Przedbródek
Przedbródek[1][2] (łac. praementum, labiostipites, pars stipitalis labii) – element narządów gębowych owadów, wchodzący w skład wargi dolnej.
Przedbródek jest częścią wargi dolnej położoną bardziej odsiebnie (wierzchołkowo) niż zabródek[3], od którego to oddzielona jest szwem wargowym (łac. sutura labialis)[4]. W pierwotnym planie budowy aparatu gębowego na przedbródku osadzone są parzyste: języczki, przyjęzyczki i głaszczki wargowe. Ponieważ warga dolna powstaje z przekształcenia się szczęk drugiej pary, przedbródek jest narządem homologicznym połączonych pieńków szczęk (stąd nazwa labiostipites), języczki są homologami żuwek wewnętrznych, przyjęzyczki – żuwek zewnętrznych, a głaszczki wargowe – głaszczków szczękowych[1][3]. Boczne regiony przedbródka, na których osadzone są głaszczki, mogą być zróżnicowane od jego części środkowej. Wówczas noszą nazwę palpigerów i są narządami analogicznymi do palpiferów szczęk pierwszej pary. Przedbródek wraz ze wszystkimi osadzonymi nań przydatkami określa się jako prelabium[3].
Przedbródek funkcjonuje jako miejsce zaczepu dla licznych mięśni[3]. Z fragmy zapotylicznej dochodzą doń musculi postoccipitopraementales, a z tylnych ramion tentorium musculi tentorioglandulares i musculi tentoriopraementales[5]. Te drugie służą za przywodziciele i zwykle występują w liczbie czterech par. Z kolei mięśnie wychodzące z zabródka (lub podbródka) i zaczepiające się na przedbródku funkcjonują jako wciągacze, np. musculus submentopraementalis i musculus praementomembranus[3][5]. Punkty początkowe w przedbródku mają mięśnie języczków (musculi praementoglossales), przyjęzyczków (musculi praementoparaglossalis), głaszczków wargowych (musculus praementopalpalis internus, musculus praementopalpalis externus, musculus palpopalpalis labii primus) oraz saliwarium (musculus praementosalivaris anterior i musculus praementosalivaris posterior)[3][5].
Przedbródek może przybierać różne kształty i rozmiary. U dorosłych chrząszczy zwykle jest niewielkich rozmiarów, natomiast u wielu błonkówek stanowi największą część wargi dolnej. U larw ważek duży przedbródek jest zaopatrzony w przesunięte w kąty wierzchołkowe, pazurkowate głaszczki, wchodząc w skład maski. Brzuszna ściana przedbródka w pierwotnym planie budowy ma pojedynczą sklerotyzację (płytkę), jednak często ma więcej sklerytów lub też nie ma ich wcale, będąc w całości błoniastą. U dorosłych chrząszczy mogą występować dwa skleryty boczne. U larw chrząszczy i dorosłych sieciarek częsty jest podział spodu przedbródka na bliższą nasadzie płytkę lub parę płytek, służącą za punkt przyczepu mięśni wciągaczy wychodzących z zabródka, oraz dalszą płytkę lub grupę płytek, służącą za punkt przyczepu mięśni przywodzicieli. Do grzbietowej lub przedniej ściany przedbródka u larw wielu owadów skrytoskrzydłych przyrastać może podgębie[3]. U pszczół przedbródek stanowi dolną, nasadową część trąbki zasysającej pokarm[6]. Silnym przekształceniom przedbródek ulega u muchówek. W aparacie kłująco-ssącym hematofagicznych muchówek długoczułkich wchodzi w skład mięsistej pochewki dla kłujki, czasem także ją podtrzymując przy wbijaniu. W aparacie gębowym typu liżąco-ssącego muchówek łękorysych (Cyclorrhapa) formuje część mięsistego ryjka, zwaną teką, zaś osadzone na niej głaszczki wargowe tworzą tarczę oralną, u form hematofagicznych zesklerotyzowaną i ząbkowaną[7]. Grzbietowa ściana sklerytu utworzonego przez brzuszną ścianę przedbródka nosi u muchówek łękorysych nazwę hypoglossa[4].
Przypisy
edytuj- ↑ a b Ryszard Szadziewski, Przemysław Trojan: nadgromada: sześcionogi – Hexapoda. W: Zoologia: Stawonogi. T. 2, cz. 2 Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red. nauk.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012, s. 57-58.
- ↑ Marek Wanat: rząd: chrząszcze – Coleoptera. W: Zoologia: Stawonogi. T. 2, cz. 2 Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red. nauk.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012, s. 257-260.
- ↑ a b c d e f g V: The Head Appendeages. W: R. E. Snodgrass: Principles of Insect Morphology. Cornell University Press, 1935.
- ↑ a b Mary Ann Basinger Maggenti, Armand R. Maggenti, Scott Lyell Gardner, Online Dictionary of Invertebrate Zoology Version 3.1, 2005, s. 470, 514, 687, 737 (ang.).
- ↑ a b c Benjamin Wipfler, Ryuichiro Machida, Bernd Müller, Rolf G. Beutel. On the head morphology of Grylloblattodea (Insecta) and the systematic position of the order, with a new nomenclature for the head muscles of Dicondylia. „Systematic Entomology”, 2011. DOI: 10.1111/j.1365-3113.2010.00556.x.
- ↑ Józef Banaszak: Rząd: błonkówki — Hymenoptera. W: Zoologia t. 2 Stawonogi cz. 2 Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red.). Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012, s. 309-310.
- ↑ Ryszard Szadziewski, Wojciech Giłka: Rząd: muchówki – Diptera. W: Zoologia t. 2 Stawonogi cz. 2 Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red.). Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012, s. 390-402.