78.
- ↑ Marciniuk 2006 ↓, s. 61.
- ↑ Szwagrzyk 2000 ↓, s. 231.
- ↑ Pięcioro bohaterów odzyskało nazwiska – Warszawa, 1 marca 2015. 2015-03-01. [dostęp 2015-03-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-03-03)].
- ↑ a b c Żołnierze wyklęci spoczęli w Panteonie-Mauzoleum [online], polska-zbrojna.pl [dostęp 2022-12-30].
Bibliografia
edytuj- Tadeusz Swat: Niewinnie Straceni 1945–56. Wyd. Fundacja Ochrony Zabytków, Warszawa 1991. zob. też Straceni w Więzieniu mokotowskim.
- AIPN, Teczki więźniów 1952, Pytko Edward
- Z.W. Janke, Towarzysze z celi śmierci, „Dziennik Polski”, 15–16 VII 1989
- Z. Taranienko, Nasze Termopile..., s. 241
- "Wokanda” 1990, nr 9 (listy)
- Krzysztof Szwagrzyk: Zbrodnie w majestacie prawa 1944-1955. Warszawa: ABC Future, 2000, s. 231. ISBN 83-86788-46-1.
- Janusz Ziółkowski, Andrzej Marciniuk: Wyższa Szkoła Oficerska Sił Powietrznych, 75 lat Dęblińskiej Szkoły Orląt. Toruń-Dęblin: Adam Marszałek, 2001, s. 78. ISBN 83-7174-711-X.
- Andrzej Marciniuk: Wyższa Szkoła Oficerska Sił Powietrznych, Zeszyty Naukowe, Radom Zasłużony Ośrodek Wojskowego Szkolnictwa Lotniczego, Materiały z Konferencji Naukowej 15-16 IV 2005r. Dęblin: Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Oficerskiej Sił Powietrznych, 2006, s. 26-156. ISSN 1641-9723.