Adam Ludwik Czartoryski
Adam Ludwik Czartoryski (ur. 5 listopada 1872 w Paryżu, zm. 26 czerwca 1937 w Warszawie) – polski książę, arystokrata, mecenas sztuki, I Ordynat na Sieniawie, II ordynat na Gołuchowie, obywatel ziemski guberni siedleckiej, płockiej, kieleckiej i łomżyńskiej w 1909[1], w 1922 posiadał majątki ziemskie o powierzchni 22 900 ha[2].
.jpg)
| |
 Pogoń Litewska | |
| Rodzina | |
|---|---|
| Data i miejsce urodzenia |
5 listopada 1872 |
| Data i miejsce śmierci |
26 czerwca 1937 |
| Ojciec | |
| Matka | |
| Żona | |
| Dzieci |
Małgorzata Izabella Czartoryska |
| Odznaczenia | |
  
| |
Życiorys
edytujAdam Ludwik był synem Władysława Czartoryskiego i Małgorzaty Orleańskiej. Otrzymał staranne i wszechstronne wychowanie. Kształcił się w gimnazjum w Kalksburgu. Następnie studiował na Uniwersytecie Jagiellońskim i na Uniwersytecie we Fryburgu[3]. Posiadał liczne umiejętności i zdolności. Był humanistą, znawcą i miłośnikiem sztuki, znał wiele języków. Był człowiekiem głęboko wierzącym i praktykującym. Propagował i stosował zasady życia chrześcijańskiego w swoim życiu osobistym, społecznym i emigracyjnym[4].
W 1894 roku został głową rodu Czartoryskich po śmierci ojca Władysława. Trzy lata później został ordynatem sieniawskim. Wartość jego majątku szacowano na 4,5 miliona koron austriackich, nie wliczano w to rodzinnych zbiorów sztuki. W 1899 jego ciotka, Izabella Działyńska zostawiła w spadku jemu i jego bratu Witoldowi majątek w Gołuchowie. Adam Ludwik był prezesem Biblioteki Polskiej w Paryżu, prezesem Towarzystwa Literacko-Artystycznego i prezesem Komitetu Plebiscytowego na Warmii i Mazurach. Opiekował się rodzinami i środowiskami emigracyjnymi we Francji[5]. Wspomagał finansowo wiele osób i instytucji.
Po śmierci brata, Witolda w roku 1911, Adam odziedziczył po nim cały jego majątek. W 1914 rozpoczął służbę w armii austriackiej, a jego żona przejęła zarząd nad Muzeum Czartoryskich w Krakowie. W czasie pierwszej wojny światowej udało jej się przewieźć najcenniejsze eksponaty do Drezna. Po wojnie występowały pewne trudności w odzyskiwaniu zbiorów Czartoryskich, powodowane niestabilną sytuacją w Polsce. Po dwóch latach negocjacji i podpisaniu w 1921 roku traktatu ryskiego, który gwarantował zwrot kolekcji, część eksponatów powróciło do Krakowa. Odtwarzanie kolekcji było kontynuowane jeszcze przez kilka następnych lat.
Był członkiem dożywotnim Towarzystwa Szkoły Ludowej[6].
Książę Adam zmarł 26 czerwca 1937 roku i został pochowany w krypcie rodzinnej w Sieniawie[7].
Ordery i odznaczenia
edytuj- Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (11 listopada 1936)[8]
- Krzyż Oficerski Orderu Legii Honorowej (Francja)[9]
- Order Medżydów (Imperium Osmańskie)[9]
Życie prywatne
edytujW dniu 31 sierpnia 1901 roku w Warszawie poślubił hrabiankę Marię Ludwikę Krasińską (ur. 24 marca 1883 w Warszawie, zm. 23 stycznia 1958 w Cannes), córkę Ludwika Józefa Krasińskiego i Magdaleny Zawisza-Kierżgaiłło. Para miała ośmioro dzieci:
- Małgorzata Izabella (ur. 17 sierpnia 1902 w Warszawie, zm. 8 marca 1929 w Cannes) – od 25 sierpnia 1927 żona księcia Gabriela Burbona-Sycylijskiego
- Izabella (ur. i zm. 1904)
- Elżbieta Bianka (ur. 1 września 1905 w Krasnem, zm. 18 września 1989 w Genewie) – od 26 kwietnia 1926 żona Stefana Adama Zamoyskiego
- Augustyn Józef Czartoryski (ur. 20 października 1907 w Warszawie, zm. 1 lipca 1946 w Sewilli w Hiszpanii) – od 12 sierpnia 1937 mąż Marii de los Dolores Burbon-Sycylijskiej
- Anna Maria Jolanta (ur. 6 stycznia 1914 w Gołuchowie, zm. 26 listopada 1987 w Limie) – od 12 sierpnia 1936 żona Władysława Alojzego Radziwiłła
- Władysław Piotr (ur. 30 sierpnia 1918 w Gołuchowie, zm. 19 kwietnia 1978) – od 28 stycznia 1949 mąż Elżbiety York
- Teresa Maria (ur. 1 lipca 1923 w Gołuchowie, zm. 5 listopada 1967 w Sankt Gallen) – od 24 grudnia 1945 żona Jana Kowalskiego
- Ludwik Adam (ur. 14 grudnia 1927 w Warszawie, zm. 24 września 1944 tamże) – zginął w powstaniu warszawskim[10].
Genealogia
edytuj| Prapradziadkowie |
August Aleksander Czartoryski |
Jerzy Detloff Flemming |
Józef Sapieha |
Andrzej Hieronim Zamoyski |
Ludwik Filip Józef Burbon-Orleański |
Ferdynand I Burbon |
Franciszek z Saksonii-Coburga-Saalfeld |
Franciszek Józef Koháry |
| Pradziadkowie |
Adam Kazimierz Czartoryski |
Aleksander Antoni Sapieha |
Ludwik Filip I |
Ferdynand z Saksonii-Coburg-Saalfeld | ||||
| Dziadkowie |
Adam Jerzy Czartoryski |
Ludwik Karol Orleański | ||||||
| Rodzice |
Władysław Czartoryski | |||||||
|
Adam Ludwik Czartoryski (1872–1937) | ||||||||
Przypisy
edytuj- ↑ Spis alfabetyczny obywateli ziemskich Królestwa Polskiego ze wskazaniem ostatniej stacji pocztowej, 1909, s. 17–18.
- ↑ Wojciech Roszkowski, Lista największych właścicieli ziemskich w Polsce w 1922 r., [w:] Przegląd Historyczny, 1983, Tom 74, Numer 2, s. 283.
- ↑ Marian Kukiel, Czartoryski Adam Ludwik, [w:] Polski Słownik Biograficzny, Tom IV, Kraków 1938, s. 270.
- ↑ Marian Kukiel, op. cit., s. 271.
- ↑ Marian Kukiel, op. cit., s. 270.
- ↑ Sprawozdanie z działalności Towarzystwa Szkoły Ludowej za rok 1912. Kraków: 1913, s. LXXVII.
- ↑ Pogrzeb zasłużonego obywatela. „Gazeta Lwowska”, s. 4, Nr 146 z 3 lipca 1937.
- ↑ M.P. z 1936 r. nr 263, poz. 468 „za zasługi na polu kulturalno-naukowym”.
- ↑ a b Stanisław Łoza (red.): Czy wiesz kto to jest?. Warszawa: Wydawnictwo Głównej Księgarni Wojskowej, 1938, s. 120. [dostęp 2021-01-16].
- ↑ Powstańcze Biogramy - Ludwik Czartoryski. www.1944.pl. [dostęp 2022-07-06].
Bibliografia
edytuj- Michał Kowalski, „Wieści z Gołuchowa” nr 12, październik 1990.
- Marian Kukiel, Czartoryski Adam Ludwik, [w:] Polski Słownik Biograficzny, Tom IV, Kraków 1938, s. 270.