Aeshnomorpha
Aeshnomorpha – takson ważek z podrzędu Epiprocta i infrarzędu różnoskrzydłych.
| Aeshnomorpha | |
| Bechly et al., 2001 | |
| Okres istnienia: jura–dziś | |
 Archipetalia auriculata z rodziny Austropetalidae | |
.jpg) Żagnica sina z rodziny żagnicowatych | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Gromada | |
| Rząd | |
| Podrząd | |
| (bez rangi) | Euepiproctophora |
| (bez rangi) | Anisopteromorpha |
| (bez rangi) | Trigonoptera |
| (bez rangi) | Pananisoptera |
| (bez rangi) | Neoanisoptera |
| Infrarząd | |
| (bez rangi) | Euanisoptera |
| (bez rangi) | Aeshnoptera |
| (bez rangi) | Aeshnomorpha |
Morfologia
edytujOwad dorosły
edytujAeshnomorpha podobnie jak inne ważki różnoskrzydłe mają głowę o dużych oczach złożonych z większymi fasetkami po stronie grzbietowej i mniejszymi po stronie brzusznej[1]. Oczy te leżą bardzo blisko siebie, a nawet mogą się ze sobą stykać. Obecny jest w tej grupie przynajmniej mały płat intraokularny[2].
Tak jak u innych ważek różnoskrzydłych ich skrzydła w pozycji spoczynkowej trzymane są całkowicie rozprostowane na boki[1]. Ich użyłkowanie charakteryzuje przynajmniej spłaszczony sektor radialny lepiej wyodrębniony niż u taksonów bardziej bazalnych. Druga gałąź żyłki radialnej tylnej jest z wyjątkiem Archipetalia i niektórych kopalnych Gomphaeschninae przynajmniej trochę pofalowana, a u Aeschnodea falowanie to ulega modyfikacji w zakrzywienie. W pierwotnym planie budowy użyłkowanie całych Aeshnoptera cechować się ma także pierwszą i drugą gałęzią żyłki radialnej równoległymi w odcinkach nasadowych i tam oddzielonymi przez pojedynczy szereg komórek oraz mniej lub bardziej pofalowanymi gałęzią 3/4 żyłki radialnej tylnej i żyłką medialną przednią – cechy te jednak wtórnie zanikły u części taksonów kopalnych oraz u Archipetalia. Trójkąty dyskoidalne u Aeshnomorpha w obu parach skrzydeł są podobnie wykształcone, rozciągnięte podłużnie. U większość przedstawicieli tej grupy hypertriangulum podzielone jest przynajmniej jedną żyłką poprzeczną[2].
Odwłok, z wyjątkiem rodzajów Archipetalia i Gomphaeschna, przynajmniej na grzbietowych stronach niektórych tergitów ma rozwinięte właściwe, podłużne żeberka pośrodkowe, a nie tylko ostre fałdy oskórka[2]. W pierwotnym planie budowy odwłok samca ma wtórny aparat kopulacyjny z ostatnim segmentem pęcherzyka nasiennego (vesicula spermalis) zaopatrzonym w parzyste flagellae[1], krótką ligulą w kształcie litery „L” z powierzchnią przednio-brzuszną wykształconą w formie ostrej listewki rozdzielające walwy, zaopatrzoną w wydłużone, pośrodkowe wcięcie lamina anterior, blaszkowate i skierowane dośrodkowo hamuli anteriores oraz silnie zredukowane hamuli posteriores[2].
Larwa
edytujLarwy mają wystające ku przodowi oczy złożone, osiągające największą szerokość przed wysokością panewek czułkowych. Wykształcona z wargi dolnej maska ma wydłużony przedbródek. Ich przedżołądek zaopatrzony jest w małe, guzkowate płaty mające osiem lub mniej zgrupowanych w klaster ząbków[2]. Na szczycie odwłoka mają wyraźną piramidkę analną utworzoną przez wydłużone, spiczasto zwieńczone przysadki odwłokowe, paraprokty i wyrostki epiproktów, co łączy je z innymi Neoanisoptera[1]. Wyrostki epiproktów zwykle są na wierzchołkach rozwidlone[2]. Z wyjątkiem Austropetaliida charakteryzują się obecnością mięśnia poprzecznego nie tylko w szóstym, ale także w piątym segmencie odwłoka, co umożliwia im poruszanie się napędem odrzutowym, dzięki gwałtownemu wypuszczaniu wody z komory rektalnej[2].
Taksonomia
edytujTakson w podobnym sensie wprowadził już w 1991 roku Hans Klaus Pfau pod nazwą Palanisoptera[3]. Nazwa ta została jednak wykorzystana dla innego taksonu przez Hansa Lohmanna[4]. W 1996 roku takson ten wprowadzony został przez Güntera Bechly’ego pod nazwą Aeshnata[5]. Tu sytuacja jest podobna – Lohmann użył tej nazwy w nieopublikowanym manuskrypcie z 1995 roku oraz opublikowanej pracy z 1996 roku dla innego taksonu, odpowiadającego Aeshnodea z klasyfikacji Bechly’ego[4][2]. Nazwę Aeshnomorpha wprowadzili Bechly i współpracownicy w 2001 roku[6]. Takson ten obejmować ma wszystkie Aeshnoptera z wyjątkiem wymarłego rodzaju Cymatophlebiella i wymarłej nadrodziny Mesuropetaloidea. Filogenetyczna systematyka Aeshnomorpha według pracy Bechly’ego z 2007 roku do rangi rodziny przedstawia się następująco[7]:
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d Günter Bechly, Phylogenetic Systematics of basal Pananisoptera and Anisoptera / Petalurida, [w:] Günter Bechly, Phylogenetic Systematics of Odonata, Böblingen 2007.
- ↑ a b c d e f g h Günter Bechly, Phylogenetic Systematics of Euanisoptera / Aeshnoptera, [w:] Günter Bechly, Phylogenetic Systematics of Odonata, Böblingen 2007.
- ↑ H.K. Pfau. Contributions of functional morphology to the phylogenetic systematics of Odonata. „Advances in Odonatology”. 5, s. 109-141, 1991.
- ↑ a b Hans Lohmann. Das phylogenetische System der Anisoptera (Odonata). „Deutsche Entomologische Zeitschrift”. 106 (9), s. 209–266, 1996.
- ↑ Günter Bechly, Morphologische Untersuchungen am Flügelgeäder der rezenten Libellen und deren Stammgruppenvertreter (Insecta; Pterygota; Odonata), unter besonderer Berücksichtigung der Phylogenetischen Systematik und des Grundplanes der *Odonata, „Petalura”, Special Volume 2, 1996, s. 1–402.
- ↑ G. Bechly, A. Nel, and X. Martínez-Declòs, E. A. Jarzembowski, R. Coram, D. Martill, G. Fleck, F. Escuillié, M. M. Wisshak, M. Maisch. A revision and phylogenetic study of Mesozoic Aeshnoptera, with description of numerous new taxa (Insecta: Odonata: Anisoptera). „Neue Paläontologische Abhandlungen”. 4, s. 1-219, 2001.
- ↑ Günter Bechly, Phylogenetic classification of fossil and extant odonates, [w:] Günter Bechly, Phylogenetic Systematics of Odonata, Böblingen 2007.