Antoni Szymański (duchowny)
Antoni Szymański (ur. 27 października 1881 w Praszce koło Wielunia, zm. 9 października 1942 w Bełżycach) – polski duchowny rzymskokatolicki, wybitny uczony[1], rektor KUL, działacz społeczny[2], twórca lubelskiej szkoły katolickiej nauki społecznej, prezes Rady Społecznej przy Prymasie Polski.
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Miejsce pochówku | |
| Wyznanie | |
| Kościół | |
| Prezbiterat |
1904 |
| Odznaczenia | |
| |
| profesor nauk filozoficznych | |
| Specjalność: katolicka nauka społeczna | |
| Doktorat | |
|---|---|
| Habilitacja | |
| Profesura | |
| Uczelnia |
Diecezjalne Seminarium Duchowne we Włocławku |
| rektor KUL | |
Życiorys
edytujSyn Józefa Szymańskiego i Franciszki z domu Stankowskiej[3]. Został wychowany w duchu patriotycznym[4]. Po ukończeniu szkoły elementarnej wyjechał do Częstochowy, gdzie uczęszczał do szkoły średniej. W 1900 wstąpił do Diecezjalnego Seminarium Duchownego we Włocławku, gdzie otrzymał święcenia kapłańskie w 1904. Następnie krótko pracował w parafii w Wieluniu. W 1905, pomimo sprzeciwu rosyjskich władz, udało mu się wyjechać na studia z zakresu filozofii i nauk społecznych w Wyższym Instytucie Filozoficznym w Louvain, działającym w ramach tamtejszego Uniwersytetu Katolickiego. W 1907 uzyskał stopień doktora filozofii na podstawie pracy napisanej pod kierunkiem Marcela Defourny’ego, a zatytułowanej „La démocratie chrétienne en France”[5], która trzy lata później wydana została w języku polskim. Zetknął się tam z wybitnymi przedstawicielami katolickiej nauki społecznej: Marcelem Defournym i kard. Désiré-Josephem Mercierem.
Po powrocie ze studiów został wikariuszem parafii kolegiackiej w Kaliszu, a w latach 1908 - 1918 pracował w Diecezjalnym Seminarium Duchownym we Włocławku, na stanowisku profesora filozofii i nauk społecznych, gdzie prowadził zajęcia z logiki, socjologii, zasad wiary, pedagogiki, dydaktyki oraz prawa cywilnego. W 1909 r. z inicjatywy ks. Idziego Radziszewskiego zostało powołane pismo "Ateneum Kapłańskie", którego został redaktorem[5]. Funkcję tę pełnił do 1918. Za sprawą jego zainteresowań poczesne miejsce na łamach pisma zajmowała problematyka społeczna. w 1917 - z jego też inicjatywy - powołano do życia serię wydawniczą pod nazwą Biblioteka „Ateneum Kapłańskiego”[5]. W tym czasie na łamach pisma opublikował ok. 60 artykułów oraz dużą liczbę recenzji, not i sprawozdań. Z dorobku pisarskiego ks. Szymańskiego tamtego okresu wymienić należy m.in.: „Katolicyzm socjalny we Francji”, „Studia i szkice społeczne” oraz pierwszą edycję „Zagadnień społecznych”[5]. Od 1918 pracował na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim na stanowisku profesora nadzwyczajnego. Prowadził tam wykłady z zakresu polityki społecznej i ekonomicznej, socjologii, etyki oraz historii katolicyzmu społecznego. W 1919 uzyskał habilitację z nauk społecznych na Wydziale Teologicznym na Uniwersytecie Jagiellońskim. Był członkiem Wojewódzkiego Komitetu Obrony Narodowej w Lublinie w 1920 roku[6]. Od 1924 pracował jako profesor zwyczajny. Wykładał na Wydziale Prawa i Nauk Społeczno-Ekonomicznych, Wydziale Nauk Humanistycznych oraz Wydziale Prawa Kanonicznego. Pełnił funkcję dziekana (1920/1921) i prodziekana (1921/1922) Wydziału Prawa Kanonicznego, dziekana Wydziału Prawa i Nauk Społeczno-Ekonomicznych (1931-1933), a także wicerektora (1922-1926). W 1933 został rektorem KUL. Był teoretykiem myśli katolicko-społecznej i autorem pierwszego w Polsce podręcznika „Polityki społecznej" (1925), a także duchowym przywódcą i członkiem honorowym[2] Stowarzyszenia Katolickiej Młodzieży Akademickiej „Odrodzenie” (od 1930 pełnił obowiązki opiekuna) oraz wieloletnim redaktor miesięcznika „Prąd"[1].
Z jego inicjatywy odbywały się od 1922 tzw. Tygodnie Społeczne na wzór francuskich Semaines sociales, uruchomionych w 1904 przez Mariusa Gonina i Adéodata Boissarda[5]. Odbywały się one głównie Lublinie, a następnie w Krakowie, we Lwowie i w Wilnie. Kierował też Związkiem Seniorów „Odrodzenie”, powołanym do życia w 1926 w Warszawie, który następnie został przemianowany w Związek Polskiej Inteligencji Katolickiej „Odrodzenie”, a w 1931 na Związek Polskiej Inteligencji Katolickiej, którego został prezesem[7]. Ponadto W 1928 założył w Lublinie Towarzystwo Wiedzy Chrześcijańskiej, prowadzące działalność wydawniczą (m.in. przeznaczony dla robotników miesięcznik „Front Pracy”) oraz udzielające stypendiów naukowych i zapomóg. W 1933 r. został członkiem tzw. Unii Mechlińskiej (Union Internationale d’Etudes Sociales de Malines)[5].
W 1934 z inicjatywy Prymasa Polski ks. Augusta kard. Hlonda oraz na życzenie papieża Piusa XI powołana została do życia Rada Społeczna przy Prymasie Polski[5], której głównym celem miało być popularyzowanie programu zawartego w encyklice społecznej Quadragesimo anno. Prezesem Rady został ks. Antoni Szymański, a w skład jej wchodzili luminarze katolickiej myśli i działalności społecznej w Polsce, m.in. Leopold Caro, Ludwik Górski, bp. Teodor Kubina, ks. Aleksander Wóycicki, ks. Jan Piwowarczyk, Czesław Strzeszewski, ks. Stefan Wyszyński[5]. W tym samym roku zostało powołane Towarzystwo Naukowe KUL, którego również został prezesem[8].
Dzięki jego osobistym staraniom Katolicki Uniwersytet Lubelski - na mocy Ustawy Sejmu RP z 9 kwietnia 1938[9], otrzymał prawo przysługujące uczelniom państwowym do nadawania wszystkich stopni naukowych na wszystkich wydziałach.
Po zajęciu przez wojska hitlerowskie Lublina, 9 listopada 1939 - w ramach akcji Sonderaktion Lublin, która była częścią Intelligenzaktion - został uwięziony na Zamku w Lublinie wraz z profesorami KUL - ks. Zdzisławem Golińskim, Ignacym Czumą, Czesławem Martyniakiem[2] oraz innymi przedstawicielami elity społecznej i intelektualnej Lublina. Następnie przebywał w areszcie domowym. Po uwolnieniu usiłował organizować tajne nauczanie dla studentów KUL oraz pomoc dla pracowników i ich rodzin. Od grudnia 1940 r. mieszkał w Bełżycach, gdzie pełnił obowiązki wikariusza[5]. Spoczywa w Lublinie na cmentarzu przy ul. Lipowej, w jednym grobowcu z ks. Idzim Radziszewskim.
Odznaczenia
edytujWybrana twórczość
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ a b Miesięcznik Znak, Miesięcznik znak - wydania z lat 1950 - 1959, 1959, s. 433 [dostęp 2024-06-01] (pol.).
- ↑ a b c ks. Antoni Szymański (1881-1942) [online], www.kul.pl [dostęp 2024-06-02] (pol.).
- ↑ Antoni Szymański (M.J. Minakowski, Genealogia potomków Sejmu Wielkiego) [online], sejm-wielki.pl [dostęp 2024-06-03].
- ↑ Ekonomista, który podkreślał rolę etyki [online], Gazeta Polska Codziennie, 24 czerwca 2022 [dostęp 2024-06-02] (pol.).
- ↑ a b c d e f g h i Rafał Łętocha, Sprawiedliwość społeczna i katolicyzm. Ksiądz Antoni Szymański – pionier polityki społecznej w Polsce [online], 1 lutego 2018 [dostęp 2024-06-02] (pol.).
- ↑ Obrona państwa w 1920 roku, Warszawa 1923, s. 419.
- ↑ Szymański A. Red, Prąd. Miesięcznik Poświęcony Zagadnieniom Życia Kulturalnego i Społecznego. 1936 R.23 nr2, „PAN Biblioteka Kórnicka”, 1936, s. 94 [dostęp 2024-06-02] (pol.).
- ↑ Szymański A. Red, Prąd. Miesięcznik Związku Polskiej Inteligencji Katolickiej. 1934 R.21 nr12, „PAN Biblioteka Kórnicka”, 1934, s. 260 [dostęp 2024-06-02] (pol.).
- ↑ Ustawa z dnia 9 kwietnia 1938 r. o nadaniu Katolickiemu Uniwersytetowi Lubelskiemu pełnych praw państwowych szkół akademickich. [online], isap.sejm.gov.pl [dostęp 2024-06-02].
- ↑ 10 listopada 1938 „za zasługi na polu pracy naukowej” M.P. z 1938 r. nr 258, poz. 592
- ↑ Antoni Szymański, Studya i szkice społeczne [online], polona.pl [dostęp 2019-08-24].
- ↑ Antoni Szymański, Etyka : wiadomości wstępne [online], polona.pl [dostęp 2019-08-24].
Bibliografia
edytuj- Gabriela Matuszkiewicz: Szymański Antoni. W: Polski Słownik Biograficzny. T. 50. Warszawa – Kraków: Instytut Historii PAN, 2014, s. 147–151. ISBN 978-83-63352-36-3.
Linki zewnętrzne
edytuj- Publikacje Antoniego Szymańskiego w bibliotece Polona