1 Pułk Pancerny (PSZ)

1 Pułk Pancerny (1 ppanc) – oddział broni pancernej Polskich Sił Zbrojnych.

1 Pułk Pancerny

1st Polish Armoured Regiment

Proporczyk pułku
Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	1942
Rozformowanie	1947
Tradycje
Święto	19 sierpnia
Nadanie sztandaru	3 marca 1946
Rodowód	1 batalion czołgów 65 batalion czołgów
Dowódcy
Pierwszy	ppłk Bolesław Sokołowski
Ostatni	ppłk Aleksander Stefanowicz
Organizacja
Rodzaj sił zbrojnych	wojsko
Rodzaj wojsk	Broń pancerna
Podległość	1 Dywizja Pancerna
Odznaczenia

Walki pułku

Szlak bojowy pułku

Tablica rozpoznawcza pojazdów WP

Sformowanie i zmiany organizacyjne

12 sierpnia 1942 roku dotychczasowy 65 batalion czołgów został przeformowany w 1 pułk pancerny. Nawiązywał do 1 batalionu czołgów tworzonego w listopadzie, a zorganizowanego 2 grudnia 1939 roku w Campebec, w Bretanii.

Początkowo był jednostką 16 Brygady Pancernej, walczył jednak w składzie 10 Brygady Kawalerii Pancernej.

Swoje święto obchodził 19 sierpnia, w rocznicę bitwy w Normandii o wzgórze 262 (Maczugę).

Działania bojowe pułku

1 pułk pancerny przerzucony został do Francji 30 i 31 lipca 1944 roku na pokładach sześciu barek. Jeszcze w Wielkiej Brytanii, w czasie marszu do miejsca załadunku, spalił się czołg obrony przeciwlotniczej. Rzut gąsienicowy wylądował na wybrzeżu 30 lipca wieczorem, natomiast rzut kołowy następnego dnia około 7:00. Rejon koncentracji pułk osiągnął o 20:00. 2 sierpnia dowódca pułku zameldował do sztabu 10 Brygady Kawalerii Pancernej osiągnięcie całością pułku rejonu wyjściowego do działań. Stan pułku wynosił 43 oficerów i 624 szeregowych. Skoncentrowany w rejonie wyjściowym do natarcia pułk 7 sierpnia posiadał w szykach bojowych 53 czołgi Sherman, 3 czołgi ewakuacyjne Sherman ARV, 11 czołgów Stuart, 6 czołgów przeciwlotniczych Crusader, 9 samochodów opancerzonych Scout-Car i 7 transporterów opancerzonych Half-Truck.

Bitwa o Normandię

8 sierpnia 1944 roku 1 pułk pancerny wszedł w styczność bojową z obroną niemiecką około południa, osłaniając 10 BKPanc. na wysokości Tilly-la-Campagne, tracąc 2 czołgi Sherman i 1 samochód opancerzony Scout-Car na minach. 9 sierpnia zamienił w pierwszym rzucie brygady bratni 2 pułk pancerny. Prowadząc natarcie zajął Cauvicourt, następnie w walce o wzg. 94. w trakcie dalszego natarcia natknął się w miejscowości Soignolles na silną obronę przeciwpancerną. Z uwagi na powyższe 1 i 2 szwadronami oskrzydlił miejscowość od zachodu zdobywając wzg. 111 znajdujące się na wschodnich podejściach do wzg. 140. Ze względu na silną obronę wroga i liczną broń przeciwpancerną oraz brak własnej piechoty szwadrony po wzięciu jeńców wycofały się na wzg. 94. Pułk poniósł ciężkie straty - 14 poległych i 15 rannych, spłonął wraz z czołgiem zastępca dowódcy pułku mjr M. Malinowski oraz zniszczonych zostało 15 czołgów. Po osiągnięciu rejonu Rénémesnil przez pułk dołączyło do niego ok. 100 odbitych z niewoli i ukrywających się w okolicy żołnierzy kanadyjskich. Od 10 sierpnia pułk przebywał na wypoczynku i reorganizacji.

Bitwa pod Falaise

15 sierpnia maszerując na czele kolumny 10 BKPanc. współdziałając z 1 szwadronem 10 pułku dragonów osiągnął Hutmesnil, Soignolles, Rouvres. Zajął rejon Vendeuvre i 16 sierpnia poprzez bród przekroczył rzekę Dives. 17 sierpnia prowadził natarcie za grupą bojową "Zgorzelski", a następnie za grupą bojową "Koszutski". Prowadząc walki dotarł do wzg. 159 i 259 luzując na nich grupę bojową "Koszutski". Dnia 18 sierpnia pancerni 1 pułku wraz z częścią batalionu strzelców podhalańskich kontynuowali natarcie konwojując zaopatrzenie dla grupy bojowej 2 Pułku Pancernego w kierunku kompleksu wzgórz nazywanych "Maczugą" zdobył wzg. 258. W późnych godzinach popołudniowych został zaatakowany przez alianckie lotnictwo taktyczne, w wyniku ataku utracił prawie całe zaopatrzenie. Wieczorem wykonał natarcie zdobywając wzg. 240 na którym wziął do niewoli jeńców. Od dwóch dni 1 pułk pancerny był wspierany przez batalion strzelców podhalańskich. Następnego dnia w południe czołgi pułku uchwyciły północną część wzg. 262 i pułk przeszedł na nim do obrony wraz z bspodh. Nocą obronę pancerniaków i Podhalan wzmocnił 9 batalion strzelców. Rano 20 sierpnia rejon obrony na północnym wzg. 262 (Maczudze) objęła również grupa bojowa "Koszutski". Do 22 sierpnia pułk bronił zajętych pozycji przed ciągłymi natarciami niemieckich wojsk usiłującymi wydostać się z okrążenia, a także próbujących przyjść im z pomocą. Tego dnia pancerni 1 pułku zajęli obronę na południowej części wzg. 262, następnego dnia zostali wycofani na wypoczynek i uzupełnienie do miejscowości Grandmesnil. Straty poniesione od 8 do 26 sierpnia to 24 poległych, 52 rannych i 28 zaginionych.

Pościg i walki w Belgii

29 sierpnia pułk osiągnął stan 32 oficerów i 559 szeregowych oraz posiadał w linii sprawne 43 czołgi Sherman, 6 Stuart i 6 plot. Crusader. Tego dnia 1 pułk pancerny wraz z 10 pułkiem dragonów, I dywizjonem samobieżnym 1 pappanc. i dywizjonem 1 pamot. rozpoczął jako grupa taktyczna mjr Zgorzelskiego marsz w charakterze oddziału przedniego dywizji, za uchodzącym nieprzyjacielem osiągając Valailles, nazajutrz Elbeuf. 31 sierpnia przekroczył Sekwanę, a 1 września wszedł w styczność bojową z przeciwnikiem. Dnia 2 września 1944 r. pułk stoczył walkę o przeprawy na Sommie w pobliżu miejscowości Goye, zdobywając ją w godzinach wieczornych. Następnie kontynuował pościg osiągając 6 września granicę francusko-belgijską, oraz w walkach oskrzydlił obronę niemiecką na południe od Ypres. Nazajutrz 1 pułk pancerny prowadził dalsze natarcie w kierunku miast Roulers i Thielt. 8 września dokonał dalekiego obejścia od wschodu obrony zorganizowanej w oparciu o te miasta, napotykając w uchwyconym Ruysselede maszerującą kolumnę wojsk nieprzyjacielskich, którą zniszczył. Wieczorem pancerniacy zostali wycofani na odpoczynek, konserwację i naprawę sprzętu do Poucques. Dotychczasowe działania pułku przyniosły dalsze straty, a stan oddziału wynosił na 12 września 29 oficerów i 475 szeregowych, stan czołgów, to; 42 Shermany, 5 Stuart i 4 Crusader.

Walki na pograniczu Belgii i w Holandii

W tym samym dniu 1 pancerny wykonał marsz do frontowy poprzez Gandawę i Lokeren, osiągając czołowym 3 szwadronem Beveren-Waas i rozpoznając kierunek na Stekene w dniu następnym. 14 września, 2 szwadron pułku wspólnie z batalionem strzelców podhalańskich zdobył w walce Stekene. Pułk pozostał w obronie rejonu zdobytego miasta, od 17 września przechodząc do wsi Sint-Gillis-Waas utrzymując linię frontu i patrolując przedpole. Częścią sił pułku w dniach 19 i 20 września pancerniacy wykonali marsz do Axel i Boschkapelle na terenie Holandii. Z uwagi na brak zorganizowanego oporu, pancerniacy powrócili w całości do poprzedniego rejonu w Sint-Gillis-Waas, na wypoczynek i reorganizację, w trakcie której likwidacji uległ pluton czołgów plot. Crusader. Stan czołgów wynosił 35 Sherman i 6 Stuart. Następnie od 28 września do 5 października 1944 roku 1 Pułk Pancerny uczestniczył w walkach o opanowanie Baarle-Nassau. Po chwilowym wypoczynku ponownie brał udział w ostatniej dekadzie października w walkach o Bredę, a na początku listopada w walkach w rejonie Made. Pod Bredą 29 października poległ zastępca dowódcy pułku mjr M. Bartosiński. Od 5 listopada 1944 r. pancerniacy wraz z innymi jednostkami dywizji dozorowali front na rzece Moza. Rotacyjnie pełniona służba patrolowa i dozorowa w obronie pod ogniem artylerii wroga, doprowadziła do odparcia wypadów zza rzeki. Ponadto rotacyjnie zmienianym pododdziałom pułku pozwoliła na wymianę czołgów na nowe, uzupełnienie stanów osobowych i szkolenie. W zależności od sytuacji pułk zmieniał też odcinki dozorowania i stacjonowania i tak: 6-17 listopada Moerdijk, 18 listopada - 19 grudnia 1944 Oosterhout, 20 grudnia 1944 - 5 stycznia 1945 r. Dongen, 6 stycznia - 18 lutego odpoczynek i od 19 lutego - 7 kwietnia Dongen.

Walki we wschodniej Holandii i w Niemczech

Wieczorem 7 kwietnia 1945 roku kolumna pułku dołączyła do ugrupowania marszowego 1 DPanc. następnego dnia przekraczając Ren. Maszerujący pułk w siłach głównych dywizji nie miał styczności z nieprzyjacielem, jego marszruta wiodła przez Almelo, Razel, Coevorden, Emmen, Ter Apel, Haren w Holandii i Melstrup w Niemczech osiągając 14 kwietnia broniony Küsten Kanal. Do 19 kwietnia pułk prowadził ostrzał pozycji wroga i prowadził działania demonstrujące. 19 kwietnia 1 Pułk Pancerny wzmocniony dwoma kompaniami strzelców podhalańskich prowadząc natarcie opanował miejscowość Lehe i dotarł do rzeki Dever, biorąc do niewoli 6 oficerów i 467 szeregowych z batalionu piechoty morskiej. 20 kwietnia pułk wraz z 3 i 4 kompaniami podhalan po ciężkiej walce opanował miasto Aschendorf, biorąc dalszych jeńców. Następnie po pościgu pancerniacy zdobyli miasteczka Nenndorf i Tunxdorf biorąc do niewoli kompanię niemiecką. 21 kwietnia poprzez zajęty przez inne oddziały most w Papenburgu pułk podjął dalsze natarcie wzdłuż rzeki Ems w kierunku Ihrhove i Ihren. Prowadzone natarcie z uwagi silną obronę, straty i zapadające ciemności zostało zatrzymane. Nieprzyjaciel pod osłoną nocy wycofał się, a szwadrony 2 i 3 zajęły nazajutrz przedmioty natarcia bez walki, podjęty pościg doprowadził do osiągnięcia linii rzeki Ledy. Na osiągniętej rubieży pułk pozostał w obronie do 29 kwietnia. 30 kwietnia pułk przeprawił się przez Ledę na zdobytym przyczółku kanadyjskiej 3 DP i 1 maja opanował w walce miejscowość Filsum. 2 maja pancerniacy prowadzili walki na wschód od Hesel we współdziałaniu z batalionem strzelców podhalańskich, rozbili broniące rejonu Detern, Stickhausen pododdziały 365 i 367 morskiego batalionu fortecznego. 1 pułk ze wsparciem 1 szwadronu dragonów utorował sobie drogę do Halsbebek i pomimo strat zdobył miasto rozpoznając w kierunku Bredehorn oraz opanował 3 km za miastem skrzyżowanie dróg i torów kolejowych. 4 maja pułk kontynuował natarcie w kierunku północnym na Neuenburg. Prowadzone przez pułk natarcie natknęło się jednak na zniszczenia dróg, wysadzone mosty i przepusty, pola minowe oraz ogień artylerii ciężkiej wroga. Przeszkody i miny musieli neutralizować i naprawić saperzy. Natarcie dotarło do wsi Astederfeld leżącej 3 km od Neuenburga. Dalsze natarcie zostało wieczorem 4 maja zatrzymane. 5 maja 1945 r. o godz. 8.00 nastąpiło zawieszenie broni i koniec działań bojowych 1 Pułku Pancernego.

Pancerniacy po wojnie

5 maja pułk zajął miasto Cleverns i rozpoczął rozbrajanie wojsk niemieckich i okupację terenu. Zadaniem jego było oczyszczanie terenu z niedobitków, rozbrajanie osób i terenu z broni i amunicji, wyłapywanie przebranych żołnierzy i funkcjonariuszy hitlerowskich, egzekwowanie zarządzeń i warunków kapitulacji w tym ustalonej godziny policyjnej. W tym rejonie pułk pozostał do 20 maja, następnie w innym miejscu prowadził okupację północno-zachodnich Niemiec. W czasie dziewięciomiesięcznej kampanii 1944-1945 pułk poniósł następujące straty w ludziach: poległych 10 oficerów i 46 szeregowych, 26 oficerów i 121 szeregowych rannych oraz 4 szeregowych zaginionych. Utracono jako zniszczone 53 czołgi Sherman, 4 czołgi Stuart. Wzięto do niewoli 2585 jeńców. Otrzymano odznaczenia polskie: 24 Krzyży VM Vkl, 197 KW, 68 KZ z M, zagraniczne: 1 DSO, 2 MC, 1 DCM, 2 Croix de Guerre i inne. W czerwcu 1947 pułk został przetransportowany do Wielkiej Brytanii i tam rozwiązany, a żołnierze włączeni do PKPR.

Żołnierze pułku

Dowódcy batalionu i pułku

• mjr Leonard Furs-Żyrkiewicz (2 XII 1939 - 27 V 1940)
• mjr Stanisław Gliński (27 V - 15 VI 1940)
• ppłk dypl. Tadeusz Adam Majewski (15 - 17 VI 1940)
• mjr Henryk Świetlicki (VIII 1940 - 16 V 1942)
• ppłk Bolesław Sokołowski (3 VI 1942 - 15 XI 1943)
• mjr/ppłk Aleksander Stefanowicz (15 XI 1943 - 10 VI 1947)

Zastępca dowódcy pułku

• mjr Mieczysław Malinowski (+do 9 VIII 1944)
• kpt. / mjr Marian Bartosiński (12 VIII 1944 - +29 X 1944)
• kpt. / mjr Roman Proszek (od 1 XI 1944)

Adiutanci Pułku

• por. Leon Kowalczyk (do 11 VIII 1944)
• ppor. Zbigniew Bachurzewski (od 11-12 VIII 1944)
• ppor. Jan Potworowski (od 12 VIII)

Dowódca szwadronu dowodzenia

• kpt. Cezary Masalski

Dowódca 1 szwadronu

• por./kpt. Władysław Limberger

Dowódcy 2 szwadronu

• kpt. Marian Bartosiński (do 11 VIII 1944)
• por./kpt. Leon Kowalczyk (od 11 VIII 1944)

Dowódcy 3 szwadronu

• kpt. Roman Proszek (do 31 X 1944)
• por. Konrad Bohdanowicz (1 XI 1944)
• kpt. Jan Meisnerowicz (do 21 IV 1945)

Kawalerowie Virtuti Militari

Żołnierze pułku odznaczeni Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari za kampanię 1944-1945

Order Virtuti Militari

• ppłk Stefanowicz Aleksander
• ks. kap. Rembowski Szczepan
• kpt. Kowalczyk Leon
• kpt. Limberger Władysław
• kpt. Meisnerowicz Jan
• por. Bachurzewski zbigniew
• por. Bohdanowicz Konrad
• por. Marcinkowski Bronisław
• por. Miś Sebastian
• por. lek. Seid Henryk
• por. Sichulski Jerzy
• ppor. Kozień Marian
• ppor. Lewicki Zdzisław
• ppor. Sołtys Henryk
• ppor. Zamecznik Władysław
• plut. Romaniak Józef
• st. strz. Gabalewicz Władysław
• st. strz. Kuź Władysław
• strz. Bednarczyk Bolesław

Pośmiertnie:

• mjr. Marian Bartosiński
• kpt. Leon Hertz
• ppor. Zygmunt Wnęk
• ppor. br. panc. Maria Andrzej Poniatowski
• kpr. pchor. Smolny Kazimierz

Struktura organizacyjna

w 1944

Dowództwo

• pluton czołgów dowodzenia
• szwadron dowodzenia
  • pluton łącznikowy
  • pluton rozpoznawczy
  • pluton czołgów plot
  • pluton techniczno-gospodarczy
• trzy szwadrony liniowe
  • pluton czołgów dowodzenia
  • cztery plutony czołgów
  • pluton techniczno-gospodarczy

Do pułku były przydzielone na zasadzie przydziału stałego: pluton łączności i lekka czołówka naprawcza.

Pułk posiadał :

• oficerów - 34
• szeregowych - 596

Sprzęt:

• czołgi średnie - 52
• czołgi lekkie – 11

Symbole pułku

Sztandar

Sztandar ufundowany został przez społeczeństwo belgijskiego miasta Sint-Niklaas Waas i wręczony 3 marca 1946. Wykonano go w Belgii według projektu kpr. Tadeusza Głębockiego z 2 Pułku Pancernego. 17 września 1967 sztandar udekorowany został orderem Virtuti Militari V klasy.

Na lewej stronie płatu sztandaru:

• w prawym górnym rogu na tarczy - odznaka pamiątkowa
• w lewym górnym rogu - herb miasta Sint Niklaas Waas
• w prawym dolnym rogu - tarcza bez emblematu
• w lewym dolnym rogu - tarcza bez emblematu
• na górnym ramieniu krzyża kawalerskiego napis: "Francja 1940, Francja 1944, Belgia 1944"
• na lewym ramieniu napis: "Holandia 1944-45"
• na prawym ramieniu napis: "Niemcy 1945".

Strony prawe wszystkich sztandarów oddziałów 1 Dywizji Pancernej były jednakowe, według wzoru obowiązującego w PSZ. W czterech rogach na tarczach umieszczona jest cyfra 1. Widnieje ona również na przedniej ścianie podstawy orła.

Obecnie sztandar eksponowany jest w Instytucie Polskim i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie.

Odznaka pułku

Odznaka pamiątkowa

Zatwierdzona Dz. Rozk. NW nr 4, poz. 42 z 10 października 1943 roku Odznaka w kształcie krzyża, na który nałożona jest sylwetka czołgu Crusader widzianego z boku. Na czołgu wytłoczony numer 1. Wykonana w białym metalu, mocowana gładką nakrętką. Wymiary: 41 × 41 mm.

Odznaka honorowa

Na lewym ramieniu pleciony sznur pomarańczowy.

Odznaka specjalna

Obywatele Saint Nicolas uhonorowali pułk odznaką specjalną w postaci herbu tego miasta. Zezwolenie na noszenie jej wydał szef Sztabu Głównego pismem z 20 listopada 1945 roku. Na jasnoniebieskiej tarczy znajdowała się postać św. Mikołaja w infule z pastorałem koloru przyciemnionego złota, a w górnej części tarczy fragment złotej korony na tle koloru khaki. Odznaka mogła być noszona na prawym rękawie kurtki i płaszcza 4 cm poniżej naszywki „Poland".

Proporczyk pułku

Proporczyk kroju kawaleryjskiego czarno-pomarańczowe z amarantowym (w rzeczywistości pąsowym) paskiem przez środek.

Oznakowanie czołgów

W 1 ppanc 1 DPanc., z lewej i prawej strony wieży, malowano czerwone figury geometryczne:

• szwadron dowodzenia – romb;
• 1. szwadron – trójkąt;
• 2. szwadron – kwadrat;
• 3. szwadron – koło/okrąg.

Bibliografia

• Witold Biegański: Wojsko Polskie : krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej. 5, Regularne jednostki Wojska Polskiego na Zachodzie : formowanie, działania bojowe, organizacja, metryki dywizji i brygad. Warszawa : Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1967.
• Stanisław Komornicki: Wojsko Polskie 1939-1945. Barwa i broń. Warszawa: Wydawnictwo Interpress, 1984. ISBN 83-223-2055-8.
• Stanisław Komornicki: Wojsko Polskie 1939-1945. Barwa i broń. Wyd. II, poprawione i uzupełnione. Warszawa: Wydawnictwo Interpress, 1990. ISBN 83-223-2550-9.
• Jacek Kutzner, Juliusz S. Tym: Polska 1 Dywizja Pancerna w Normandii. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Rytm, 2010. ISBN 978-83-7399-404-1.
• Tadeusz Antoni Wysocki: 1 Polska Dywizja Pancerna 1939-1947 : geneza i dzieje. Warszawa: Bellona, 1994. ISBN 83-11-08219-7.
• Bohdan Królikowski: Kres ułańskiej epopei : szkice do dziejów kawalerii rozpoznawczej i pancernej Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie 1939-1947. Lublin: Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II, 2007. ISBN 83-7306-332-3.
• Zbigniew Lalak: Broń pancerna w PSZ 1939-1945.Organizacja i struktury. Warsaw: Pegaz-Bis: O.K. Media, 2004. ISBN 83-922002-0-9.
• Jan Partyka, Odznaki i oznaki PSZ na Zachodzie 1939-1946. Wojska Lądowe. Rzeszów 1997
• Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918–1945. Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918–1939: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-204-3299-2.
• Wojsko Polskie 1939-1945 - Barwa i broń. Warszawa: Wydawnictwo Interpress, 1984. ISBN 83-223-2055-8. Brak numerów stron w książce
• Jerzy Murgrabia: Symbole wojskowe Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. Wydawnictwo Bellona, 1990. ISBN 83-11-07825-4.
• Eric A. Parthemore: Od Normandii do Ypres. Działania 1. Dywizji Pancernej gen. Stanisława Maczka we Francji w 1944 r. Poznań: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Wydział Historyczny. Zakład Historii Wojskowej, 2011.
• Marian Żebrowski: Zarys historii polskiej broni pancernej 1918-1947. Londyn: Zarząd Zrzeszenia Kół Oddziałowych Broni Pancernej, 1971.
• 1 Pułk Pancerny w latach 1939-1946. Hanower: Wydawnictwo Polskiego Związku Wychodźstwa Przymusowego w Hanowerze, 1946.
• 1 pułk pancerny w walce. Od Caen po Wilhelmshaven. Wydane w dniu święta pułkowego – 19-go sierpnia 1945. Bruges: The Saint Catherine Press Ltd, 1945.
• Juliusz S. Tym: Śladami polskich gąsienic 1939-1947. Polskie Oddziały Pancerne na Zachodzie tom 2, 1 Pułk Pancerny. Warszawa: Edipresse-Kolekcje Sp.o.o., 2014. ISBN 978-83-7989-101-6.
• Juliusz S. Tym: Zarys działań polskiej 1 Dywizji Pancernej w północno-wschodniej Holandii i we Fryzji w kwietniu i maju 1945 roku. Przegląd Historyczno-Wojskowy 12 (63)/3 (236), str. 129-166. Warszawa: Centralne Archiwum Wojskowe, 2011.
• Juliusz Tym, Jacek Kutzner: Polskie oddziały pancerne na zachodzie. Śladami polskich gąsienic tom 27. Walki 1. Dywizji Pancernej w rejonie Bredy i Moerdijk X-XI 1944 roku.. Warszawa: Edipresse Kolekcje, 2015. ISBN 978-83-7989-126-9.
• Juliusz S. Tym: Zarys działań polskiej 1 Dywizji Pancernej w północno-wschodniej Holandii i we Fryzji w kwietniu i maju 1945 roku. Przegląd Historyczno-Wojskowy 12 (63)/3 (236). Warszawa: Centralne Archiwum Wojskowe, 2011.
• Grzegorz Korczyński (red.): 1.Dywizja Pancerna w walce. Czarna Kawaleria gen. Maczka od Caen do Wilhelmshaven. Relacje dowódców i żołnierzy. Warszawa, repr. Bruksela: Oficyna Wydawnicza Mireki, 2013. ISBN 978-83-89533-81-4.