Wikipedia

Stefan Przyboś

1900 - 1940 pedagog; polonista; działacz oświatowy organizator teatrów amatorskich

Stefan Roman Przyboś (ur. 26 grudnia 1900 w Rzeszowie, zm. 15 maja 1940 w Mauthausen) – polski nauczyciel.

Stefan Przyboś
Data i miejsce urodzenia

26 grudnia 1900
Rzeszów

Data i miejsce śmierci

15 maja 1940
Mauthausen

Zawód, zajęcie

nauczyciel

Narodowość

polska

Tytuł naukowy

doktor filozofii

Stanowisko

dyrektor gimnazjalny

Życiorys

edytuj

Stefan Roman Przyboś urodził się 26 grudnia 1900 w Rzeszowie jako syn Franciszka[1][2]. Był krewnym Adama i Juliana Przybosiów[3]. Od 1911 uczył się w C. K. II Gimnazjum w Rzeszowie[4]. Podczas I wojny światowej od 1917 do 1918 działał w Polskiej Organizacji Wojskowej[2]. Już po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w II Gimnazjum w roku szkolnym 1918/1919 ukończył VIII klasę jako chlubnie uzdolniony i 25 czerwca 1919 zdał egzamin dojrzałości z odznaczeniem[1]. Po maturze miał podjąć studia filozoficzne[1]. W 1920 uczestniczył w wojnie polsko-bolszewickiej[2]. Od 1919 do 1922 odbywał studia na kierunkach polonistyki i romanistyki na Uniwersytecie Jagiellońskim[5][2].

21 września 1922 został mianowany nauczycielem w I Państwowego Gimnazjum im. ks. Stanisława Konarskiego w Rzeszowie[6]. Uczył tam stale języka polskiego, poza tym także historii, był zawiadowcą biblioteki polskiej uczniów, opiekunem czytelni, kierownikiem i reżyserem komisji dramatycznej, opiekunem przysposobienia wojskowego[7][8][9][10][2]. Równolegle był przydzielony do pracy w rzeszowskim Prywatnym Gimnazjum Żeńskiego przy ul. Księcia Józefa, gdzie również był polonistą[11]; uczył tam od roku szkolnego 1925/1926 do 1930/1931[2]. Decyzją z 25 sierpnia 1925 został przeniesiony do Państwowego Gimnazjum w Brzozowie z dniem 1 września tego roku[12]. Mimo tego nadal pozostawał nauczycielem w rzeszowskim I Gimnazjum, ucząc języka polskiego oraz będąc zawiadowcą (kuratorem) czytelni, opiekunem polskiej czytelni uczniów, wykładowcą kółka dramatycznego[13][14]. Z dniem 1 września 1927 w dotychczasowym charakterze nauczyciela tymczasowego został przeniesiony na równorzędne stanowisko do Państwowego Gimnazjum w Nisku[15]. Wkrótce potem, decyzją z 18 września 1927 został przeniesiony do macierzystego II Państwowego Gimnazjum im. Stanisława Sobińskiego w Rzeszowie (profesorem był tam Jan Przyboś, ur. 1894)[16]. Od tego czasu uczył tam języka polskiego, poza tym też historii, psychologii, był zawiadowcą biblioteki uczniów, kierownikiem teatrzyku szkolnego[17][18][19][20]. Około 1928 uzyskał stopień doktora filozofii i od tego czasu pracował w charakterze nauczyciela stałego[21].

 
Upamiętnienie na grobowcu rodzinnym w Rzeszowie

Z dniem 1 września 1931 został przeniesiony do III Państwowego Gimnazjum im. Stanisława Staszica w Stanisławowie[22]. Tam w charakterze profesora uczył języka polskiego[23]. Z dniem 1 września 1932 na własną prośbę został przeniesiony z powrotem do II Państwowego Gimnazjum im. Stanisława Sobińskiego w Rzeszowie[24] (w gronie nauczycielskim był tam nadal Jan Przyboś, a prócz niego też dr Adam Przyboś - wykładowca języka francuskiego)[25]. Uczył tam ponownie języka polskiego, był sekretarzem rady pedagogicznej, opiekunem samorządu szkolnego, czytelni, gazetki ściennej, teatrzyku szkolnego[26][27][28]. W II Gimnazjum rzeszowskim współtworzył też amatorski teatr „Reduta” (1925)[2]. Udzielał się też w sferze prasowej, będąc członkiem komitetu redakcyjnego czasopisma „Ziemia Rzeszowska” do 1925 do 1928 oraz współpracownikiem pisma „Zew Rzeszowa” od 1934[2]. Rozporządzeniem z 24 grudnia 1932 został przeniesiony do I Państwowego Gimnazjum im. Adama Mickiewicza w Samborze, gdzie powierzono mu czynności kierownika[29][2]. W październiku 1937 ogłoszono mianowanie go dyrektorem tej szkoły[30], na którym pozostawał do 1939[2]. Uczył tam języka polskiego i języka łacińskiego oraz był opiekunem samorządu uczniowskiego[31].

Po wybuchu II wojny światowej i nastaniu okupacji niemieckiej około 20 września 1939 został aresztowany przez Niemców w Samborze jako zakładnik[32][33]. Stamtąd został przewieziony do więzienia w Rawiczu[32]. W październiku 1939 przetransportowano do III Rzeszy, po czym był więziony w obozie Buchenwald, gdzie do 8 marca 1940 przebywał w małym obozie żyjąc w namiocie[32]. Potem trafił do Mauthausen[32][2]. W ramach tego obozu przebywał w kamieniołomu w Wienergraben[32]. Poniósł śmierć 15 maja 1940 w Mauthausen[32][34][2].

Adam Przyboś był autorem artykułu pt. Śmierć więźnia Stefana Przybosia w Mauthausen, wydrukowanym w czasopiśmie „Przegląd Lekarski - Oświęcim” nr 1/1984[35][36]. Stefan Przyboś został symbolicznie upamiętniony na grobowcu rodzinnym na Starym Cmentarzu w Rzeszowie oraz uhonorowany na tablicach pamiątkowych: w II Liceum Ogólnokształcącym im. płk. Leopolda Lisa-Kuli w Rzeszowie odsłoniętej w czerwcu 1994 i „Signum Laudis…” w I Liceum Ogólnokształcącym im. ks. Stanisława Konarskiego w Rzeszowie ustanowionej w 1995[2].

Przypisy

edytuj
  1. ↑ a b c Sprawozdanie Dyrekcyi II Gimnazyum w Rzeszowie za rok 1918/1919. Rzeszów: 1919, s. 24, 27.
  2. ↑ a b c d e f g h i j k l m Tadeusz Ochenduszko: Leksykon nauczycieli i wychowanków I Gimnazjum i Liceum w Rzeszowie urodzonych pomiędzy XVII wiekiem a 1945 rokiem (2015). 1lo.rzeszow.pl, 2015-02-07. [dostęp 2022-11-20].
  3. ↑ Julian Przyboś, Adam Przyboś: Listy Juliana Przybosia do rodziny, 1921-1931. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1974, s. 74.
  4. ↑ Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. II Gimnazyum w Rzeszowie za rok szkolny 1912. Rzeszów: 1912, s. 73.
  5. ↑ Józef Pietrusza, Anna Wyszyńska: Wychowankowie Uniwersytetu Jagiellońskiego--ofiary II wojny światowej: 1939–1945. Biogramy. Praca zbiorowa. T. 1. Kraków: Stowarzyszenie Absolwentów Uniwersytetu Jagiellońskiego, 1995, s. 147.
  6. ↑ Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego I Gimnazjum im. ks. St. Konarskiego w Rzeszowie za rok szkolny 1922/23. Rzeszów: 1923, s. 3, 4.
  7. ↑ Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego I Gimnazjum im. ks. St. Konarskiego w Rzeszowie za rok szkolny 1923/24. Rzeszów: 1924, s. 3, 5.
  8. ↑ Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego I Gimnazjum im. ks. St. Konarskiego w Rzeszowie za rok szkolny 1924/25. Rzeszów: 1925, s. 4, 10, 12.
  9. ↑ Zygmunt Zagórowski: Spis nauczycieli szkół wyższych, średnich, zawodowych, seminarjów nauczycielskich oraz wykaz zakładów naukowych i władz szkolnych. Lwów/Warszawa: Książnica Polska, 1924, s. 322.
  10. ↑ Zygmunt Zagórowski: Spis nauczycieli szkół wyższych, średnich, zawodowych, seminarjów nauczycielskich oraz wykaz zakładów naukowych i władz szkolnych. Rocznik II. Warszawa-Lwów: Książnica-Atlas, 1926, s. 154.
  11. ↑ Zygmunt Zagórowski: Spis nauczycieli szkół wyższych, średnich, zawodowych, seminarjów nauczycielskich oraz wykaz zakładów naukowych i władz szkolnych. Rocznik II. Warszawa-Lwów: Książnica-Atlas, 1926, s. 155.
  12. ↑ Sprawozdanie Dyrekcji I. Państwowego Gimnazjum im. ks. St. Konarskiego w Rzeszowie za rok szkolny 1925/26. Rzeszów: 1926, s. 5.
  13. ↑ Sprawozdanie Dyrekcji I. Państwowego Gimnazjum im. ks. St. Konarskiego w Rzeszowie za rok szkolny 1925/26. Rzeszów: 1926, s. 4, 7, 8, 11.
  14. ↑ Sprawozdanie Dyrekcji I. Państwowego Gimnazjum im. ks. St. Konarskiego w Rzeszowie za rok szkolny 1926/27. Rzeszów: 1927, s. 4, 7, 8, 11.
  15. ↑ Sprawozdanie Dyrekcji I. Państwowego Gimnazjum im. ks. St. Konarskiego w Rzeszowie za rok szkolny 1927/28. Rzeszów: 1928, s. 4-5.
  16. ↑ Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego II Gimnazjum im. Stanisława Sobińskiego w Rzeszowie za rok szkolny 1927/28. Rzeszów: 1928, s. 22, 24, 27.
  17. ↑ Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego II Gimnazjum im. Stanisława Sobińskiego w Rzeszowie za rok szkolny 1927/28. Rzeszów: 1928, s. 23.
  18. ↑ Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego II Gimnazjum im. Stanisława Sobińskiego w Rzeszowie za rok szkolny 1928/29. Rzeszów: 1929, s. 4.
  19. ↑ Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego II Gimnazjum im. Stanisława Sobińskiego w Rzeszowie za rok szkolny 1929/30. Rzeszów: 1930, s. 4, 8.
  20. ↑ Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego II Gimnazjum im. Stanisława Sobińskiego w Rzeszowie za rok szkolny 1930/31. Rzeszów: 1931, s. 4, 10.
  21. ↑ Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego II Gimnazjum im. Stanisława Sobińskiego w Rzeszowie za rok szkolny 1928/29. Rzeszów: 1929, s. XVI, 4.
  22. ↑ Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego II Gimnazjum im. Stanisława Sobińskiego w Rzeszowie za rok szkolny 1931/32. Rzeszów: 1932, s. 6.
  23. ↑ Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego Gimnazjum III. matematyczno-przyrodniczego im. Stanisława Staszica w Stanisławowie za rok szkolny 1931/32. Stanisławów: 1932.
  24. ↑ Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego Gimnazjum III. matematyczno-przyrodniczego im. Stanisława Staszica w Stanisławowie za rok szkolny 1932/33. Stanisławów: 1933, s. 8.
  25. ↑ Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego II Gimnazjum im. Stanisława Sobińskiego w Rzeszowie za rok szkolny 1932/33. Rzeszów: 1933, s. 22, 23.
  26. ↑ Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego II Gimnazjum im. Stanisława Sobińskiego w Rzeszowie za rok szkolny 1932/33. Rzeszów: 1933, s. 12, 16, 17, 22.
  27. ↑ Sprawozdanie Dyrekcji II Państwowego Gimnazjum w Rzeszowie za rok 1933/34. Rzeszów: 1934, s. 26, 27, 35.
  28. ↑ Sprawozdanie Dyrekcji II Państwowego Gimnazjum w Rzeszowie za rok 1934–1935. Rzeszów: 1935, s. 31.
  29. ↑ Sprawozdanie Dyrekcji II Państwowego Gimnazjum w Rzeszowie za rok 1934–1935. Rzeszów: 1935, s. 33.
  30. ↑ Ruch służbowy. „Dziennik Urzędowy Kuratorium Okręgu Szkolnego Lwowskiego”. Nr 9, s. 576, 20 października 1937. 
  31. ↑ Sprawozdanie Dyrekcji I. Państwowego Liceum i Gimnazjum (typu humanistycznego) im. Adama Mickiewicza w Samborze za rok szkolny 1937/38. Lwów: 1938, s. 3.
  32. ↑ a b c d e f Polski Słownik biograficzny: Przerębski Samuel-Raduński Edmund. s. 91.
  33. ↑ Stanisław Sierotwiński: Kronika życia literackiego w Polsce pod okupacją hitlerowską w latach 1939–1945. T. 1. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1988, s. 33.
  34. ↑ Andrzej Kunert: Rzeczpospolita walcząca. T. 2. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 1993, s. 195.
  35. ↑ Bibliografia. mauthausen-gusen-klub.waw.pl. [dostęp 2022-11-20].
  36. ↑ Przeglad Lekarski Oswiecim. [24 R.41 (1984) Seria II. Nr 1 1984. Dwudziesty czwarty zeszyt poświęcony zagadnieniom lekarskim okresu hitlerowskiej okupacji]. abebooks.com. [dostęp 2022-11-20].
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Stefan_Przyboś&oldid=71802187”