Supraśl

miasto w województwie podlaskim

Supraślmiasto w Polsce położone w województwie podlaskim, w powiecie białostockim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Supraśl. Położone jest nad rzeką Supraślą, na Wysoczyźnie Białostockiej, jest otoczone Puszczą Knyszyńską. Leży na obszarze dawnej ekonomii grodzieńskiej[2]. Zaliczane do aglomeracji białostockiej.

Supraśl
miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ilustracja
Supraśl – dom ogrodnika, w oddali supraski monaster
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Polska

Województwo

 podlaskie

Powiat

białostocki

Gmina

Supraśl

Aglomeracja

białostocka

Burmistrz

Radosław Dobrowolski

Powierzchnia

5,68[1] km²

Populacja (01.01.2024)
• liczba ludności
• gęstość


4332[1]
762,7 os./km²

Strefa numeracyjna

(+48) 85

Kod pocztowy

16-030

Tablice rejestracyjne

BIA

Położenie na mapie gminy Supraśl
Mapa konturowa gminy Supraśl, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Supraśl”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, po prawej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Supraśl”
Położenie na mapie województwa podlaskiego
Mapa konturowa województwa podlaskiego, po prawej znajduje się punkt z opisem „Supraśl”
Położenie na mapie powiatu białostockiego
Mapa konturowa powiatu białostockiego, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Supraśl”
Ziemia53°12′40″N 23°20′15″E/53,211111 23,337500
TERC (TERYT)

2002094

SIMC

0923472

Urząd miejski
ul. Piłsudskiego 58
16-030 Supraśl
Strona internetowa

Według danych GUS z 1 stycznia 2024 r. Supraśl liczył 4332 mieszkańców[1]. W Supraślu znajduje się siedziba Parku Krajobrazowego Puszczy Knyszyńskiej.

Dzięki walorom ekologicznym miasta, czystości powietrza, brakowi ośrodków przemysłowych, mikroklimatowi oraz znajdującym się w pobliżu Supraśla bogatym złożom borowin, w 1999 Supraśl uzyskał status uzdrowiska[3].

Supraśl położony był w drugiej połowie XVI wieku w powiecie grodzieńskim województwa trockiego Wielkiego Księstwa Litewskiego[4].

Powierzchnia

edytuj

Według danych GUS z 1 stycznia 2024 r. powierzchnia miasta wynosiła 5,68 km²[1].

Historia

edytuj

W 1501 na uroczysku Suchy Hrud powstał, przeniesiony z Gródka, prawosławny monaster, którego założycielem i głównym fundatorem był wojewoda nowogródzki Aleksander Chodkiewicz, przy późniejszym wsparciu prawosławnego biskupa smoleńskiego Józefa Sołtana. Akta wydane przez królów Aleksandra Jagiellończyka w 1504 i Zygmunta Starego w 1509 potwierdziły prawa i przywileje obejmujące fundację wojewody Chodkiewicza.

 
Monaster Zwiastowania Przenajświętszej Bogurodzicy i św. Jana Teologa w Supraślu
 
Główna ulica miasta ok 1936 roku
 
Siedziba Parku Krajobrazowego Puszczy Knyszyńskiej przy ulicy Konarskiego 10
 
Pomnik upamiętniający zwycięstwo w 1920 roku nad bolszewikami

Najpierw powstała drewniana cerkiew św. Jana Ewangelisty, a potem refektarz i mnisze pustelnie. Fundatorzy chcąc podnieść znaczenie monasteru zwrócili się z prośbą o błogosławieństwo do samego patriarchy Konstantynopola. W 1505 patriarcha nadaje monasterowi tomos (uroczyste błogosławieństwo z zaleceniami duchowymi). W 1516 wyświęcono cerkiew Błogowieszczeńską. Później budynki monasteru wzbogaciły się o renesansową cerkiew Zmartwychwstania Pańskiego, której integralną częścią były katakumby. XVI wiek to również okres formowania się wokół monasteru osady.

W XVI wieku monaster stał się ważnym ośrodkiem kulturalnym ziem ruskich. O jego znaczeniu świadczy fakt, iż w 1582 odwiedził go arcybiskup ochrydzki Gabriel, a w 1590 – patriarcha Jeremiasz II. Zakonnicy zgromadzili m.in. bogatą bibliotekę z cennymi drukami i rękopisami (np. Kodeks supraski z XI-XII w.).

W 1609 mnisi przystąpili do unii brzeskiej (1596), a klasztor w Supraślu stał się ważnym ośrodkiem kulturalnym i religijnym unitów. W 1695 uruchomiono przyklasztorną drukarnię, a w 1711 pierwszą we wschodniej Polsce papiernię. Tłoczono tu książki świeckie w języku łacińskim i polskim oraz książki religijne w języku cerkiewnosłowiańskim. Bazylianie zamalowali ruskie freski z XVI wieku i postawili wokół cerkwi nowe budynki.

W 1796 władze pruskie skonfiskowały większość dóbr klasztoru. W 1804 zlikwidowana została drukarnia. W 1807 Supraśl przestał być siedzibą biskupstwa unickiego, po pokoju w Tylży (1807) znalazł się pod zaborem rosyjskim.

Pod koniec XVIII w. w mieście wybudowano synagogę[5].

Mimo że w I połowie XIX w. Supraśl otrzymał prawa miejskie, to jednak w końcu tegoż stulecia utracił znaczenie na rzecz rozwijającego się Białegostoku.

W 1824 władze rosyjskie przekazały monaster supraski zakonnikom prawosławnym.

W 1834, po wprowadzeniu przez carskie władze ceł na towary sprowadzane z Królestwa Polskiego do Rosji, w Supraślu powstały pierwsze manufaktury sukiennicze, następnie warsztaty tkackie, produkujące głównie na rynek rosyjski.

W latach 60 XIX wieku społeczność żydowska z wydatną pomocą przedsiębiorcy Buchholtza, zbudowała synagogę w pobliżu ul. Zgierskiej (obecnej ul. 11 Listopada)[6].

W 1875 w sąsiedztwie monasteru zbudowano cerkiew św. Pantelejmona, w 1889 – św. Jana Teologa, a w 1901 – kaplicę św. Jerzego Zwycięzcy na cmentarzu w Podsupraślu. W 1910 nastąpiła renowacja szesnastowiecznych fresków (zamalowanych przez bazylianów).

W wyniku działań I wojny światowej w 1915, w obliczu zbliżającego się frontu i wojsk niemieckich, mnisi prawosławni uciekli (jak wielu prawosławnych z terenów ziem polskich) z Supraśla w głąb Rosji (tzw. bieżenstwo), zabierając ze sobą cudowną ikonę Matki Boskiej Supraskiej.

Lata 1918–1924 to dobra koniunktura dla zakładów Supraśla, która kończy się wraz z reformą monetarną w Polsce. W latach kryzysu 1929 -1933 zakłady przemysłowe miasta ograniczają produkcję do kilku miesięcy w roku. W lipcu 1933 roku dochodzi do strajku. Od kul policji ginie 2 robotników, a 5 zostaje rannych[7].

W okresie międzywojennym władze II Rzeczypospolitej przekazały opuszczony klasztor supraski Kościołowi rzymskokatolickiemu. W 1937 salezjanie zdjęli belki z krzyży na cerkwi św. Jana Teologa.

W połowie września 1939 r. miasto zostało zajęte przez wojska niemieckie, a następnie, po tygodniu, przez Armię Czerwoną. Sowieci skonfiskowali budynki klasztorne, urządzając w nich koszary. W tym czasie zniszczyli wyposażenie świątyni, a po wybuchu wojny w czerwcu 1941 r. spalili też Pałac Opatów[8]. W listopadzie 1942 suprascy Żydzi zostali wywiezieni do obozu przejściowego w Białymstoku, skąd trafili do obozu zagłady w Treblince[9]. Synagogę Niemcy zdewastowali, obrzucając ją granatami, a następnie rozebrali, a uzyskanym budulcem obmurowali budynek żandarmerii[6]. 23 lipca 1944 r. wojska niemieckie wysadziły w powietrze budynek cerkwi oraz spaliły niemal wszystkie fabryki włókiennicze. 24 lipca 1944 r. Supraśl został zajęty przez pododdziały 283 dywizji strzeleckiej Armii Czerwonej.

W latach 1945–1946 staraniem inż. architekta Władysława Paszkowskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków odcięto wraz z tynkiem i zabezpieczono ocalałe fragmenty malowideł z wnętrza cerkwi. W 1970 roku zrekonstruowano bramę – dzwonnicę klasztoru.

W Polsce Ludowej na gruzach zniszczonych przez niemieckich okupantów zakładów włókienniczych zbudowano zakład meblarski. Uruchomiono również fabrykę kołder i koców. Otwarta została szkoła-pomnik 1000-lecia. W tym czasie istniały w mieście dwie szkoły średnie: Technikum Mechanizacji Rolnictwa (w budynkach klasztoru bazylianów) i Liceum Sztuk Plastycznych (w pałacu Buchholtza). Rozpoczął działanie Dom Dziecka (w przedwojennym sanatorium przeciwgruźliczym). Zbudowano w 1971 roku dom wczasowy przy Alei Niepodległości. W tym też roku otwarto ośrodek wczasów niedzielnych i ośrodek sportów wodnych. Miejscowość stawała się miejscowością o charakterze turystycznym[10].

W latach 90. XX w. budynki klasztorne zostały przekazane Kościołowi Prawosławnemu. Na terenie monasteru, od 2004 r., mieści się siedziba Akademii Supraskiej.[11][12]

W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa białostockiego.

Legenda

edytuj
 
Rzeka Supraśl, w oddali widoczny monaster
 
Rzeka Supraśl w Supraślu
 
Plaża w Supraślu nad rzeką
 
Park

Legenda głosi, że mnisi z Gródka, po kilkudniowych modłach puścili z biegiem rzeki Supraśl drewniany krzyż z relikwiami, prosząc Bożą Opatrzność, aby zatrzymał się on w miejscu, które będzie najlepiej nadawało się na klasztor. Informację tę można znaleźć na tablicy pamiątkowej przy krzyżu przy ul. Stanisława Konarskiego. Od 2012 roku w dniach 8–9 sierpnia jest organizowana przez Bractwo Cerkiewne Św. Mikołaja i Parafię Prawosławną z Gródka pielgrzymka kajakowa rzeką Supraśl jako nawiązanie do legendy założenia Monasteru.

Demografia

edytuj

Według Powszechnego Spisu Ludności z 1921 roku miasto zamieszkiwało 2.322 osoby, wśród których 1334 było wyznania rzymskokatolickiego, 364 prawosławnego, 234 ewangelickiego a 390 mojżeszowego. Jednocześnie 1.660 mieszkańców zadeklarowało polską przynależność narodową, 145 białoruską, 149 niemiecką, 356 żydowską, 10 litewską, 1 estońską i 1 słowacką. Było tu 267 budynków mieszkalnych[13].

Według danych z 31 grudnia 2023 miasto miało 4366 mieszkańców[14].

  • Piramida wieku mieszkańców Supraśla w 2014 roku[15].

 

Zabytki

edytuj
 
Cerkiew Zwiastowania NMP w zespole klasztornym bazylianów, wybudowana 1516 roku
 
Brama wejściowa na kompleks klasztorno – parkowy
  • Prawosławny monaster męski Zwiastowania Przenajświętszej Bogurodzicy Maryi i św. Apostoła Jana Teologa
  • Rzymskokatolicki kościół parafialny Świętej Trójcy – neobarokowy, wybudowany w latach 1861–1865.
  • Kościół ewangelicko-augsburski – neogotycki, pochodzący z 1870. Obecnie pełni funkcję rzymskokatolickiego kościoła parafialnego pw. NMP Królowej Polski.
  • Zespół kaplicy cmentarnej pw. Wszystkich Świętych, składający się z murowanej wieży z pocz. XVIII w. oraz drewnianego korpusu z poł. XIX w., początkowo unicka, po 1839 prawosławna, współcześnie rzymskokatolicka.
  • Cmentarz ewangelicki (obecnie rzymskokatolicki) – na cmentarzu dwie wyróżniające się budowle: kaplica grobowa rodziny Buchholtzów, neogotycka, wybudowana w 1904 według projektu arch. Hugo Kudera, oraz kaplica grobowa rodziny Zachertów, wymurowana w 1885 według projektu architekta H. Zydoka.
  • Pałac Buchholtzów – obecnie siedziba Liceum Plastycznego im. Artura Grottgera w Supraślu. Secesyjny pałac, siedziba jednej z najsłynniejszych rodzin supraskich fabrykantów, zbudowany w latach 1892–1903. We wnętrzu zachowane polichromie, stolarka, sztukateria i żeliwna secesyjna klatka schodowa. Przy pałacu park przekomponowany na początku XX w. (jedyny przykład secesyjnego ogrodu w województwie podlaskim).
  • Dom Ludowy – obecnie sala kinowo-koncertowa. Drewniany modernistyczny budynek wzniesiony w 1934 według projektu architekta Jarosława Giryna.
  • Dom Ogrodnika (Stara Karczma, Stara Poczta) – obecnie dom mieszkalny, ul. Konarskiego 3. Drewniany dom, z naczółkowym dachem, zbudowany XVIII/XIX w.
  • Dwór Zacherta – klasycystyczny dworek z kolumnowym portykiem wybudowany w połowie XIX w. jako dom miejscowego fabrykanta. Zniszczony, zrekonstruowany w 1988. Obecnie mieści się w nim siedziba Parku Krajobrazowego Puszczy Knyszyńskiej.
  • Zespół fabryczny Jansena – ob. stołówka i internat Liceum Plastycznego. Wybudowany przed 1866 dom właściciela z zachowaną neoklasycystyczną polichromią. Obok manufaktura włókiennicza zbudowana w 1849. Także: Dom Jansena.
  • Kaplica św. Jerzego Zwycięzcy na cmentarzu prawosławnym w Podsupraślu – murowana, wybudowana w 1901.
  • Drewniane domy tkaczy (XIX w.), drewniany Domek Ogrodnika
Zabytki w Supraślu
Wiejśce do cerkwi Zwiastowania NMP
Dom Ludowy
Drewniane domy tkaczy – Domek Ogrodnika (XIX w.)

Gospodarka

edytuj

Przemysł włókienniczy, odzieżowy, drzewny, ceramiczny (rzemiosło) oraz turystyka.

Transport

edytuj

Komunikacja samochodowa

Religia

edytuj
 
Kościół Najświętszej Maryi Panny Królowej Polski w Supraślu

Cmentarze

edytuj
Wybrane obiekty sakralne w Supraślu
Kaplica Buchholtzów na cmentarzu ewangelickim w Supraślu
Kaplica grobowa rodziny Zachertów

Edukacja

edytuj
 
Rzeźba przed Liceum Plastycznym im. Artura Grottgera

Życie kulturalne

edytuj
 
Pałac Opatów, obecnie Muzeum Ikon

Od 1996 cyklicznie organizowana jest impreza pt. „UROCZYSKO. Spotkania z naturą i sztuką”, w ramach której corocznie w Supraślu odbywają się Mistrzostwa Świata w Pieczeniu Kiszki i Babki Ziemniaczanej[16].

Od 2007 w Supraślu organizowany jest Europejski Młodzieżowy Festiwal Muzyczny „Gloria” z repertuarem operowo – operetkowym. Festiwal narodził się z inicjatywy polskiego śpiewaka Aleksandra Teligi i jego małżonki. Główne koncerty odbywały się w ujeżdżalni koni Centrum Edukacji w Supraślu.

W Supraślu nagrywane były niektóre sceny do filmu U Pana Boga za miedzą, a także do serialu TVP Blondynka.

Teatr Wierszalin – zespół teatralny założony w 1991 przez reżysera Piotra Tomaszuka oraz grupę współpracujących z nim aktorów. Siedzibą teatru jest miejscowość Supraśl pod Białymstokiem.

W okresie Wielkanocy (prawosławnej) w monastyrze odbywa się Międzynarodowy Festiwal Dzwonów Cerkiewnych.

Od 2017 roku w mieście odbywa się festiwal Podlasie SlowFest.

Przy monasterze Zwiastowania Przenajświętszej Bogurodzicy umiejscowione jest prawosławne centrum konferencyjne, ośrodek szkoleniowy i oświatowy - Akademia Supraska.

Collegium Suprasliense chroni i popularyzuje dziedzictwo kulturowe Supraśla, Podlasia oraz Kresów Wschodnich, współuczestniczy w ochronie zabytków i miejsc pamięci narodowej, prowadzi działalność badawczą i wydawniczą.[17]

Części miasta

edytuj
 
Ratusz w Supraślu
 
Ulica Brzozówka w Supraślu

Podział terytorialny kraju (TERYT) wymienia części miasta: Dębowik i Podsupraśl (do 2011 także Pstrągownia).

Miasta partnerskie

edytuj

Ludzie związani z Supraślem‎ ‎

edytuj
Z tym tematem związana jest kategoria: ‎‎Ludzie związani z Supraślem‎.

Zobacz też

edytuj
  • Kopna Góra – mogiła i mauzoleum powstańców listopadowych

Przypisy

edytuj
  1. a b c d Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2024 roku [online], Główny Urząd Statystyczny, 22 lipca 2024 [dostęp 2024-10-23] (pol.).
  2. Iwona Borowik, Krzysztof Sztalt: Współczesna socjologia miasta. Wielość oglądów i kierunków badawczych dyscypliny. Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2007, s. 73. ISBN 978-83-229-2874-5.
  3. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 grudnia 2001 r. w sprawie uznania miasta Supraśl za uzdrowisko (Dz.U. z 2002 r. nr 1, poz. 5).
  4. Национальный атлас Беларуси, Mińsk 2002, s. 266–267.
  5. Pierwsza synagoga w Supraślu | Wirtualny Sztetl [online], sztetl.org.pl [dostęp 2020-03-10].
  6. a b Synagoga przy ul. Zgierskiej | Wirtualny Sztetl [online], sztetl.org.pl [dostęp 2020-03-04].
  7. „Supraśl” M. Czajkowski, J. Zyskowski, H. Oldykowski, Wydawnictwo Artystyczno -Graficzne, s. 8.
  8. Czerwony garnizon w Supraślu [online], www.suprasl.pl [dostęp 2021-03-18].
  9. Yitzak Arad: Belzec, Sobibor, Treblinka. The Operation Reinhard Death Camps. Bloomington: Indiana University Press, 1999, s. 396. ISBN 978-0-253-21305-1.
  10. „Supraśl” M. Czajkowski, J. Zyskowski, H. Oldykowski, Wydawnictwo Artystyczno -Graficzne, s. 8, 14, 17.
  11. ZNAD WILII nr 1/81 [online], Wilnoteka [dostęp 2020-05-12] (pol.).
  12. Leonard Drożdżewicz, Z DOLINY ŁOSOŚNY, Zasłyszane w Akademii Supraskiej, „Znad Wilii”, nr 1 (81) z 2020 r., s. 91-97, autor pisze o uczelni na pograniczu kultur, wyodrębniając sylwetkę wybitnego slawisty i badacza, prof. Aleksandra Naumowa, 2020.
  13. Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych., t. T. 5, województwo białostockie, 1924, s. 10.
  14. Supraśl (podlaskie) » mapy, nieruchomości, GUS, noclegi, szkoły, atrakcje, regon, kody pocztowe, wypadki drogowe, wynagrodzenie, bezrobocie, zarobki, edukacja, tabele, demografia [online], Polska w liczbach [dostęp 2024-09-12] (pol.).
  15. Supraśl w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11], liczba ludności na podstawie danych GUS.
  16. Andrzej Ciszewski: Supraśl: mistrzostwa w pieczeniu kiszki i babki ziemniaczanej. onet.pl, 2018-06-10. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-11-02)].
  17. STOWARZYSZENIE KULTURALNE "COLLEGIUM SUPRASLIENSE" | Rejestr.io [online], rejestr.io [dostęp 2024-03-12].
  18. Muzeum Sztuki Drukarskiej i Papiernictwa w Supraślu wznawia działalność [online], druk.info.pl [dostęp 2022-12-07] [zarchiwizowane z adresu 2020-12-02].
  19. Kamionka Bużańska na Ukrainie nową gminą partnerską. suprasl.pl, 2023-05-24. [dostęp 2024-10-29].

Linki zewnętrzne

edytuj