Əbdürrəhman bəy Fətəlibəyli
Əbdürrəhman bəy Əli bəy oğlu Fətəlibəyli-Düdənginski (ros. Абдуррахман Али оглы Фаталибейли-Дуденгинский, Abdurrachman Ali ogły Fatalibejli-Dudenginski, ur. 30 maja?/12 czerwca 1908 we wsi Düdəngə w guberni erywańskiej, zm. 20 listopada 1954 w Monachium) – radziecki oficer narodowości azerskiej, inżynier wojskowy II stopnia, żołnierz kolaboracyjnych formacji wojskowych złożonych z Azerów oraz przewodniczący Azerbejdżańskiego Komitetu Narodowego podczas II wojny światowej, emigracyjny działacz azerski, pracownik Radia Wolna Europa.
| |
 inżynier wojskowy II stopnia(Armia Czerwona) | |
| Data i miejsce urodzenia |
12 czerwca 1908 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Przebieg służby | |
| Siły zbrojne | |
| Formacja | |
| Jednostki | |
| Główne wojny i bitwy | |
| Późniejsza praca |
działacz emigracyjny, |
| Odznaczenia | |
 
| |
Życiorys
edytujOd młodego wieku służył w Armii Czerwonej, gdzie dał się poznać jako zdolny oficer i dowodził azerską dywizją narodowościową[1]. W latach 1935–1936 uczył się w Moskiewskiej Akademii Wojskowej[1]. Na przełomie 1939 i 1940 r. brał udział w wojnie sowiecko-fińskiej; został odznaczony Orderem Czerwonej Gwiazdy[2][3]. Służył w jednym ze sztabów Leningradzkiego Okręgu Wojskowego[1].
Po najeździe Niemiec na ZSRR we wrześniu 1941 roku poddał się wojskom niemieckim i został osadzony w obozie jenieckim[4]. Tam tworzył kolaboracyjną organizację antysowiecką, czym zainteresował niemieckie władze wojskowe. Od września 1942 r. działał w składzie Azerbejdżańskiego Komitetu Narodowego, zajmując się formowaniem oddziałów wojskowych złożonych z Azerów[1]. Następnie ochotniczo wstąpił do Legionu Azerbejdżańskiego, zostając w stopniu majora oficerem łącznikowym w 804 Azerbejdżańskim Batalionie (przez pewien czas był jego zastępcą dowódcy). W późniejszym okresie służył w 806 i I/73 Batalionach. Za walkę z partyzantami dostał w 1943 r. Krzyż Żelazny II klasy[2][3]. W tym samym roku utworzył i stanął na czele Azerbejdżańskiej Partii Narodowo-Socjalistycznej. Zorganizował zjazd Narodowego Zjednoczenia Azerbejdżanu, na którym został wybrany przewodniczącym Azerbejdżańskiego Komitetu Narodowego[1]. Na początku listopada 1943 r. w Berlinie przewodniczył konferencji dotyczącej przyszłości sprawy wschodniej z udziałem działaczy emigracyjnych z Kaukazu, Uralu i Azji Środkowej[1]. W lipcu 1944 r. wystąpił z manifestem przedstawiającym przyszłość azerbejdżańskich Turków, a także głoszącym wymordowanie Ormian i nietureckich narodów Kaukazu oraz czystość rasową Turków. Jego poglądy polityczne łączyły idee faszystowskie z pantureckimi[potrzebny przypis].
W jednostkach kaukaskich niemieckiej armii walczył do końca wojny. W 1945 r. poddał się wojskom alianckim, po czym rozpoczął pracę dla amerykańskiego wywiadu Office of Strategic Services, a następnie Central Intelligence Agency[1][2]. Od 1953 r. był szefem azerbejdżańskiego oddziału Radia Wolna Europa w Monachium[2]. W listopadzie 1954 r. został tam zamordowany najprawdopodobniej przez agenta KGB[2][5].
Miał żonę Lejlę i jedno dziecko[1].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e f g h Hafiz Əhmədov: CİA sənədlərində Fətəli bəy Düdənginski haqqındakı gizli məlumat. AzVision.az, 27.10.2017. [dostęp 2023-10-31]. (azer.).
- ↑ a b c d e Witold Pronobis. Kto mordował pracowników Radia Wolna Europa?. „Wiedza i Życie – Inne Oblicza Historii”, s. 4-6, 2004.
- ↑ a b Fatalibeyli, Abdurrahman. Traces of War. [dostęp 2023-10-31]. (ang.).
- ↑ Puddington 2000 ↓, s. 228–229.
- ↑ Иван Толстой: Полвека в эфире. Radio Swoboda, 1954. [dostęp 2023-10-31]. (ros.).
Bibliografia
edytuj- Arch Puddington: Broadcasting Freedom: The Cold War Triumph of Radio Free Europe and Radio Liberty. University of Kentucky Press, 2000. ISBN 978-0-8131-9045-7.
Linki zewnętrzne
edytuj- Udział Azerów po stronie Niemców podczas II wojny światowej, w tym krótka biografia Əbdürrəhmana bəya Fətəlibəylego. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-04-24)]. (ros.).