Adam Przyboś
Adam Wiktor Przyboś[1][2] (ur. 23 grudnia 1906 w Rzeszowie, zm. 14 sierpnia 1990 w Krakowie[1]) – polski historyk, badacz dziejów nowożytnych XVI–XVIII wieku, pedagog, działacz społeczny, profesor PAN, Wyższej Szkoły Pedagogicznej i Uniwersytetu Jagiellońskiego[3].
| Data i miejsce urodzenia |
23 grudnia 1906 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
14 sierpnia 1990 |
| Zawód, zajęcie |
historyk |
| Odznaczenia | |
   
| |
Życiorys
edytujW 1925 zdał egzamin dojrzałości w II Państwowym Gimnazjum w Rzeszowie[4][5]. Absolwent historii (uczeń Władysława Konopczyńskiego) i romanistyki na UJ. W okresie studiów był wiceprezesem Koła Historyków Studentów UJ[6]. Doktorat obronił w 1930. W 1930–1932 pracował jako nauczyciel w krakowskich gimnazjach, a następnie w 1932–1936 w I Gimnazjum i II Gimnazjum w Rzeszowie, gdzie uczył francuskiego i niemieckiego[5].
Na mocy rozporządzenia Ministra WRiOP na początku 1937 mianowany nauczycielem II Państwowego Gimnazjum im. Juliusza Słowackiego w Tarnopolu[7]. W Tarnopolu organizował Podolskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk i wydał pierwszą książkę. Po wojnie znalazł się w Krakowie, gdzie za sprawą Konopczyńskiego związał się z PAU jako bibliotekarz i kustosz zbiorów Pracowni Historycznej (1947–1951), a po jej likwidacji do 1964 z Polską Akademią Nauk, gdzie kierował Pracownią Bibliografii Historii Polski. Od 1950 pracownik Wyższej Szkoły Pedagogicznej (WSP) w Krakowie, początkowo jako lektor, następnie wykładowca, od 1954 docent, od 1961 profesor nadzwyczajny, od 1971 profesor zwyczajny[8]. W latach 1962–1972 sprawował funkcję prorektora WSP ds. nauczania[9], jednocześnie kierując Katedrą Historii Powszechnej (1963–1971), a następnie Zakładem Historii Starożytnej i Średniowiecznej (1971–1977) i Instytutem Historii (1974–1977)[10]. W 1977 przeszedł na emeryturę.
Zajmował się historią polityczną XVII wieku oraz edycją źródeł. Współpracownik Polskiego Słownika Biograficznego (biogramy o Fryderyku Wilhelmie[11], Fryderyku Kazimierzu Kettlerze, Michale Kazimierzu Pacu, Aleksandrze Koniecpolskim, Krzysztofie Grodzickim i innych).
Za wzór metody naukowej Przyboś uznawał swych przedwojennych wykładowców, Władysława Konopczyńskiego i Stanisława Kutrzebę. Kładł nacisk na wymiar literacki źródeł historycznych, wysoko cenił warsztat Wincentego Danka i Antoniego Jopka, historyków literatury w krakowskiej WSP. Wypromował siedmioro[12] doktorów i 510 magistrów. Do jego uczniów należą związani naukowo z Rzeszowem Zdzisław Budzyński i Józef Półćwiartek[13], pod jego kierunkiem powstała także praca doktorska wykładowczyni krakowskiej WSP Joanny Bąkowej (1930–1974) (opublikowana pośmiertnie jako Szlachta województwa krakowskiego wobec opozycji Jerzego Lubomirskiego w latach 1661 do 1667, Kraków 1977)[14][12].
Brat pedagoga Stefana Przybosia, a brat stryjeczny poety Juliana Przybosia, którego listy i twórczość z lat młodzieńczych przygotował do druku wraz z zarysem historii rodziny[15]. Jego córką jest zoolog Ewa Przyboś-Razowska, a synem historyk Kazimierz Przyboś.
Został pochowany na cmentarzu Rakowickim w Krakowie (kwatera XIVA-11-1)[16].
Ordery i odznaczenia
edytuj- Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (1969)[17]
- Złoty Krzyż Zasługi (1956)
- Medal 10-lecia Polski Ludowej (26 marca 1955)[18]
- Złota Odznaka ZNP (1959)
Główne prace
edytujPublikacje książkowe
edytuj- Konfederacja gołąbska, Tarnopol 1936.
- Powstanie chłopskie w starostwie lanckorońskim i nowotarskim w r. 1670, Kraków 1953.
- W latach potopu. Walka narodu polskiego z najazdem szwedzkim w latach 1655–1660, Warszawa 1956.
- Podróż królewicza Władysława Wazy do krajów Europy Zachodniej w latach 1624–1625 w świetle ówczesnych relacji, Kraków 1977 (przekład niemiecki: Lipsk 1988).
- Michał Korybut Wiśniowiecki 1640–1673, Kraków 1984.
- (z Michałem Rożkiem) Biskup krakowski Andrzej Trzebicki. Z dziejów kultury politycznej i artystycznej w XVII stuleciu, Warszawa 1989.
- Wspomnienia rzeszowianina 1906–1939, Rzeszów 1999.
Wydania źródeł
edytuj- Materiały do powstania Kostki Napierskiego 1651 r., Wrocław 1951.
- Dwa pamiętniki z XVII wieku: Jana Cejrowskiego i Jana Floriana Drobysza Tuszyńskiego, Wrocław 1954.
- Akta sejmikowe województwa krakowskiego, t. II (1621–1660), Wrocław 1955; t. III (1661–1673), Wrocław 1959; t. IV (1674–1680), Wrocław 1963; t. V (1681–1696), Wrocław 1984.
- Akta radzieckie rzeszowskie 1591–1634, Wrocław 1957.
- (z Romanem Żelewskim) Dyplomaci w dawnych czasach. Relacje staropolskie z XVI i XVIII stulecia, Kraków 1959.
- Merkuriusz Polski, Kraków 1960.
- (z Romanem Żelewskim) Diariusz poselstwa polskiego do Francji po Henryka Walezego w 1573 roku, Wrocław 1963.
- (z Romanem Żelewskim) Albrecht Stanisław Radziwiłł, Memoriale rerum gestarum in Polonia 1632–1650, 4 t., Kraków 1968–1974; wersja polska: Pamiętnik o dziejach w Polsce, 3 t., Warszawa 1980.
- (z Kazimierzem Przybosiem) Diariusz kołowania i konfederacji pod Gołębiem i Lublinem w 1672 r. wraz z aktem konfederacji, Wrocław 1972.
- Listy Juliana Przybosia do rodziny, 1921–1931, Kraków 1974.
- Wielka legacja Wojciecha Miaskowskiego do Turcji w 1640 r., Warszawa 1985.
- (z Kazimierzem Przybosiem) Stanisław Dunin-Karwicki, Dzieła polityczne z początku XVIII wieku, Wrocław 1992.
Ważniejsze artykuły
edytuj- Powstanie Kostki Napierskiego 1651 r., „Wierchy” 20 (1950/1951), s. 56–92.
- Rzeszów na przełomie XVI i XVII wieku, [w:] Pięć wieków miasta Rzeszowa XIV–XVIII, red. Franciszek Błoński, Warszawa 1958, s. 63–158.
- Akademia Krakowska w drugiej połowie XVII w., [w:] Dzieje Uniwersytetu Jagiellońskiego w latach 1364–1764, red. Kazimierz Lepszy, t. 1, Kraków 1964, s. 309–351.
- Miasto Jasło w latach 1648–1772, [w:] Studia z dziejów Jasła i powiatu jasielskiego, red. Józef Garbacik, Kraków 1964, s. 258–298.
- Eryk Dahlbergh, szwedzki pamiętnikarz (1625–1703), „Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Krakowie – Prace Historyczne” 43/6 (1972), s. 189–210.
Przypisy
edytuj- ↑ a b Adam Wiktor Przyboś
- ↑ Przyboś Adam Wiktor
- ↑ Kalendarium ważniejszych wydarzeń i rocznic w 2016 roku. Rzeszów, 2015, s. 74.
- ↑ Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego II Gimnazjum w Rzeszowie za rok szkolny 1924/25. Rzeszów: 1925, s. 13, 19. [dostęp 2023-03-31].
- ↑ a b Ochenduszko 2015 ↓.
- ↑ Karolczak 2003 ↓, s. 43.
- ↑ Ruch służbowy. „Dziennik Urzędowy Kuratorjum Okręgu Szkolnego Lwowskiego”. 2, s. 97 [53], 25 lutego 1937, R. XXXXI.
- ↑ Karolczak 2003 ↓, s. 46.
- ↑ Ruta 1981 ↓, s. 34–35.
- ↑ Karolczak 2003 ↓, s. 42.
- ↑ T. 7. Kraków 1958, s. 166–167.
- ↑ a b Kiryk i Żaliński 1981 ↓, s. 136.
- ↑ Karolczak 2003 ↓, s. 42, 45.
- ↑ Winiarska 1974 ↓, s. 308.
- ↑ Duk 1987 ↓, s. 307, 321.
- ↑ Lokalizator Grobów - Zarząd Cmentarzy Komunalnych [online], zck-krakow.pl [dostęp 2023-05-02].
- ↑ Odznaczenia dla działaczy krakowskich. „Dziennik Polski”. Rok XXV, Nr 170 (7906), s. 1, 4, 19 lipca 1969 r. Kraków. [dostęp 2023-05-02].
- ↑ M.P. z 1955 r. nr 104, poz. 1411 - Uchwała Rady Państwa z dnia 26 marca 1955 r. nr 0/436 - na wniosek Polskiej Akademii Nauk.
Bibliografia
edytuj- Agnieszka Winiarska, Pamięci Joanny Bąkowej, „Rocznik Naukowo-Dydaktyczny Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Krakowie. Prace Historyczne”, 52 (7), 1974, s. 308.
- Feliks Kiryk, Henryk Żaliński, Instytut Historii, [w:] Wyższa Szkoła Pedagogiczna im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie w latach 1946–1981, Zygmunt Ruta (red.), Kraków: Wydawnictwo Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej, 1981, s. 119–146.
- Zygmunt Ruta, Władze uczelni, [w:] Wyższa Szkoła Pedagogiczna im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie w latach 1946–1981, Zygmunt Ruta (red.), Kraków: Wydawnictwo Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej, 1981, s. 32–37.
- Józef Duk, Korespondencja literacka Juliana Przybosia. Cz. I: duże zespoły opublikowane, „Prace Polonistyczne”, 43, 1987, s. 299–324, ISSN 0079-4791.
- Wiesław Bieńkowski, Przyboś Adam, [w:] Słownik historyków polskich, Maria-Prosińska Jackl (red.), Warszawa 1994, s. 430.
- Kazimierz Karolczak, Adam Przyboś w oczach najmłodszego wychowanka, „Konspekt. Pismo Akademii Pedagogicznej w Krakowie]”, 14–15, 2003, s. 42–46, ISSN 1509-6726.
- Tadeusz Ochenduszko, Leksykon nauczycieli i wychowanków I Gimnazjum i Liceum w Rzeszowie urodzonych pomiędzy XVII wiekiem a 1945 rokiem [online], 2015 [zarchiwizowane z adresu 2019-01-29].
- Przyboś Adam, [w:] Bibliografia publikacji pracowników Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Krakowie (1968–1970), Kraków 1972, s. 72–74.
