Austropetaliidae
Austropetaliidae – rodzina ważek z podrzędu Epiprocta, infrarzędu ważek różnoskrzydłych i nadrodziny Aeshnoidea. Zależnie od ujęcia obejmuje 10 lub 11 gatunków zgrupowanych w trzech lub czterech rodzajach. Występują na półkuli południowej (Australia, Tasmania, Chile i Argentyna).
| Austropetaliidae[1] | |
| Carle & Louton, 1994 | |
 Samica Archipetalia auriculata | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Infragromada | |
| Nadrząd | |
| Rząd | |
| Podrząd | |
| (bez rangi) | Euepiproctophora |
| (bez rangi) | Anisopteromorpha |
| (bez rangi) | Trigonoptera |
| (bez rangi) | Pananisoptera |
| (bez rangi) | Neoanisoptera |
| Infrarząd | |
| (bez rangi) | Euanisoptera |
| (bez rangi) | Aeschnoptera |
| (bez rangi) | Aeschnomorpha |
| Nadrodzina | |
| Rodzina |
Austropetaliidae |
Morfologia
edytujOwad dorosły
edytuj.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
Są to duże ważki o ubarwieniu brązowym z licznymi, krótkimi i wąskimi znakami w odcieniach żółci[3]. Głowę zaopatrzoną mają w duże oczy złożone z większymi fasetkami po stronie grzbietowej i mniejszymi po stronie brzusznej[4]. Oczy te u Archipetalia leżą blisko siebie, a u pozostałych rodzajów stykają się ze sobą pośrodkowo. Obecny jest przynajmniej mały płat intraokularny[5].
Skrzydła zaopatrzone są w szereg od pięciu do ośmiu rdzawych plam kostalnych, z których jedna leży pośrodku przestrzeni postnodalnej, a jedna na wierzchołku. Pterostygmy w grupie tej uległy wtórnemu skróceniu, a ich żyłki wspierające nie są ułożone wzdłuż ich nasadowych krawędzi. Z wyjątkiem Archipetalia gałęzie pierwsza i druga żyłki radialnej tylnej mają przebieg równoległy do pterostygmy, a przestrzeń między nimi zawiera pojedynczy szereg komórek. Również z wyjątkiem tego rodzaju druga gałąź żyłki radialnej tylnej jest co najmniej trochę pofalowana. Żyłka interradialna pierwsza jest bardzo długa. Między drugą gałęzią żyłki radialnej tylnej a żyłką interradialną drugą występuje tylko jedna wyraźna żyłka ukośna, umieszczona w pozycji dystalnej. Spłaszczony sektor radialny (żyłka Rspl) jest dobrze zaznaczony, niezygzakujący. Z wyjątkiem Archipetalia co najmniej trochę pofalowane są żyłka radialna tylna 3/4 oraz żyłka medialna przednia[5]. Komórka dyskoidalna podzielona jest żyłką trygonalną na przednie hypertriangulum i tylne triangulum (trójkąt dyskoidalny)[4]. Trójkąt ten w obu parach skrzydeł jest podobnie wydłużony podłużnie. Hypertriangulum podzielone jest przynajmniej jedną żyłką poprzeczną. Miejsca łączenia się żyłki kubitalnej tylnej i żyłki pseudoanalnej z żyłką analną przednią leżą bardzo blisko siebie[5].
Odwłok cechuje się liściowatymi wyrostkami na tergitach siódmym i ósmym. Z wyjątkiem Archipetalia przynajmniej niektóre jego tergity mają podłużne żeberko grzbietowe. Samce mają brzuszną krawędź drugiego segmentu odwłoka rozbudowaną w płaty genitalne. Wtórny aparat kopulacyjny samca ma ostatni segment pęcherzyka nasiennego (vesicula spermalis) szypułkowaty i zaopatrzony w parę sierpowatych flagellae. Wierzchołek odwłoka samca odznacza się krótkimi i liściowatymi przysadkami odwłokowymi oraz epiproktem wykształconym w formie bardzo szerokiej płytki o wierzchołku podzielonym na trzy płaty, z których środkowy jest znacznie większy niż boczne[5].
Larwa
edytujLarwy mają rozlegle ziarenkowany oskórek. Ich głowa ma oczy złożone wystające ku przodowi tak, że największa ich szerokość osiągana jest przed nasadami czułków. Narządy gębowe odznaczają się silnie rozszerzoną w części wierzchołkowej wargą górną oraz zaopatrzoną w wydłużony przedbródek maską. Odnóża wyróżniają się udami rozbudowanymi dogrzbietowo i zaopatrzonymi w guzki. Przedżołądek ma małe, guzkowate płaty. Odwłok ma wszystkie segmenty wyposażone w płaty boczne. Wewnątrz odwłoka nastąpił całkowity zanik mięśni poprzecznych, co uniemożliwia przedstawicielom rodziny stosowanie napędu odrzutowego[5]. Podobnie jak u innych Neoanisoptera na szczycie odwłoka znajduje się piramidka analna utworzona przez przysadki odwłokowe, paraprokty i wyrostki epiproktów[4]. Przysadki odwłokowe w tej rodzinie są skrócone i osiągają długość mniejszą niż połowa długości brzusznej krawędzi dziesiątego segmentu odwłoka[5].
Rozprzestrzenienie
edytujWażki te ograniczone są swym zasięgiem do strefy umiarkowanej półkuli południowej. Austropetalia jest endemitem południowo-wschodniej Australii[6], a Archipetalia endemitem Tasmanii[7]. Pozostałe gatunki występują na południu krainy neotropikalnej, przy czym wszystkie znane są z Chile, a z południowo-zachodniej Argentyny podano trzy z nich[8].
Taksonomia
edytujDo rodziny tej zalicza się cztery rodzaje[2]:
Alternatywnie Archipetalia klasyfikuje się w monotypowej rodzinie Archipetaliidae[9][7][10] i łączony jest z Austropetaliidae w szerszym taksonie nazywanym Austropetaliata[11] lub Austropetaliida[10].
Historia
edytujRodzinę Austropetaliidae wprowadzili w 1994 roku Frank Louis Carle i Jerry A. Louton. Wcześniej jej przedstawicieli umieszczano w szeroko definiowanych Neopetaliidae[12]. W 1996 roku została podzielona przez Güntera Bechly’ego na dwie podrodziny, monotypową Archipetaliinae z rodzajem Archipetalia oraz Austropetaliinae obejmującą dwa plemiona – monotypowe Austropetaliini z rodzajem Austropetalia i Phyllopetaliini z pozostałymi rodzajami[13]. W tym samym roku Hans Lohmann wyniósł Archipetaliinae do rangi odrębnej rodziny – Archipetaliidae, a takson tworzony przez nią wraz z Cymatophlebiidae i Austropetaliidae określił mianem Austropetaliata (nazwę tę zastosował już w nieopublikowanym manuskrypcie z 1995 roku[5]). W obrębie Austropetaliidae Lohmann wyróżnił podrodziny Austropetaliinae i Hypopetaliinae[11].
Również w 1996 roku rewizję Austropetaliidae opublikował F.L. Carle. Wyróżnił w ich obrębie monotypową podrodzinę Archipetaliinae z również monotypowym plemieniem Archipetaliini zawierającym tylko Archipetalia, monotypową podrodzinę Austropetaliinae z również monotypowym plemieniem Austropetaliini, zawierającym tylko rodzaj Austropetalia, monotypową podrodzinę Hypopetaliinae z również monotypowym plemieniem Hypopetaliini, zawierającym tylko rodzaj Hypopetalia, oraz podrodzinę Eurypetaliinae z dwoma plemionami – Rheopetaliini, obejmującym rodzaje Rheopetalia i Odontopetalia, oraz Eurypetaliini, obejmującym rodzaje Eurypetalia, Ophiopetalia i Phyllopetalia[14].
W 2001 roku Bechly i współpracownicy wprowadzili dla taksonu obejmującego Austropetaliidae i Archipetaliidae nazwę Austropetaliida[15]. W 2003 roku Bechly i współpracownicy wprowadzili w obrębie Austropetaliidae podrodzinę Phyllopetaliinae, wynosząc do tej rangi jedno z plemion[5]. I tak według pracy Bechly’ego z 2007 roku klad Austropetaliida dzieli się na Archipetaliidae i Austropetaliidae, te ostatnie na monotypowe Austropetaliinae i Phyllopetaliinae, z kolei te ostatnie na plemiona – monotypowe Hypopetaliini i Phyllopetaliini, z których to drugie dzieli się na podplemiona – monotypowe Rheopetaliina i Phyllopetaliina[10][5].
Liczne taksony wyróżniane przez Carlego i Bechly’ego nie znajdują jednak uzasadnienia w późniejszej systematyce. Jeszcze w 2005 roku Natalia von Ellenrieder zsynonimizowała Rheopetalia, Odontopetalia, Eurypetalia i Ophiopetalia z rodzajem Phyllopetalia, co czyniłoby niemal wszystkie te plemiona i podrodziny monotypowymi[16][17].
Przypisy
edytuj- ↑ Austropetaliidae, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b D. Paulson, M. Schorr & C. Deliry: World Odonata List. 2022-02-17. [dostęp 2022-02-22]. (ang.).
- ↑ The Odonata – Dragonflies and Damselflies. [dostęp 2010-08-01]. (ang.).
- ↑ a b c Günter Bechly, Phylogenetic Systematics of basal Pananisoptera and Anisoptera / Petalurida, [w:] Günter Bechly, Phylogenetic Systematics of Odonata, Böblingen 2007.
- ↑ a b c d e f g h i Günter Bechly, sPhylogenetic Systematics of Euanisoptera / Aeshnoptera, [w:] Günter Bechly, Phylogenetic Systematics of Odonata, Böblingen 2007.
- ↑ Family Austropetaliidae. W: Günther Theischinger, John Hawking: The Complete Field Guide to Dragonflies of Australia. Collingwood, Australia: CSIRO Publishing, 2006, s. 114. ISBN 978-0-64309-073-6.
- ↑ a b Family Archipetaliidae. W: Günther Theischinger, John Hawking: The Complete Field Guide to Dragonflies of Australia. Collingwood, Australia: CSIRO Publishing, 2006, s. 112. ISBN 978-0-64309-073-6.
- ↑ Javier Muzón, Pablo Pessacq, Federico Lozano. The Odonata (Insecta) of Patagonia: A synopsis of their current status with illustrated keys for their identification. „Zootaxa”. 3784 (4), s. 346-388, 2014. DOI: 10.11646/zootaxa.3784.4.2.
- ↑ Günther Theischinger: Preliminary Key for the Identification of Larvae of the Australian Petaluridae, Archipetaliidae, Austropetaliidae, Telephlebiidae & Aeshnidae (Odonata). Co-Operative Research Centre for Freshwater Ecology, 2002, seria: CRCFE Identification Guide. ISBN 978-1-876144-44-9.
- ↑ a b c Günter Bechly, Phylogenetic classification of fossil and extant odonates, [w:] Günter Bechly, Phylogenetic Systematics of Odonata, Böblingen 2007.
- ↑ a b Hans Lohmann. Das phylogenetische System der Anisoptera (Odonata). „Deutsche Entomologische Zeitschrift”. 106 (9), s. 209–266, 1996.
- ↑ F.L. Carle, J.A. Louton. The larva of Neopetalia punctata and establishment of Austropetaliidae fam. nov. (Odonata). „Proceedings of the Entomological Society of Washington”. 96 (1), s. 147–155, 1994. Entomological Society of Washington.
- ↑ Günter Bechly, Morphologische Untersuchungen am Flügelgeäder der rezenten Libellen und deren Stammgruppenvertreter (Insecta; Pterygota; Odonata), unter besonderer Berücksichtigung der Phylogenetischen Systematik und des Grundplanes der *Odonata, „Petalura”, Special Volume 2, 1996, s. 1–402.
- ↑ Frank Louis Carle. Revision of Austropetaliidae (Anisoptera: Aeshnoidea). „Odonatologica”. 25 (3), s. 231–259, 1996. Societas Internationalis Odonatologica.
- ↑ G. Bechly, A. Nel, X. Martínez-Declòs, E. A. Jarzembowski, R. Coram, D. Martill, G. Fleck, F. Escuillié, M.M. Wisshak, M. Maisch. A revision and phylogenetic study of Mesozoic Aeshnoptera, with description of numerous new taxa (Insecta: Odonata: Anisoptera). „Neue Paläontologische Abhandlungen”. 4, s. 1–219, 2001.
- ↑ Natalia von Ellenrieder. Taxonomy of the South American genus Phyllopetalia (Odonata: Austropetaliidae). „International Journal of Odonatology”. 8 (2), s. 311-352, 2005. DOI: 10.1080/13887890.2005.9748258.
- ↑ Phyllopetalia. W: Rosser W. Garrison, Natalia von Ellenrieder, Jerry A. Louton: Dragonfly Genera of the New World: An illustrated and annotated key to the Anisoptera. Baltimore: JHU Press, 2006, s. 22.