Dydelf wirginijski
Dydelf wirginijski[14] (Didelphis virginiana) – gatunek ssaka z podrodziny dydelfów (Didelphinae) w obrębie rodziny dydelfowatych (Didelphidae), wcześniej klasyfikowany jako podgatunek dydelfa czarnouchego (Didelphis marsupialis)[15]. Prowadzi samotny nocny tryb życia.
| Didelphis virginiana | |||||
| Kerr, 1792[1] | |||||
 Dydelf wirginijski w zimowej szacie | |||||
| Systematyka | |||||
| Domena | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Królestwo | |||||
| Typ | |||||
| Podtyp | |||||
| Gromada | |||||
| Podgromada | |||||
| Infragromada | |||||
| Nadrząd | |||||
| Rząd | |||||
| Rodzina | |||||
| Podrodzina | |||||
| Plemię | |||||
| Rodzaj | |||||
| Gatunek |
dydelf wirginijski | ||||
| |||||
| Podgatunki | |||||
|
| |||||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[13] | |||||
 | |||||
| Zasięg występowania | |||||
| |||||
Taksonomia
edytujGatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1762 roku brytyjski przyrodnik Robert Kerr nadając mu nazwę Didelphis virginiana[1]. Miejsce typowe według oryginalnego opisu to „Wirginia, Louisiana, Meksyk, Brazylia i Peru”[1], ograniczone w 1901 przez Joela Asapha Allena do Wirginii, w Stanach Zjednoczonych[16][17][18][19][20]. Nie jest znany żaden holotyp, Kerr w swojej diagnozie opierał się na okazie pochodzącym prawdopodobnie z Wirginii[20].
Na podstawie analizy filogenetycznej wykorzystującej dane mitochondrialne i jądrowe, D. virginiana jest taksonem bazalnym w stosunku do reszty gatunków w obrębie rodzaju Didelphis[21]. Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World rozpoznają cztery podgatunki[19][22]. Podstawowe dane taksonomiczne podgatunków (oprócz nominatywnego) przedstawia poniższa tabelka:
| Podgatunek | Oryginalna nazwa | Autor i rok opisu | Miejsce typowe | Holotyp |
|---|---|---|---|---|
| D. v. californica | Didelphis californica | Bennett, 1833 | Sonora, Meksyk[23]. | |
| D. v. pigra | Didelphis virginiana pigra | Bangs, 1898 | Hrabstwo Brevard, wschodnia część półwyspu naprzeciw Micco, Floryda, Stany Zjednoczone[12][24]. | Skóra i czaszka dorosłej samicy (sygnatura MCZ B3500, Muzeum Zoologii Porównawczej)[24]. |
| D. v. yucatanensis | Didelphis yucatanensis | J.A. Allen, 1901 | Chichén Itzá, Jukatan, Meksyk[25]. | Skóra i czaszka dorosłego samca (sygnatura USNM 108299, Narodowe Muzeum Historii Naturalnej)[25]. |
Etymologia
edytuj- Didelphis: gr. δι- di- ‘podwójny’, od δις dis ‘dwukrotny’, od δυο duo ‘dwa’; δελφύς delphys ‘łono, macica’[26].
- virginiana: Kolonia Wirginia (obecnie stan Wirginia), Ameryka Północna (obecnie Stany Zjednoczone) (pierwotnie nazwa odnosiła się do całego wschodniego wybrzeża Ameryki Północnej między Karoliną a francuską Kanadą)[27].
- californica: Kalifornia, Stany Zjednoczone[28].
- pigra: łac. pigrus ‘leniwy, wolny’, od pigreo ‘być leniwym’[29].
- yucatanensis: półwysep Jukatan, Meksyk–Gwatemala[30].
Zasięg występowania
edytujJest to jedyny torbacz szeroko występujący w Ameryce Północnej powyżej Rio Grande. W 1910 został introdukowany w Kalifornii. Obszar jego występowania ulega systematycznemu powiększeniu, notowany jest już nawet w południowej części kanadyjskiej prowincji Ontario[31]. Zwierzę o dużych możliwościach przystosowawczych, raczej niezagrożone wyginięciem.
Występowanie w zależności od podgatunku[32][19]:
- D. virginiana virginiana – południowo-zachodnia Kanada (Kolumbia Brytyjska) i zachodnie wybrzeże Stanów Zjednoczonych, oddzielone od populacji występującej w większości wschodniej połowy Stanów Zjednoczonych, aż po południowo-wschodnią Kanadę (południowe Ontario) i na południe do granicy występowania podgatunku pigra; od lat trzydziestych XX wieku zasięg występowania rozszerza się w kierunku północnym, zwłaszcza na zachodzie, gdzie gatunek ten został introdukowany w latach trzydziestych XX wieku. Introdukowane populacje występują również w miastach stanu Utah.
- D. virginiana californica – większość Meksyku, dociera do południowego Teksasu na wybrzeżu Oceanu Atlantyckiego i prawie do granicy Stanów Zjednoczonych na wybrzeżu Oceanu Spokojnego oraz na południe do Hondurasu i Nikaragui.
- D. virginiana pigra – Floryda i wybrzeża Zatoki Meksykańskiej.
- D. virginiana yucatanensis – półwysep Jukatan.
Wygląd
edytujDługość ciała (bez ogona) 25–40 cm, długość ogona 27–43 cm; masa ciała 510–790 g[32][22]. Kształtem ciała przypomina szczura, pysk wydłużony, ogon długi, nagi, chwytny. Futro barwy szarej, czarnej, rudawej, rzadziej białej. Włosy sierści wełniste, długie z białymi zakończeniami. Wzdłuż głowy przechodzą trzy ciemniejsze pasy.
Dydelf wirginijski posiada 50 zębów, więcej niż jakikolwiek inny ssak Ameryki Północnej[33]. Ponadto tylne kończyny dydelfów wirginijskich wyposażone są w przeciwstawne kciuki, całkowicie pozbawione pazurów.
Tryb życia
edytujDydelf wirginijski jest ssakiem wszystkożernym. Odżywia się bardzo urozmaiconym pokarmem – padliną, dżdżownicami, żabami, ptakami, gadami, drobnymi ssakami, owocami i nasionami[34].
Prowadzi samotny tryb życia z wyjątkiem okresu rozmnażania, aktywny nocą, dzień spędza w ukryciu. Występuje na terenach leśnych i zakrzewionych, jest zwierzęciem nadrzewnym. Dydelf wirginijski nie jest zwierzęciem terytorialnym, ale poza okresem rozmnażania unika innych przedstawicieli swego gatunku. Dydelf wirginijski ma duże zdolności adaptacyjne, dlatego zwierzę to systematycznie rozszerza obszar swego występowania. Jest też zwierzęciem synantropijnym. Wydaje odgłosy przypominające klekotanie, powarkiwanie i syczenie. W złości zgrzytliwie piszczy[35].
Ciąża trwa 12–13 dni, samica może w nią zajść do trzech razy w roku[36]. W jednym miocie rodzi się od 4 do 25 młodych. Samica dydelfa ma tylko 13 sutków – reprodukcyjna „nadwyżka” musi zginąć (nawet 60% młodych osobników). Młode przez okres ok. 50 dni przebywają w torbie matki przyczepione do sutków, po tym okresie – do ok. 70 dnia życia – żywią się pokarmem stałym. Wędrują przyczepione do sierści matki. Dojrzałość płciową osiągają w pierwszym roku życia, samice tracą zdolność reprodukcyjną w wieku 2 lat. Średnio żyją od 3 do 4 lat.
Dydelfy wirginijskie charakteryzuje się najniższym stopniem encefalizacji wśród ssaków, ich mózg jest objętościowo najmniejszy wśród wszystkich torbaczy i ok. pięć razy mniejszy niż należałoby oczekiwać od zwierzęcia tych rozmiarów (np.: w porównaniu do szopa).
Wbrew obiegowej opinii opisywanego dydelfa czarnouchego nie można nazwać szkodnikiem, bowiem nie przenosi chorób którymi mógłby zarazić się człowiek, a także jest prawie całkowicie odporny na wściekliznę. Nie zmienia to faktu, że jako gatunek jest jedynym z dwóch nosicieli ostatecznych groźnego pasożyta Sarcocystis neurona, który potrafi w kilka godzin zdziesiątkować populacje koni, kałanów morskich i innych[37].
Interesującym faktem jest również sposób obrony przed drapieżnikami. W chwili śmiertelnego zagrożenia, dydelf wirginijski potrafi udawać martwego, przewraca się na grzbiet i wysuwa język a z gruczołów przyodbytniczych wydziela specjalną substancję nadającą mu nieprzyjemny zapach padliny[38].
Status zagrożenia
edytujW Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów został zaliczony do kategorii LC (ang. least concern „najmniejszej troski”)[13].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d R. Kerr: The animal kingdom, or zoological system, of the celebrated Sir Charles Linnæus. Class I. Mammalia: containing a complete systematic description, arrangement, and nomenclature, of all the known species and varieties of the mammalia, or animals which give suck to their young; being a translation of that part of the Systema Naturæ, as lately published, with great improvements, By Professor Gmelin of Goettingen. Edinburgh: Printed for A. Strahan, and T. Cadell, London, and W. Creech, 1792, s. 193. (ang.).
- ↑ a b J.H.F. Link: Beyträge zur Naturgeschichte. Zweytes Stück. Ueber die Lebenskräfte in naturhistorischer Rücksich, und die Classification der Säugethiere. Rostock: K.C. Stiller, 1795, s. 67. (niem.).
- ↑ B.S. Barton: Facts, observations, and conjectures relative to the generation of the opossum of North-America. Philadelphia: Printed by Thomas and George Palmer, 1806, s. 2. (ang.).
- ↑ L. Oken: Lehrbuch der Naturgeschichte. T. 3. Cz. 2. Jena: August Schmid, 1816, s. 1158. (niem.).
- ↑ a b c E.T. Bennett. Characters of New Species of Mammalia from California. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1, s. 40, 1833. (ang.).
- ↑ J.A. Wagner: Supplementband. W: J.Ch.D. Schreber: Die Säugthiere in Abbildungen nach der Natur, mit Beschreibungen. Cz. 3. Erlangen: Expedition des Schreber’schen säugthier- und des Esper’schen Schmetterlingswerkes, 1843, s. 40. (niem.).
- ↑ Allen 1901 ↓, s. 160 (przypis).
- ↑ Allen 1901 ↓, s. 172.
- ↑ a b Allen 1901 ↓, s. 178.
- ↑ C.H. Merriem. Six new mammals from Cozumel Island, Yucatan. „Proceedings of the Biological Society of Washington”. 14, s. 101, 1901. (ang.).
- ↑ J.A. Allen. A preliminary study of the South American opossum of the genus Didelphis. „Bulletin of the American Museum of Natural History”. 16, s. 252, 1902. (ang.).
- ↑ a b O. Bangs. The land mammals of peninsular Florida and the coast region of Georgia. „Proceedings of the Boston Society of Natural History”. 28, s. 172, 1899. (ang.).
- ↑ a b R. Pérez-Hernandez, D. Lew, S. Solari, Didelphis virginiana, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2020-2 [dostęp 2020-07-19] (ang.).
- ↑ W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 2. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
- ↑ The Comparative Toxicogenomics Database (CTD), Organism: Didelphis virginiana (en)
- ↑ Allen 1901 ↓, s. 160.
- ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Didelphis virginiana. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-07-19].
- ↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Didelphis virginiana Kerr, 1792. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-07-17]. (ang.).
- ↑ a b c C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 50. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
- ↑ a b R.S. Voss. An annotated checklist of Recent opossums (Mammalia: Didelphidae). „Bulletin of the American Museum of Natural History”. 455, s. 36, 2022. (ang.).
- ↑ C.A.R. Dias & F.A. Perini. Biogeography and early emergence of the genus Didelphis (Didelphimorphia, Mammalia). „Zoologica Scripta”. 47 (6), s. 645–654, 2018. DOI: 10.1111/zsc.12306.
- ↑ a b Lynx Nature Books (A. Monadjem (przedmowa) & C.J. Burgin (wstęp)): All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 36. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
- ↑ P. Hershkovitz. Mammals from British Honduras, Mexico, Jamaica and Haiti. „Fieldiana”. Zoology. 31 (47), s. 550, 1951. (ang.).
- ↑ a b K.M. Helgen & T.L. McFadden. Type specimens of Recent mammals in the Museum of Comparative Zoology. „Bulletin of the Museum of Comparative Zoology at Harvard College”. 157 (2), s. 100, 2001. (ang.).
- ↑ a b R.D. Fisher & C.A. Ludwig. Catalog of Type Specimens of Recent Mammals: Orders Didelphimorphia through Chiroptera (excluding Rodentia) in the National Museum of Natural History, Smithsonian Institution. „Smithsonian Contributions to Zoology”. 664, s. 4, 2015. (ang.).
- ↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 229, 1904. (ang.).
- ↑ The Key to Scientific Names ↓, virginiana [dostęp 2023-07-19].
- ↑ The Key to Scientific Names ↓, californica [dostęp 2023-07-19].
- ↑ Edmund C. Jaeger, Source-book of biological names and terms, wyd. 1, Springfield: Charles C. Thomas, 1944, s. 175, OCLC 637083062 (ang.).
- ↑ The Key to Scientific Names ↓, yucatanensis [dostęp 2023-07-19].
- ↑ Virginia Opossum (Didelphis Virginiana Virginiana) from Yavapai County, Arizona (en)
- ↑ a b D. Astúa: Family Didelphidae (Opossums). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 5: Monotremes and Marsupials. Barcelona: Lynx Edicions, 2015, s. 159–160. ISBN 978-84-96553-99-6. (ang.).
- ↑ Wildlife Directory: Virginia Opossum – Living with Wildlife – University of Illinois Extension. web.extension.illinois.edu. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-05-13)].. Web.extension.illinois.edu. Retrieved on 2011-09-15.
- ↑ Jan Zejda: Ssaki Świata. Warszawa: Muza S.A., 1997, s. 18.
- ↑ Amy-Jane Beer: Fakty o Zwierzętach Świata. Ssaki.. Warszawa: Multico, 2008, s. 227.
- ↑ Didelphis virginiana w: Animal Diversity Web.
- ↑ D. Rejmanek, E. Vanwormer, MA. Miller, JA. Mazet i inni. Prevalence and risk factors associated with Sarcocystis neurona infections in opossums (Didelphis virginiana) from central California. „Vet Parasitol”. 166 (1–2), s. 8–14, 2009. DOI: 10.1016/j.vetpar.2009.08.013. PMID: 19735983.
- ↑ Richard H. Yahner: Wildlife Behavior and Conservation. Springer, 2012, s. 55–64. DOI: 10.1007/978-1-4614-1518-3_7. ISBN 978-1-4614-1518-3.
Bibliografia
edytuj- J.A. Allen. A preliminary study of the North American opossums of the genus Didelphis. „Bulletin of the American Museum of Natural History”. 14, s. 149–195, 1901. (ang.).
- The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca (ang.).