Wikipedia

Dynów

miasto i gmina w województwie podkarpackim

Dynów ⓘ (dawniej Denow) – miasto w województwie podkarpackim, w powiecie rzeszowskim, nad Sanem, w Pogórzu Dynowskim.

Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: Dynów (ujednoznacznienie).
Dynów
miasto i gmina
Ilustracja
Zgodnie z ruchem wskazówek zegara, od lewego górnego rogu: dworzec kolejowy, bank spółdzielczy, fontanna na rynku, kościół pw. św. Wawrzyńca, dom drewniany przy ul. Piłsudskiego 198, urząd gminy
Herb
Herb
Państwo

 Polska

Województwo

 podkarpackie

Powiat

rzeszowski

Prawa miejskie

1429–1919, od 1946

Burmistrz

Zygmunt Frańczak

Powierzchnia

24,55[1] km²

Populacja (31.12.2017)
• liczba ludności
• gęstość


6146[2][3]
250,3 os./km²

Strefa numeracyjna

+48 16

Kod pocztowy

36-065

Tablice rejestracyjne

RZE

Położenie na mapie powiatu rzeszowskiego
Mapa konturowa powiatu rzeszowskiego, na dole po prawej znajduje się punkt z opisem „Dynów”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole po prawej znajduje się punkt z opisem „Dynów”
Położenie na mapie województwa podkarpackiego
Mapa konturowa województwa podkarpackiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Dynów”
Ziemia49°48′53″N 22°13′54″E/49,814722 22,231667
TERC (TERYT)

1816011

SIMC

0972080

Urząd miejski
Rynek 2
36-065 Dynów
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa
BIP

Leży w dawnej ziemi sanockiej[4]. Prywatne miasto szlacheckie lokowane w 1489 roku położone było w XVI wieku w województwie ruskim[5]. Dynów uzyskał prawo składu w 1611 roku[6].

Przed 1945 r. Dynów należał do województwa lwowskiego, po zakończeniu II wojny światowej miasto weszło w skład nowo utworzonego województwa rzeszowskiego. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa przemyskiego.

Według danych z 1 stycznia 2018 Dynów liczył 6146 mieszkańców[2].

Struktura powierzchni

edytuj

Według danych z roku 2002[7] Dynów ma obszar 24,51 km², w tym:

  • użytki rolne: 77%
  • użytki leśne: 12%

Miasto stanowi 2,01% powierzchni powiatu.

Demografia

edytuj

Według danych z 30 czerwca 2004 r.[8] miasto miało 6030 mieszkańców. Dane z 30 czerwca 2004:

Opis Ogółem Kobiety Mężczyźni
Jednostka osób % osób % osób %
Populacja 6030 100 3080 51,1 2950 48,9
Gęstość zaludnienia
[mieszk./km²]		 246 125,7 120,4
  • Piramida wieku mieszkańców Dynowa w 2014 roku[2].


 

Historia

edytuj
 
Pomnik króla Jagiełły
 
Sobień, Dynów i Łańcut (Landzut) na mapie Mercatora, wydanie z roku 1634, Antwerpia
 
Rynek
 
Rynek przed 1930
  • w okresie panowania króla Kazimierza Wielkiego dobra Rzeszowskie wraz z Dynowem nadane zostały rycerzowi Janowi Pakosław de Strożyszcz. W posagu Dynów i Rzeszów i inne dobra otrzymał Kmita Sobieński poślubiając córkę Augustyna z Rzeszowa;
  • główna posiadłość Piotra Kmity – wojewody sandomierskiego, a później krakowskiego.
  • 1409 – Po śmierci Piotra Kmity, kasztelana lubelskiego, dobra dynowskie wraz z Hyżnem odziedziczył jego syn Piotr Lunak Kmita, mąż dziedziczki części Rzeszowa Ofki (Zofii) Rzeszowskiej;
  • 1410 – pobyt króla Władysława Jagiełły po bitwie pod Grunwaldem, w której sławili się mieszkańcy Dynowa;
  • 1424 – własność Andrzeja Wernera de Denow;
  • 1429 – uzyskanie praw miejskich;
  • 1436 – dobra dynowskie zagarnął bezprawnie stryj małoletniej wówczas Małgorzaty z Kmitów (ur. 1430) Mikołaj Kmita – kasztelan przemyski, zapoczątkowując długoletni spór, zakończony w 1441 r. nowym podziałem dóbr, które odzyskała Małgorzata Mościcowa, znana z fundacji kościoła w Dynowie;
  • 4 kwietnia 1448 – Małgorzata z Kmitów Mościcowa z Dynowa – córka Piotra Lunaka Kmity i Zofii Rzeszowską- Ofki (według spisu; właścicielka Jawornika Polskiego i wsi koło Dynowa), poślubiła w 1432 r. hr. Piotra Kunatha (podczaszego sandomierskiego), i w 1468 r.; Jana Jaksę de Zalaśna z Wielkich Mościsk, Koźmina ze Strzałkowic h. Ostoja, i s. Andrzeja kasztelana, z nią dziedziczył Rzeszów i Dynów;
  • 1462 – fundacja kościoła przez Małgorzatę i ustanowienie urzędu parafialnego przez biskupa Mikołaja Odrowąża Błażejowskiego;
  • Po śmierci Małgorzaty Kmity Dynów dziedziczą jej synowie: Stanisław Dynowski, a po nim Jan Dynowski (który zmarł bezpotomnie w roku 1539). Kolejnymi spadkobiercami zostali bracia stryjeczni Mikołaj i Piotr Rzeszowscy herbu Doliwa. W roku 1496 sprzedali oni dobra dynowskie Janowi Amorowi Tarnowskiemu – kasztelanowi krakowskiemu. W roku 1532 dobra dynowskie przejęli od Tarnowskich – Wapowscy;
  • 1540 – Dynów własnością rodu Wapowskich: Piotra Wapowskiego – stolnik sanocki i potem Katarzyny Wapowskiej, a po niej, syn Jana Stanisława Wapowskiego, a po jego śmierci w 1632 r. (gdy nagrobek w kościele wystawiła mu wdowa Magdalena Wapowska z Jordanów); przejął Dynów syn Karol Wapowski, który w 1644 r. sprzedał okoliczne dobra Marcinowi Konstantemu Krasickiemu;
  • 1604 – dotacja na wyposażenie kościoła przez Katarzynę Wapowską de Maciejowice – Maciejowska;
  • 1617 – konsekracja kościoła pw. św. Wawrzyńca przez arcybiskupa lwowskiego Andrzeja Pruchnickiego;
  • 1632 – Szymon Starowolski pisze, iż „Rymanów, Dynów i Lesko swoje zamki mają”;
  • 1644 – własność Marcin Konstanty Krasicki z rodu Krasickich;
  • 1657 w czerwcu – zniszczenie miasta, zamku na skarpie w północno-wschodniej części grodu, oraz spalenie kościoła parafialnego św. Wawrzyńca, przez wojska Rakoczego;
  • 1663 – odbudowa kościoła ze zniszczeń wojennych i poświęcenie jego przez biskupa Stanisława Sarnowskiego. W tych latach istniał jeszcze kościół – przytułek pw. Zwiastowania Najświętszej Marii Panny i przy wyjeździe na Dubiecko kościół św. Krzyża;
  • 1672 – najazd Tatarów pod dow. nureddina sołtana Safę Gereja;
  • 1686 – Jerzy Krasicki Stolnik Przemyski, umierając zapisał dobra koło Dynowa żonie ks. Teofili Czartoryskiej, która następnie wyszła za Ks. Grzegorza Antoniego Ogińskiego – Wielkiego Hetmana Litewskiego;
  • 1691 – ks. Grzegorz A. Ogiński wydał zarządzenie porządkowe i przywileje dla Dynowa, gdzie podkreślano, że: chcąc podnosić miasto, które od węgierskiej wojny jest spustoszone nadaje mu się przywilej;
  • 19 listopada 1702 r. gen. szwedzki Magnus Stenbock wysłał z Rzeszowa na Dynów 300-osobowy oddział jazdy w celu schwytania Grzegorza Ogińskiego, stronnika króla Augusta II. Nie mogąc dostać starosty wołkowyskiego, Szwedzi spalili Dynów i złupili okoliczne dobra. G. Ogiński rządził Dynowem aż do śmierci w 1709 r., i Dynów odziedziczyła córka Pacowa z Ogińskich, a po niej jej córka Piotrowa Ożarowska z Paców;
  • 1781 – Adam Poniński sprzedał Dynów w imieniu dziedziczki Felicji z Paców Ożarowskiej Stanisławowi Trzecieskiemu i dziedziczyli go: Józef, Zbigniew i Stefan Trzeciescy. Trzesiescy herbu Strzemię pozostawali właścicielami do 1944 r.;
  • W 1786 r. notował Ewaryst Andrzej, hr. Kuropatnicki w swym "Opisaniu królestw Galicyi i Lodomeryi": Dynów. Miasto, prócz kościoła wspaniałego, nasiadłe żydami, nie ma żadnej ozdoby[9].
  • 1809 – Gdy w ziemi sanockiej wybuchła wojna polsko-austriacka, na jej czele stanął gen. Ksawery Krasicki, były oficer kościuszkowski, a zorganizowanym na terenach przyległych do Dynowa, oddziałom dowodził dziedzic Nozdrzca, Tadeusz Prek. Władzę administracyjno-polityczną pełnił Józef Parys.
  • Jakub Trzecieski (1766–1830) utworzył wśród mieszczan Dynowską Gwardię Narodową;
  • ok. 1814 r. Jakub Trzecieski wzniósł w odziedziczonym Dynowie dwór o klasycyzujących formach, który zachował się do czasów II wojny światowej. Kilka lat przed wybudowaniem posiadłości, ożenił się z Franciszką Głogowską i miał z nią sześcioro dzieci o imionach: Józef, Hieronim, Henryk, Stanisław, Katarzyna i Antonina;
  • podczas zaboru austriackiego przez pewien czas jako miasto wchodziło w skład obwodu sanockiego[10];
  • Zbigniew Trzecieski (1837–1906) – wnuk Jakuba, syn Józefa – dziedzic Dynowa był członkiem towarzystw galicyjskich, m.in. Towarzystwa Rolniczego w Krakowie, Galicyjskiego Towarzystwa Gospodarskiego we Lwowie, Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego we Lwowie i Galicyjskiego Towarzystwa Łowieckiego;
 
Dworzec kolei wąskotorowej w Dynowie
  • 1900–1904 wybudowanie i otwarcie wąskotorowej Przeworskiej Kolei Dojazdowej (Przeworsk – Dynów);
  • 29 marca 1904[11] – pożar[12]
  • 1919 – pozbawienie praw miejskich;
  • 13 września 1939 – walki obronne 11 Pułku Piechoty kroczącego z Birczy w kierunku Przemyśla i wkroczenie wojsk niemieckich;
  • połowa września 1939 – Niemcy urządzają pogrom ludności żydowskiej, mordując co najmniej 200 osób. Drugiego dnia pogromu zostaje spalona miejscowa synagoga wraz z co najmniej 50 spędzonymi do środka Żydami. 28 września ocaleni z pogromu Żydzi zostają wypędzeni przez Niemców na prawy brzeg Sanu, zajęty przez sowietów;
Osobny artykuł: Masakra w Dynowie (1939).
Osobny artykuł: Prowokacja w Dynowie.

Zabytki

edytuj

Atrakcje turystyczne

edytuj

Transport

edytuj

Drogi wojewódzkie

edytuj

W granicach miasta przebiegają drogi wojewódzkie[13]:

  • nr 884 (ulica Węgierska)
  • nr 835 (Obwodnica Dynowa)

30 grudnia 2020 roku otwarto obwodnice miasta w ciągu DW 835[14]. Wraz z otwarciem obwodnicy DW835 zmieniła przebieg i nie przechodzi przez centrum miasta.

Kolej

edytuj

8 września 1904 otwarto kolej wąskotorową do Przeworska. Aktualnie kolej działa jako atrakcja turystyczna[15].

Wspólnoty wyznaniowe

edytuj
 
Kościół parafialny pod wezwaniem św. Wawrzyńca

Sąsiednie gminy

edytuj

Ludzie związani z Dynowem‎ ‎

edytuj
Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Dynowem‎.

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Dane Głównego Urzędu Statystycznego: Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2008 r.). [dostęp 2009-10-01].
  2. ↑ a b c Dynów w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11], liczba ludności na podstawie danych GUS.
  3. ↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2018r.
  4. ↑ „Biblioteka Naukowego Zakładu imienia Ossolińskich”, tom II. Lwów 1847, s. 42.
  5. ↑ Zenon Guldon, Jacek Wijaczka, Skupiska i gminy żydowskie w Polsce do końca XVI wieku, w: Czasy Nowożytne, 21, 2008, s. 167.
  6. ↑ Stan Lewicki, Historja handlu w Polsce na tle przywilejów handlowych : (prawo składu), Warszawa 1920, s. 138.
  7. ↑ Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset. regioset.pl. [dostęp 2010-09-14].
  8. ↑ Baza Demograficzna – Tablice predefiniowane – Wyniki badań bieżących; Stan i struktura ludności; Ludność według płci i miast. GUS. [dostęp 2010-09-14].
  9. ↑ Ewaryst Andrzej Kuropatnicki: "Geografia albo dokładne opisanie królestw Galicyi i Lodomeryi", Przemyśl 1786, s. 60
  10. ↑ Zob.: Galicja pod względem topograficzno-geograficzno-historycznym / skreślona przez Hipolita Stupnickiego. Z mapą. Lwów : nakładem autora, Drukarnia Zakładu narodowego im. Ossolińskich, 1849, s. 55–56.
  11. ↑ Na prowincji. § Pożar miasteczka. „Kurjer Lwowski”. 92, s. 3, 1 kwietnia 1904.
  12. ↑ Дрібні вісти. „Руслан”. 64, s. 3, 19 марця (І. цьвітня) 1904. (ukr.)
  13. ↑ na podstawie Open Street Map
  14. ↑ Otwarcie obwodnicy Dynowa [online], www.pzdw.pl [dostęp 2021-03-26].
  15. ↑ Historia kolejki [online], pogorzanin.powiatprzeworsk.pl [dostęp 2021-03-26].
  16. ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2015-01-02].

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Dynów&oldid=75280761”