Dydelf czarnouchy
Dydelf czarnouchy[19], dydelf północny[20], opos północny, oposum (Didelphis marsupialis) – gatunek ssaka z podrodziny dydelfów (Didelphinae) w rodzinie dydelfowatych (Didelphidae).
| Didelphis marsupialis | |||||
| Linnaeus, 1758[1] | |||||
| |||||
| Systematyka | |||||
| Domena | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Królestwo | |||||
| Typ | |||||
| Podtyp | |||||
| Gromada | |||||
| Podgromada | |||||
| Nadrząd | |||||
| Rząd | |||||
| Rodzina | |||||
| Podrodzina | |||||
| Plemię | |||||
| Rodzaj | |||||
| Gatunek |
dydelf czarnouchy | ||||
| |||||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[18] | |||||
 | |||||
| Zasięg występowania | |||||
 Zasięg występowania | |||||
Taksonomia
edytujGatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1758 roku szwedzki przyrodnik Karol Linneusz nadając mu nazwę Didelphis marsupialis[1]. Miejsce typowe w oryginalnym opisie to „Ameryka” (łac. Habitat in America)[1], ograniczone w 1911 roku przez angielskiego zoologa Oldfielda Thomasa do Surinamu[21][22][23]. Szwedzki chiropterolog Lars Wallin w 2001 jako paralektotyp wskazał okaz o sygnaturze UUZM 23 przechowywany w Muzeum Ewolucji na Uniwersytecie w Uppsali który najwyraźniej był badany przez Linneusza[24]. Jednak w 2019 roku teriolodzy Brazylijczyk Anderson Feijó i Amerykanin Robert S. Voss wyznaczyli neotyp którego miejsce typowe to siedziba Brownsberg Nature Park (4°57′N 55°11′W/4,950000 -55,183333), na wysokości 500 m n.p.m., dystrykt Brokopondo, Surinam[25]. Wyznaczony okaz typowy to skóra, czaszka, szkielet pozaczaszkowy i zamrożone tkanki dorosłej samicy o sygnaturze ROM 113908 z kolekcji Królewskiego Muzeum Ontario[25][26]. Okaz typowy został odłowiony przez zespół pracujący w terenie (Burton K. Lim, S.L. Peters, Mark D. Engstrom, Mark D. Engstrom i Marijem Djosetro) 11 kwietnia 2002 roku[26].
Didelphis marsupialis jest zaliczany do grupy gatunkowej marsupialis wraz z D. aurita[27]. Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World uznają ten gatunek za monotypowy[27].
Etymologia
edytuj- Didelphis: gr. δι- di- ‘podwójny’, od δις dis ‘dwukrotny’, od δυο duo ‘dwa’; δελφύς delphys ‘łono, macica’[28].
- marsupialis: nowołac. marsupialis ‘mieć torbę, sakiewkę’, od łac. marsupium ‘sakiewka, torba’, od gr. μαρσιππιον marsippion ‘woreczek’, zdrobnienie od μαρσιππος marsippos ‘wór, sakwa’[29].
Zasięg występowania
edytujDydelf czarnouchy występuje we wschodnim Meksyku (Tamaulipas na południe, włącznie z Cozumel) przez Amerykę Środkową i północną Amerykę Południową do większości obszarów niziny Amazonki, w tym Trynidad i Tobago; także na Małych Antylach na południe od Dominiki, gdzie być może został introdukowany[30][27].
Wygląd
edytujGłowa wraz z tułowiem o długości 32,4–46,5 cm, ogon osiąga 33,6–46,5 cm; masa ciała 0,57–2,4 kg[30][31]. Swym kształtem przypomina szczura. Pysk jego jest wydłużony, ogon długi i chwytny, nie owłosiony. Barwa futra zmienna, od szarej do prawie czarnej bądź rudawej. Wzdłuż głowy biegną 3 ciemniejsze linie.
Tryb życia
edytujProwadzi głównie naziemny i nocny tryb życia, dzień spędza w szczelinach skalnych lub pustych pniach drzew. Sprawnie wspina się po drzewach, zamieszkuje tereny leśne lub gęsto pokryte krzewami. Jest spotykany w pobliżu siedzib ludzkich. Jest zwierzęciem wszystkożernym, lecz najczęściej żywi się drobnymi ssakami, ptakami, żabami i owadami[32].
Dydelf czarnouchy żyje samotnie z wyjątkiem okresu rozmnażania. Gniazda buduje z liści i łodyg. Ciąża krótka, trwająca 12–13 dni, w miocie 8–18 sztuk o wielkości ziaren fasoli. Młode przebywają przytwierdzone do sutków w torbie lęgowej matki przez 60–70 dni. Przez kolejny miesiąc są przyczepione do sierści matki i są przez nią karmione, po czym usamodzielniają się. Dojrzałość płciową osiągają już w pierwszym roku życia, a na swobodzie żyją do kilku lat.
Znaczenie gospodarcze
edytujSkórka dydelfa jest mało atrakcyjna jako materiał futrzarski, mimo tego jest odławiany dla futra, jak również dla mięsa. Do najcenniejszych należą te o czarnym umaszczeniu[32]. W skali roku zabija się do kilku milionów sztuk[20]}[33], co nie ma wpływu na stabilność populacji[18].
Status zagrożenia
edytujW Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów został zaliczony do kategorii LC (ang. least concern „najmniejszej troski”)[18].
Uwagi
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ a b c C. Linnaeus: Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 10. T. 1. Holmiae: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1758, s. 54. (łac.).
- ↑ E.A.W. von Zimmermann: Geographische Geschichte des Menschen, und der allgemein verbreiteten vierfüßigen Thiere. Cz. 2. Leipzig: Weygand, 1780, s. 226. (niem.).
- ↑ P. Boddaert: Elenchus animalium, volumen I: sistens quadrupedia huc usque nota, eorumque varietates: ad ductum naturae, quantum fieri potuit disposita. Roterodami: Apud C.R. Hake, 1784, s. 77. (łac.).
- ↑ J.F. Gmelin: Systema naturae per regna tria naturae: secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. Ed. 13., aucta, reformata. T. 1. Lipsiae: Impensis Georg. Emanuel. Beer, 1788, s. 108. (łac.).
- ↑ Anonim. Opinion 417. Rejection for nomenclatural purposes of volume 3 (Zoologie) of the work by Lorenz Oken entitled Okens Lehrbuch der Naturgeschichte published in 1815–1816. „Opinions and declarations rendered by the International Commission on Zoological Nomenclature”. 14 (1), s. 1–42, 1956. (ang.).
- ↑ Oken 1816 ↓, s. 1148.
- ↑ Oken 1816 ↓, s. 1152.
- ↑ O. Thomas: Catalogue of the Marsupialia and Monotremata in the collection of the British Museum (Natural History). London: Printed by order of the Trustees, 1888, s. 323. (ang.).
- ↑ Allen 1900 ↓, s. 192.
- ↑ Allen 1900 ↓, s. 193.
- ↑ Allen 1901 ↓, s. 173.
- ↑ Allen 1901 ↓, s. 175.
- ↑ a b Allen 1902 ↓, s. 251.
- ↑ Allen 1902 ↓, s. 259.
- ↑ Allen 1902 ↓, s. 262.
- ↑ O. Thomas. On some mammals from Coiba Island, off the west coast of Panama. „Novitates Zoologicae”. 9, s. 137, 1902. (ang.).
- ↑ E.A. Goldman. New mammals from Middle and North America. „Proceedings of the Biological Society of Washington”. 30, s. 107, 1917. (ang.).
- ↑ a b c D. Astua de Moraes i inni, Didelphis marsupialis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2020-2 [dostęp 2020-07-18] (ang.).
- ↑ W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 2. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
- ↑ a b K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 56, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.
- ↑ O. Thomas. The mammals of the tenth edition of Linnaeus; an attempt to fix the types of the genera and the exact bases and localities of the species. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1911 (1), s. 143, 1911. (ang.).
- ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Didelphis marsupialis. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2023-07-19].
- ↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Didelphis marsupialis Linnaeus, 1758. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-07-17]. (ang.).
- ↑ L. Wallin, Catalogue of type specimens. 4. Linnaean specimens, Uppsala University, Museum of Evolution, Zoology section 2001, s. 47 (ang.).
- ↑ a b J.A. Feijó & R.S. Voss. A neotype for Didelphis marsupialis Linnaeus, 1758. „American Museum novitates”. 3923, s. 1–11, 2019. (ang.).
- ↑ a b R. Voss. An annotated checklist of Recent opossums (Mammalia: Didelphidae). „Bulletin of the American Museum of Natural History”. 455, s. 35–36, 2022. (ang.).
- ↑ a b c C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 50. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
- ↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 229, 1904. (ang.).
- ↑ marsupial (adj.). Online Etymology Dictionary. [dostęp 2023-07-19]. (ang.).
- ↑ a b D. Astúa: Family Didelphidae (Opossums). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 5: Monotremes and Marsupials. Barcelona: Lynx Edicions, 2015, s. 163. ISBN 978-84-96553-99-6. (ang.).
- ↑ Lynx Nature Books (A. Monadjem (przedmowa) & C.J. Burgin (wstęp)): All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 36. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
- ↑ a b Stanisław Jarosz: Hodowla zwierząt futerkowych. Warszawa: PWN, 1993. ISBN 83-01-11176-3.
- ↑ Dydelf północny. [dostęp 2013-11-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-11-11)].
Bibliografia
edytuj- L. Oken: Lehrbuch der Naturgeschichte. T. 3. Cz. 2. Jena: August Schmid, 1816, s. i–xvi; 1–1270. (niem.).
- J.A. Allen. Descriptions of new American marsupials. „Bulletin of the American Museum of Natural History”. 13, s. 191–199, 1900. (ang.).
- J.A. Allen. A preliminary study of the North American opossums of the genus Didelphis. „Bulletin of the American Museum of Natural History”. 14, s. 149–195, 1901. (ang.).
- J.A. Allen. A preliminary study of the South American opossum of the genus Didelphis. „Bulletin of the American Museum of Natural History”. 16, s. 249–279, 1902. (ang.).
- Edmund C. Jaeger, Source-book of biological names and terms, wyd. 1, Springfield: Charles C. Thomas, 1944, s. 1–256, OCLC 637083062 (ang.).
- K. Kowalski: Ssaki. Zarys teriologii. Warszawa: PWN, 1971.
- Zwierzęta. Encyklopedia ilustrowana. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005, s. 69. ISBN 83-01-14344-4.