Wikipedia

Monachium

miasto w Niemczech
To jest najnowsza wersja przejrzana, która została oznaczona 7 maj 2024. Od tego czasu wykonano 1 zmianę, która oczekuje na przejrzenie.
Ten artykuł dotyczy miasta na prawach powiatu w Niemczech. Zobacz też: film.

Monachium (niem. München, ⓘ[ˈmʏnçən]; baw. Minga) – miasto na prawach powiatu w południowych Niemczech, stolica kraju związkowego Bawaria, siedziba rejencji Górna Bawaria, regionu Monachium, powiatu Landkreis München (do którego jednak miasto nie należy) oraz Stowarzyszenia Krajowego (Landesverband) Technisches Hilfswerk[2], trzecie pod względem liczby ludności miasto Niemiec, zamieszkiwane pod koniec 2019 roku przez niemal 1,5 mln osób[potrzebny przypis].

Monachium
München
Ilustracja
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Niemcy

Kraj związkowy

 Bawaria

Rejencja

Górna Bawaria

Prawa miejskie

1158[1]

Zarządzający

Dieter Reiter↗

Powierzchnia

310,74 km²

Wysokość

519 m n.p.m.

Populacja
• liczba ludności


1 510 378
(31 grudnia 2023)

Nr kierunkowy

089

Kod pocztowy

80331-81929, 85540

Tablice rejestracyjne

M

Położenie na mapie Bawarii
Mapa konturowa Bawarii, na dole znajduje się punkt z opisem „Monachium”
Położenie na mapie Niemiec
Mapa konturowa Niemiec, na dole nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Monachium”
Ziemia48°08′N 11°34′E/48,133333 11,566667
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa

Monachium położone jest na Wyżynie Bawarskiej, nad rzeką Izarą. Jest siedzibą Federalnego Trybunału Finansowego (Bundesfinanzhof) oraz centrali prestiżowego Towarzystwa Maxa Plancka prowadzącego działalność badawczo-rozwojową w Niemczech i innych krajach Europy. Miasto jest ponadto głównym ośrodkiem gospodarczym i kulturalno-naukowym południowej części kraju.

Historia

edytuj
 
Kościół i klasztor teatynów ok. 1700

W 1158 roku Henryk Lew, książę Bawarii, dokonał lokacji miasta, nadając jednocześnie benedyktynom przywilej organizowania targów. Miasto powstało przy zamku i klasztorze, stąd pełna opisowa nazwa bei den Mönchen – przy mnichach. Dogodna lokalizacja na szlaku handlu solą i most na Izarze zadecydowały o szybkim rozwoju miasta. Od połowy XIII wieku Monachium stało się siedzibą rodu von Wittelsbach, który w 1255 przeniósł tu swoją rezydencję książęcą i władał miastem przez następne stulecia. W 1327 i 1429 miały miejsce wielkie pożary miasta. W latach 1468–1488 wzniesiono główną świątynię miasta – Katedrę Najświętszej Marii Panny. W okresie wojny trzydziestoletniej, w 1632, miasto zajęte zostało przez Szwedów pod wodzą Gustawa Adolfa. W 1759 została założona Bawarska Akademia Nauk, a w 1770 szkoła będąca zalążkiem Akademii Sztuk Pięknych.

Od XIX wieku

edytuj
 
Marienplatz ok. 1900
 
Feldherrnhalle w Monachium po zajęciu miasta przez wojska amerykańskie w 1945. Napis komentujący nazistowskie zbrodnie wykonany w jęz. niemieckim: Obozy koncentracyjne Dachau – Velden – Buchenwald; wstydzę się, że jestem Niemcem[3].

W 1806 roku, podczas wojen napoleońskich, miasto zostało stolicą nowo utworzonego Królestwa Bawarii. W XIX wieku rozpoczął się okres przyspieszonego rozwoju Monachium. Maksymilian I – pierwszy król – zdobył środki na wzniesienie klasycznych budowli. Zostały zbudowane Teatr Narodowy i Odeonsplatz. Syn i następca Maksymiliana I – król Ludwik I, miłośnik kultury antycznej i włoskiego renesansu – sprowadził architektów, rzeźbiarzy i malarzy. Zlecił budowę nowej siedziby dla uniwersytetu z Landshut, Starej Pinakoteki, Gliptoteki, monumentalnej bramy-pomnika Propylejów, Dzielnicy Muzeów (Kunstareal), Portyku Marszałków (Feldherrnhalle), Siegestor, Königsplatz, Ludwigstraße (reprezentacyjnej ulicy)[4], Ruhmeshalle i gigantycznego posągu Bavarii[5]. Monachium stało się jednym z najważniejszych ośrodków kultury europejskiej, tworzył tu m.in. kompozytor Richard Wagner. W 1852 został ukończony łuk triumfalny Brama Zwycięstwa (Siegestor), w 1874 monumentalny gmach Maximilianeum, w 1909 monumentalny Nowy Ratusz.

W 1919 powstała w Monachium Bawarska Republika Rad. W okresie Republiki Weimarskiej miasto stanowiło ośrodek ruchu nazistowskiego (pucz monachijski). W 1938 było miejscem zawarcia układu między Niemcami, Włochami, Francją a Wielką Brytanią. Miasto zostało poważnie zniszczone w czasie II wojny światowej.

Liczba mieszkańców

edytuj

1880 – 230 023, 1885 – 261 981, 1890 – 349 024, 1900 – 499 932, 1910 – 596 467, 1925 – 680 704, 1933 – 735 388, 1939 – 815 212, 1950 – 831 937, 1960 – 1 079 400[6], 2020 – 1 488 202.

Architektura

edytuj
 
Katedra NMP

Położony na Starym Mieście Marienplatz wyznacza centrum Monachium. Wokół placu rozciąga się strefa ruchu pieszego, obejmująca powierzchnię 1 km².

 
Kościół Teatynów
 
Nowy Ratusz
  • Trzy dawne bramy miejskie: Isartor, Sendlinger Tor i Karlstor, będące pozostałością po średniowiecznych fortyfikacjach miejskich.
  • Katedra Najświętszej Marii Panny (niem. Frauenkirche) pochodząca z XV wieku. Jest najbardziej znaną świątynią w Monachium. Wybudowana z cegły, posiada dwie wieże zwieńczone miedzianymi kopułami, które górują nad miastem.
  • Kościół św. Piotra (niem. Peterskirche) położony w pobliżu Marienplatz, gotycki, jest najstarszym kościołem w Monachium, jego historia sięga połowy XII wieku.
  • Kościół Ducha Świętego (niem. Heiliggeistkirche), pierwotnie gotycki, przebudowany w stylu barokowym (1724–1730).
  • Kościół św. Michała (niem. Michaelskirche), późnorenesansowy.
  • Kościół św. Jana Nepomucena (niem. Asamkirche, 1733–1738), dzieło braci Asamów.
  • Kościół Teatynów (niem. Theatinerkirche), barokowy z XVII wieku.
  • Kościół Świętej Trójcy (niem. Dreifaltigkeitskirche), barokowy, z początków XVIII w.
  • Bürgersaal – dwukondygnacyjny, barokowy kościół z początków XVIII wieku, z wnętrzem w stylu rokokowym.
  • Kościół św. Ludwika z I połowy XIX wieku.
  • Alter Hof, dawna rezydencja cesarska Ludwika IV Bawarskiego pochodząca z XIII wieku, znajdująca się w centrum Monachium; po zniszczeniach wojennych zrekonstruowana w 1950.
  • Rezydencja (niem. Residenz) to położony na północnych obrzeżach Starego Miasta pałac wybudowany dla Wittelsbachów w stylu manierystycznym w latach 1570–1620. Wielokrotnie przebudowywany, zwłaszcza na początku XIX wieku, kiedy rozbudowano go o, reprezentujące styl arkadowy, Königsbau i kościół Wszystkich Świętych. Zniszczony w czasie II wojny światowej, odbudowany w latach 60., służy obecnie jako muzeum.
  • Nowy Ratusz (niem. Neues Rathaus) to bogato zdobiona budowla pochodząca z końca XIX wieku w stylu neogotyckim znajdująca się na Marienplatz. Monumentalny budynek o prawie 100-metrowej fasadzie posiada powierzchnię 7115 m². Na prawo od dziedzińca ratuszowego stoi gotycka wieża Starego Ratusza (Altes Rathaus), będąca rekonstrukcją XV-wiecznej budowli, która spłonęła od uderzenia pioruna.
  • Feldherrnhalle – pomnik bohaterów Bawarii.
  • Stara Pinakoteka (niem. Alte Pinakothek) to muzeum, w którym znajdują się zbiory malarstwa pochodzące z wieków od XIV do XVIII. Mieści się w neorenesansowym budynku zaprojektowanym przez Lea von Klenze.
  • Nowa Pinakoteka, kolekcja sztuki europejskiej od czasów klasycyzmu do art nouveau.
  • Gliptoteka – muzeum sztuki starożytnej w neoklasycystycznym gmachu projektu Lea von Klenze.
  • Pałac Nymphenburg – barokowa budowla pochodząca z XVII wieku, zbudowana pierwotnie w stylu włoskiego dworku wiejskiego przez Agostina Barelli. W swej historii pałac był wielokrotnie rozbudowywany i przekształcany.
  • Budynek Maximilianeum, pochodzący z 1876 roku, wybudowany jest w stylu neogotyckim. Budowla mieści się w monachijskiej dzielnicy Haidhausen; obecnie jest siedzibą bawarskiego parlamentu.
 
Panorama Monachium z wieży telewizyjnej Olympiaturm

Parki

edytuj
 
Bavariapark

Monachium posiada wiele całorocznie pielęgnowanych parków i terenów zielonych. Dużą część pielęgnowanej zieleni miejskiej stanowią tzw. pasy zieleni (Grünstreifen). Są to najczęściej obszary usytuowane między osiedlami lub na tyłach ciągów kamienic, pielęgnowane przez gospodarkę komunalną miasta z taką samą starannością jak parki miejskie. Rozpiętość pasów zieleni osiąga nierzadko kilkaset metrów do kilometra.

Ogród Angielski

edytuj
 
Ogród Angielski
Osobny artykuł: Ogród Angielski.

W samym sercu miasta znajduje się założony w 1788 roku na obszarze wcześniejszego prywatnego lasu Ogród Angielski (niem. Englischer Garten), obejmujący powierzchnię 4,17 km². Jest on największym śródmiejskim parkiem na świecie. Położony jest wzdłuż przecinającej miasto rzeki Izary, w większości po jej lewobrzeżnej stronie. Park jest podzielony na część południową mającą charakter prototypowego parku miejskiego i część północną przypominającą zadbany park leśny. Obie części przecina trasa samochodowa szybkiego ruchu, niekolidująca z drogami łączącymi obie części parku. W części południowej znajduje się jeden z największych w Monachium ogrodów piwnych (Biergarten) wokół chińskiej wieży, jak i sztucznie nasypane wzniesienie z klasycystyczną kopułą na greckich kolumnach, będące popularnym punktem widokowym na centrum miasta i południową część parku. W parku znajduje się również słynna na cały świat plaża naturystów, jedyna taka na świecie w centrum wielkiego miasta. W pobliżu parku, po jego zachodniej stronie, znajduje się większość instytutów Uniwersytetu Ludwika i Maksymiliana, w tym budynek główny, przez co park jest licznie odwiedzany przez studentów i ogólnie młodych ludzi. Park jest udostępniony bez ograniczeń rowerzystom. Latem młodzi ludzie grają muzykę na żywo.

Gospodarka

edytuj
 
Zakłady Siemensa

Monachium jest wielkim ośrodkiem gospodarczym i finansowym z siedzibami banków, przedsiębiorstw ubezpieczeniowych (m.in. największego na świecie towarzystwa reasekuracyjnego Munich Re), instytucji handlowych. Silnie rozwinięty przemysł elektrotechniczny (m.in. zakłady Siemens), środków transportu (produkcja samochodów BMW), maszynowy i włókienniczy. Znajdują się tu zakłady przemysłu chemicznego, elektronicznego, poligraficznego, a także precyzyjnego (zakłady optyczne) i spożywczego (browarnictwo). Jest też dużym ośrodkiem handlu i siedzibą znanych koncernów przemysłowych. Rozwinięte jest tu też rzemiosło artystyczne (m.in. wyroby z porcelany).

Transport

edytuj
 
Dworzec główny

Aglomeracja monachijska, licząca 2,6 miliona mieszkańców, posiada dobrze rozbudowaną infrastrukturę transportową. Transport na terenie miasta zapewnia osiem linii metra oraz S-Bahn, kolej regionalna i liczne linie tramwajowe. System dodatkowo uzupełniony jest przez linie autobusowe docierające na tereny pozbawione połączeń szynowych. Dworzec główny München Hauptbahnhof umiejscowiony jest w ścisłym centrum miasta. Od 28 maja 2006 Monachium połączone jest trasą kolei dużych prędkości ICE prowadzącą do Norymbergi przez Ingolstadt. Pociągi na tej trasie mogą rozwijać prędkość 300 km/h. Port lotniczy w Monachium usytuowany jest w odległości około 30 km na północny wschód. Jest to jedno z najbardziej ruchliwych lotnisk w Niemczech. W 2006 lotnisko obsłużyło 34 miliony pasażerów. Podróż koleją z dworca głównego na lotnisko trwa 40–45 minut.

Stacje kolejowe

edytuj

München Hauptbahnhof, München-Giesing, München Harras, München-Laim, München-Langwied, München Leienfelsstraße, München Donnersbergerbrücke, München Hackerbrücke, München Isartor, München Karlsplatz, München Marienplatz, München Westkreuz, München-Pasing, München Ost.

Nauka i oświata

edytuj
 
Budynek Uniwersytetu Ludwika i Maksymiliana
 
Nowy budynek Akademii Sztuk Pięknych

Monachium jest największym i najbardziej znaczącym ośrodkiem naukowym południowych Niemiec. Znajdują się tu liczne uczelnie, między innymi:

LMU, TUM, FH i MH posiadają wspólną organizację (Studentenwerk München) zarządzającą wszystkimi państwowymi domami studenckimi w Monachium. Studentenwerk dysponuje obecnie (2008) 10 000 miejsc w akademikach, z czego 99% to miejsca w jednoosobowych pokojach lub jednoosobowych apartamentach.

Podział administracyjny

edytuj

Nowy podział na dzielnice (Stadtbezirke), który wszedł w życie w roku 1992, zmniejszył liczbę dzielnic w Monachium z 41 do 25. Są to (w porządku alfabetycznym):

 

Polonica

edytuj
 
Herby Bawarii i Rzeczypospolitej na szczycie fasady Kościoła Teatynów

Galeria

edytuj
  •  
    Karlstor
  •  
    Wnętrze kościoła św. Jana Nepomucena
  •  
    Kościół Świętego Piotra, w głębi kościół Ducha Świętego i wieża Starego Ratusza
  •  
    Marienplatz
  •  
    Kościół św. Michała
  •  
    Propyleje
  •  
    Siegestor
  •  
    Posąg Bavarii i Ruhmeshalle
  •  
    Olympiaturm

Miasta partnerskie

edytuj

Miejscowości partnerskie:

Zobacz też

edytuj
 
Monachijski Oktoberfest w 2005 roku

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Zielony Przewodnik Michelin Monachium i Bawaria – Udane Wakacje, wyd. 2015, s. 44.
  2. ↑ THW – Dienststellen.
  3. ↑ Weltkriegsende in München: Späte Scham – München – SZ.de [online], sueddeutsche.de [dostęp 2020-12-31] (niem.).
  4. ↑ Zielony Przewodnik Michelin Monachium i Bawaria – Udane Wakacje, wyd. 2015, s. 42, 44, 61, 70.
  5. ↑ Zielony Przewodnik Michelin Monachium i Bawaria – Udane Wakacje, wyd. 2015, s. 85.
  6. ↑ Informationsseite – DENIC eG [online], verwaltungsgeschichte.de [dostęp 2018-07-27] [zarchiwizowane z adresu 2017-09-15] (niem.).

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Monachium&oldid=73725664”