Antoni Sanojca
Antoni Stanisław Marian, ps. Cis, Knapik, Kortum, Marian, Skaleń (ur. 4 czerwca 1899 w Rzeszowie, zm. 25 lipca 1990 w Warszawie) – pułkownik piechoty Wojska Polskiego, oficer Komendy Głównej Armii Krajowej, w powstaniu warszawskim zastępca dowódcy Grupy „Północ”, kawaler Orderu Virtuti Militari.
| |
 pułkownik piechoty
| |
| Data i miejsce urodzenia |
4 czerwca 1899 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Przebieg służby | |
| Lata służby |
1914–1949 |
| Siły zbrojne |
|
| Formacja | |
| Jednostki | |
| Stanowiska |
szef oddziału |
| Główne wojny i bitwy |
wojna polsko-bolszewicka |
| Odznaczenia | |
       
| |
.png){kind=small}
.JPG)
Życiorys
edytujSyn Józefa, i Marii z Szulców. Ojciec był nauczycielem łaciny i greki w gimnazjum, matka pochodziła z gdańskiej rodziny kupieckiej. Od 1910 C. K. VII Gimnazjum we Lwowie, gdzie w 1903 przenieśli się jego rodzice, ukończył sześć klas.
W czerwcu 1915 uciekł z gimnazjum i 15 lipca wstąpił w Piotrkowie do Legionów Polskich. Służył w 9 kompanii III batalionu 6 pułku piechoty. Walczył nad Stochodem i Styrem i w bitwie pod Kostiuchnówką. Od maja 1916 kapral. W sierpniu 1916 ciężko kontuzjowany, leczył się przez 3 miesiące. Na przełomie 1916/1917 ukończył kurs oficerski w Dęblinie. Po kryzysie przysięgowym od listopada 1917 wcielony do armii austriackiej. Służył w stopniu kaprala w 18 batalionie strzelców w północnych Węgrzech i na Ukrainie. Od 1918 działał w POW, 15 lipca 1918 zdezerterował z austriackiej armii i przez ponad miesiąc działał w POW w Kijowie, potem został delegowany do 4 Dywizji Strzelców Polskich jako instruktor. Od 1919 był dowódcą plutonu w 13 pułku strzelców polskich, biorąc udział w walkach z Armią Czerwoną w Odessie i Besarabii. W czerwcu 1919 wrócił z 4 Dywizją do kraju. W lipcu został adiutantem II batalionu 28 pułku Strzelców Kaniowskich. Uczestnik wojny polsko-ukraińskiej, potem wojny polsko-sowieckiej m.in. na Wileńszczyźnie, pod Grodnem, na Mazowszu m.in. w obronie Warszawy i na Wołyniu. Od 1920 pełnił funkcję adiutanta w XIX Brygadzie Piechoty.
W czerwcu 1921 zdał maturę w IV Gimnazjum we Lwowie, w listopadzie 1921 został skierowany na studia na Wydziale Rolniczo-Leśnym Politechniki Lwowskiej, którą ukończył w 1926, otrzymując tytuł inżyniera. Od 1926 służył kolejno w 23 pułku piechoty, w sztabie DOK II Lublin na stanowisku referenta mobilizacyjnego, od lipca 1927 był dowódcą kompanii, potem adiutantem 26 pułku piechoty. W styczniu 1929 mianowano go oficerem ordynansowym dowódcy DOK VI Lwów, a we wrześniu 1930 kierownikiem referatu lasów w sztabie DOK IX Brześć nad Bugiem. 15 kwietnia 1932 objął stanowisko kierownika referatu budownictwa sportowego Państwowego Urzędu Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego. Następnie ukończył kurs oficerów sztabowych w Centrum Wyszkolenia Piechoty w Rembertowie. Z dniem 25 listopada 1933 przeniesiono go do 26 pułku piechoty, od 1936 dowodził batalionem 78 pułku piechoty, zaś od 1938 batalionem 40 pułku piechoty Dzieci Lwowskich.
We wrześniu 1939, w stopniu majora, dowodził III batalionem 40 pułku piechoty biorąc udział w obronie Warszawy na odcinku „Wola”.
Od września 1939 uczestniczył w konspiracji. Od października 1939 do lipca 1944 był szefem Oddziału I (Organizacyjnego) Komendy Głównej Związku Walki Zbrojnej-Armii Krajowej. Od 1940 awansowany do stopnia podpułkownika. Od lipca 1944 pełnił funkcję zastępcy szefa sztabu KG AK ds. organizacyjnych. W trakcie powstania warszawskiego pełnił funkcje zastępcy dowódcy Grupy AK „Północ”. 9 sierpnia został ciężko ranny w rękę i w nogę w walkach na Starówce. Od 28 września 1944 awansowany do stopnia pułkownika i odznaczony przez Naczelnego Wodza Złotym Krzyżem Orderu Virtuti Militari z uzasadnieniem „za całokształt bardzo wydatnej pięcioletniej pracy konspiracyjnej na najbardziej eksponowanym kierowniczym stanowisku i dzielną postawę żołnierską w walkach powstańczych”[1]. Po powstaniu w niewoli niemieckiej w Oflagu II C Woldenberg[2].
Po uwolnieniu i powrocie do kraju był Delegatem Sił Zbrojnych na Obszar Południowo-Zachodni, potem I wiceprezesem oraz przewodniczącym Zarządu Obszaru Południowego WiN. Został aresztowany w listopadzie 1945 i skazany 3 lutego 1947 w tzw. procesie I zarządu WiN na 6 lat więzienia. Razem z nim sądzeni byli: Jan Rzepecki, Jan Szczurek-Cergowski, Marian Gołębiewski, Tadeusz Jachimek, Henryk Żuk, Kazimierz Leski, Józef Rybicki, Ludwik Muzyczka i Emilia Malessa. Po ułaskawieniu w 1947 pracował w Departamencie Budownictwa MON. Od września 1949 do sierpnia 1953 znów więziony, zrehabilitowany w sierpniu 1956.
W latach 1954–1958 pracował w Biurze Projektów Budownictwa Przemysłowego w Warszawie, między innymi przy budowie Wielkiej Krokwi w Zakopanem i przebudowie Hotelu Europejskiego w Warszawie, w latach 1956–1958 równolegle wykładał budownictwo sportowe w warszawskiej Akademii Wychowania Fizycznego. Od 1964 pracował w Instytucie Organizacji i Mechanizacji Budownictwa. Od 1956 przez wiele lat wchodził w skład Rady Naczelnej ZBoWiD.
Od 1973 na emeryturze. W 1988 odmówił awansu do stopnia generała brygady w stanie spoczynku[3].
Zmarł w Warszawie, pochowany na cmentarzu Wojskowym na Powązkach (kwatera IIC28-16-2)[4].
Ordery i odznaczenia
edytuj- Krzyż Złoty Orderu Wojennego Virtuti Militari nr 70 (1944)
- Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Virtuti Militari nr 5159 (1922)[5]
- Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (pośmiertnie, 18 lutego 2011)[6]
- Krzyż Niepodległości (6 czerwca 1931)[7]
- Krzyż Walecznych (czterokrotnie) „za czyny męstwa i odwagi wykazane w bojach toczonych w latach 1918–1921”
- Krzyż Walecznych (czterokrotnie) „za czyny męstwa i odwagi wykazane w wojnie rozpoczętej 1 września 1939 roku”
- Złoty Krzyż Zasługi (18 lutego 1939)[8]
- Warszawski Krzyż Powstańczy (1982)[9]
- Srebrny Krzyż Zasługi (10 listopada 1928)[10]
Przypisy
edytuj- ↑ J. Kreusch, A. K. Kunert, T. Labuszewski (oprac.): Wielka Ilustrowana Encyklopedia Powstania Warszawskiego. T. IV. Warszawa: 1997, s. 120.
- ↑ Olesik 1988 ↓, s. 235.
- ↑ Władysław Bartoszewski: Powstanie warszawskie. Warszawa: Świat Książki, 2009, s. 664.
- ↑ Wyszukiwarka cmentarna --- Warszawskie cmentarze [online], www.cmentarzekomunalne.com.pl [dostęp 2024-08-27].
- ↑ Dekret Naczelnika Państwa L. 11268 V.M. Adj. Gen. z 1922 r. (Dziennik Personalny z 1922 r. Nr 6, s. 226)
- ↑ M.P. z 2011 r. nr 47, poz. 533 „za wybitne zasługi dla niepodległości Rzeczypospolitej Polskiej”.
- ↑ M.P. z 1931 r. nr 132, poz. 199 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”.
- ↑ M.P. z 1929 r. nr 45, poz. 76 „za zasługi na polu pracy społecznej”.
- ↑ Lista odznaczonych Warszawskim Krzyżem Powstańczym [w:] „Stolica”, nr 20, 1 sierpnia 1982, s. 15.
- ↑ M.P. z 1928 r. nr 260, poz. 636 „w uznaniu zasług, położonych w poszczególnych działach pracy dla wojska”.
Bibliografia
edytuj- Jan Olesik: Oflag II C Woldenberg. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1988. ISBN 83-11-07518-2.
- Marek Ney-Krwawicz, Komenda Główna Armii Krajowej 1939–1945, Warszawa: „Pax”, 1990, ISBN 83-211-1055-X, OCLC 830063023.
- Grzegorz Mazur, Sanojca Antoni Marian [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. XXXIV Warszawa-Kraków-Wrocław-Gdańsk 1992–1993, s. 524–527 wersja elektroniczna IPSB.
- Władysław Bartoszewski, Powstanie Warszawskie, Andrzej Krzysztof Kunert, Zygmunt Walkowski (oprac.), Warszawa: Świat Książki, 2009, ISBN 978-83-247-1699-9, OCLC 751213346.
- Janusz Królikowski, Generałowie i admirałowie Wojska Polskiego 1943–1990, t. III: M–S, Toruń 2010, s. 367–370.