Škoda 1101/1102
Škoda 1101 i 1102 (typ 938) – seria samochodów osobowych produkowanych w latach 1946–1952 pod marką Škoda przez czechosłowackie zakłady AZNP Mladá Boleslav. Znana też potocznie jako Tudor od nazwy podstawowego wariantu nadwoziowego. Produkowana była w wersjach 2-drzwiowego sedana (tudor) lub kabrioletu, 4-drzwiowego sedana, kombi, roadstera, furgonu i sanitarki, a także odkrytej wersji wojskowej 1101 VO/P. Eksportowana w dużych liczbach do innych krajów, w tym do Polski.
| |
| Inne nazwy |
Tudor |
|---|---|
| Producent | |
| Okres produkcji |
1946–1952 |
| Miejsce produkcji | |
| Poprzednik | |
| Następca | |
| Dane techniczne | |
| Segment | |
| Typy nadwozia |
2-drzwiowy sedan (tudor) |
| Silniki |
benzynowy R4 OHV 1089 cm³, moc 23,5 kW (32 KM przy 4600 obr./min) |
| Skrzynia biegów |
4-biegowa manualna |
| Napęd |
tylny, silnik z przodu |
| Długość |
4050 mm |
| Szerokość |
1500 mm |
| Wysokość |
1520 mm |
| Rozstaw osi |
2485 mm |
| Masa własna |
920–1090 kg (różne wersje) |
| Dane dodatkowe | |
| Pokrewne | |
| Konkurencja | |
Historia rozwoju
edytujŠkoda 1101 była pierwszym powojennym modelem produkowanym w zakładach Škody. Pomimo widocznych różnic zewnętrznych, samochód był oparty na zmodernizowanej konstrukcji modelu Škoda Popular 1101 z okresu II wojny światowej, będącej rozwinięciem przedwojennej linii modeli Popular, dzieląc z nim takie samo oznaczenie fabryczne typu 938. Prace nad nowym samochodem 1101 rozpoczęto po kryjomu jeszcze podczas okupacji niemieckiej. Miał tę samą stalowo-drewnianą konstrukcję nadwozia i nieco tylko ulepszony czterosuwowy rzędowy chłodzony wodą silnik o pojemności 1089 cm³ i mocy 32 KM. Główną różnicę stanowiło nowocześniejsze nadwozie, z reflektorami wkomponowanymi w błotniki[1].
Z dalszych ulepszeń, w układzie przeniesienia napędu przeguby Hardy'ego zastąpiono przegubem Cardana, a amortyzatory cierne przedniej osi zastąpiono hydraulicznymi. Samochód otrzymał czterobiegową skrzynię biegów w miejsce trzybiegowej, z dźwignią w podłodze (jedynie pierwsze samochody 1101 otrzymały skrzynie trzybiegowe, z przedwojennych zapasów). Nowa była deska przyrządów, która została przystosowana do montażu radia. Dźwignia ręcznego hamulca została przeniesiona pod kierownicę i otrzymała formę „rączki od parasola”. Samochód jednak nie został wyposażony w ogrzewanie[1]. Prędkość maksymalna wynosiła 100 km/h[2].
Pierwotnie samochód Škoda 1101 został zaprezentowany 6 marca 1946 roku w dwudrzwiowej wersji nazywanej tudor. Jeszcze w tym samym roku opracowano wersje nadwoziowe: sanitarkę, roadster, czterodrzwiowy sedan, tudor-kabriolet i furgon. Sanitarki i furgony produkowano od 1947 roku, wersje roadster i sedan od 1948 roku, a od 1949 roku gamę uzupełniło trzydrzwiowe kombi STW[1]. Ponadto produkowano głównie dla wojska, wersje uterenowioną, z nowym nadwoziem 1101 VO/P.
W 1945 roku fabryka samochodów koncernu Škoda została znacjonalizowana i przekształcona w przedsiębiorstwo państwowe AZNP (Automobilové závody, národní podnik) Mladá Boleslav, lecz zachowano dotychczasową markę Škoda. Do przedsiębiorstwa dołączono następnie szereg innych, poprzednio niezależnych zakładów, jak zakłady w Vrchlabí (dawne zakłady karoserii Peter i synowie) i Kvasinach, co, w połączeniu z dużym popytem na samochody po wojnie, pozwoliło znaczenie zwiększyć produkcję w stosunku do czasów przedwojennych[3]. W głównych zakładach w Mladej Boleslavi produkowano wersje osobowe (tudor i sedan) oraz podwozia wszystkich samochodów Škoda 1101/1102, a wersje specjalne i użytkowe były karosowane w innych zakładach, przede wszystkim w Vrchlabí i Kvasinach[4].
W 1948 roku nieco zmieniono stylistykę, wprowadzając pięć grubych poziomych żeber na atrapie chłodnicy, zamiast siedmiu cieńszych[5] (początkowo otrzymały je roadstery i sedany, następnie pozostałe wersje osobowe, a użytkowe od 1950 roku)[6]. Od połowy 1950 roku stosowano nową dwuramienną kierownicę, zamiast trójramiennej[7].
W kwietniu 1949 roku samochód został poddany modyfikacjom, co spowodowało zmianę nazwy na Škoda 1102. W nowej wersji przeniesiono dźwignię zmiany biegów z podłogi na kolumnę kierownicy. Z zewnątrz różnicę stanowił nowy przedni zderzak, zintegrowany z nadwoziem i lakierowany na jego kolor. Wprowadzono też wywietrzniki w bocznych ścianach, przed drzwiami i zmodernizowano deskę przyrządów[7]. W wersji 1102 produkowano przede wszystkim wersje osobowe, a wersje użytkowe na ogół dalej produkowano jako 1101[1][8]. Model Škoda 1102 produkowano do października 1951, a ostatnią Škodę 1101 wyprodukowano 23 maja 1952[6].
Wyprodukowano 67 534[4] lub 66 904 samochodów[9] (odpowiednio 71 591 lub 71 141 z wersją wojskową VO/P). Większość samochodów Škoda 1101/1102 wyeksportowano – w samych latach 1947-1951 eksport wynosił 46 900 (dokładny eksport za 1946 i 1952 rok nie jest znany, lecz mogło to być kilka tysięcy sztuk)[10]. Najwięcej ich trafiło do Polski (8376), Holandii (7762) i Belgii (5741), a w mniejszych liczbach do innych krajów, także pozaeuropejskich, na wszystkie kontynenty (do krajów jak: Australia, Brazylia, Kanada, Kenia, RPA, Pakistan)[10]. Na rynki eksportowe produkowano też wersje z kierownicą po prawej stronie.
Wersje nadwoziowe
edytuj.jpg)
Tudor
edytujPodstawową wersją nadwoziową był 2-drzwiowy sedan, określany jako tudor. Przednie siedzenia, ze wspólnym siedziskiem, miały odchylane oparcia dla zajęcia miejsc na tylnej 2-osobowej kanapie. Pierwszy seryjny tudor został wyprodukowany 7 maja 1946. Od września 1949 produkowano je jako Škoda 1102 – ostatnie 31 października 1951[1]
.jpg)
Tudor-kabriolet
edytujDwudrzwiowa wersja tudor-kabriolet posiadała stałe ramki drzwi i okien i składany do tyłu dach. Pierwotnie oznaczona była jako Cabriolet, później Tudor-Cabriolet lub Cabrio-Tudor. Produkowana była w wersjach 1101 i 1102. Pierwszy tudor-kabriolet został zbudowany 30 września 1946, ostatni 15 lutego 1951. Ogółem w wersjach tudor i tudor-kabriolet wyprodukowano ok. 29 000 samochodów, wszystkie w zakładach w Mladej Boleslavi[11].
_(7163481192).jpg)
Sedan
edytujCzterodrzwiowa wersja sedan została zaprezentowana już we wrześniu 1946 na salonie w Paryżu, lecz produkcja seryjna rozpoczęła się dopiero w październiku 1948. Większość samochodów z tym nadwoziem wyprodukowano jako Škoda 1102. Od 1949 roku był to najliczniejszy model produkcyjny, lecz większość sedanów była kierowana na eksport, a w Czechosłowacji używano ich przede wszystkim dla celów administracji państwowej[11][1]. Ostatnie sedany wyprodukowano 31 października 1951, a ogółem powstało ich ok. 18 000, wszystkie w zakładach w Mladej Boleslavi[11][1].
Roadster
edytujWersja nazwana roadster (w zasadzie będąca kabrioletem) została zaprezentowana we wrześniu 1946 na salonie w Paryżu, a produkcja seryjna ruszyła od marca 1948. Posiadała ona składany miękki dach, dzieloną szybę przednią o bardziej dynamicznym wyglądzie (z chromowaną listwą na górnej krawędzi) i boczne okna bez ram. Z tyłu posiadała niewielką kanapę (układ 2+2 miejsca)[12]. Po 3 samochodach przedseryjnych, pierwsze 14 roadsterów wyprodukowano w Mladej Boleslavi, następnie w 1948 roku produkcję przeniesiono do zakładów w Vrchlabí (271 sztuk Škoda 1101) i Kvasinách (574 sztuki Škoda 1101 i 1321 sztuk Škoda 1102). Łącznie do czerwca 1951 wyprodukowano 2184 roadsterów, prawie wszystkie na eksport[1].
Sanitarka (sanitní)
edytujKaroseria sanitarki przedstawiała trzydrzwiowy furgon, z drzwiami w tylnej ściance otwieranymi na prawo, wyposażonymi w małe okienko. W tylnej części było jedno długie okno po każdej stronie, zmatowione do 2/3 wysokości. Nosze przewożone były po prawej stronie, a po lewej w tylnej części było rozkładane siedzenie. Przedział kierowcy był oddzielony przegrodą, a po jego prawej stronie były nosze. Z uwagi na obniżoną podłogę z tyłu, koło zapasowe zostało przeniesione na podłogę obok miejsca kierowcy. Nad przednim oknem i tylnymi drzwiami był świecący symbol czerwonego krzyża. Wersja ta posiadała (jako jedyna) ogrzewanie, powietrzem nagrzewanym od ciepła spalin, oraz w standardowym wyposażeniu reflektor przeciwmgielny. Typowym lakierem był metalizowany srebrny lub kolor kości słoniowej[1][12].
Sanitarki były produkowane tylko na podwoziach typu 1101[1]. Prototyp zbudowano 30 kwietnia 1946, produkcja seryjna ruszyła od 1947 roku, a ostatnie wyprodukowano w grudniu 1951. Ogółem wyprodukowano ich 4561, w fabryce w Vrchlabí[1][8].
Dostawczy (dodávka)
edytujWariant dostawczy miał trzydrzwiowe nadwozie typu furgon, z drzwiami w tylnej ściance otwieranymi na prawo i wyposażonymi w małe okienko. Ściany przedziału ładunkowego pozbawione były okien, natomiast za przednimi drzwiami znajdowały się wywietrzniki. Przedział ładunkowy miał długość 1500 mm, wewnątrz na ścianach znajdowały się ochronne listwy drewniane, a pod podłogą umieszczone było koło zapasowe. Kabina kierowcy i pasażera oddzielona była ścianką z otwieranym okienkiem w górnej części[1][12]. Ładowność furgonów wynosiła 350 kg, a po wzmocnieniu tylnych resorów w październiku 1948 – 500 kg.
Furgony były produkowane przez zakład w Vrchlabí. Pierwszy wyprodukowano 11 października 1946, a ostatni 23 maja 1952 (wariant ten był najdłużej produkowany z całej rodziny 1101/1102)[1]. Ogółem wyprodukowano ich 4946[8]. Furgony produkowano na podwoziach 1101, z wyjątkiem eksportowej serii 350 sztuk z kierownicą po prawej stronie na podwoziu Škoda 1102[1].
Kombi (station wagon, STW)
edytujWersja kombi, określana z angielskiego jako station wagon lub w skrócie STW, była trzydrzwiowa, z drzwiami w tylnej ściance otwieranymi na lewo[13]. Okno w tylnych drzwiach było szersze, niż w karetce i furgonie. W porównaniu z furgonem i karetką, wersja ta miała szersze drzwi boczne, odpowiadające osobowej wersji tudor, w celu ułatwienia zajmowania miejsc na tylnej kanapie. Oparcie kanapy było składane, tworząc po złożeniu wydłużony przedział bagażowy. Podłoga przedziału bagażowego była pokryta gumą[1][12].
Wersja STW została wprowadzona do produkcji jako ostatnia – prototyp zbudowano w marcu 1949, a produkcja seryjna ruszyła w drugiej połowie tego roku. Model ten karosowany był przez kilka zakładów: w Brnie, Rousínovie i Pilźnie, od listopada 1950 w Vrchlabí (w miejsce roadsterów) i zakładach Letov w Pradze-Letňanach, i wreszcie od listopada 1951 w Kvasinach (również w miejsce roadsterów). W ostatnich trzech zakładach produkowano je do 1952 roku (ostatni 23 maja 1952)[1].
Z uwagi na wielość zakładów karosujących, nadwozia wersji kombi poszczególnych serii różniły się w detalach. Istniały dwa główne warianty: z zewnętrznym blaszanym poszyciem szkieletu nadwozia (jak pozostałe odmiany) oraz bez zewnętrznego poszycia, z widocznym drewnianym szkieletem, wypełnionym od wewnątrz panelami ze sklejki lub bakelitu (tzw. typ woody). Nadwozie woody miało, jako jedyne, drzwi zawieszone na przednim słupku, a nie na tylnym, z uwagi na wytrzymałość[1].
Ogółem wyprodukowano 4393 samochody STW (1383 w Vrchlabí, 1072 w Kvasinách, 848 w Brnie, 569 w Rousínovie, 357 w Pradze-Letňanach i 164 w Pilźnie)[1]. Zdecydowana większość była na podwoziu model 1101, a w modelu 1102 tylko 239 sztuk[1].
.jpg)
Wersja otwarta wojskowa
edytujNa podwoziu modelu 1101 opracowano także wariant wojskowy VO (vojenský otevřený - wojskowy otwarty), różniący się całkowicie odmiennym otwartym czterodrzwiowym nadwoziem, przystosowanym dla potrzeb użytkowników wojskowych. Podobnie, jak w pojeździe bazowym, napędzana była jedynie tylna oś pojazdu, co w połączeniu z niewielkim prześwitem zapewniało jedynie minimalne możliwości jazdy w lżejszym terenie[14].
Prototyp został skonstruowany w 1947 roku. W latach 1948–1949 wyprodukowano 1457 sztuk modelu 1101 VO, po czym samochód przemianowano na 1101 P (pohotovostni) i w latach 1949-1951 wyprodukowano dalsze 2440 sztuk[14] (inne dane: 1417 VO i 2820 P[1]). Karoserie produkowano w zakładach Havlík w Mielniku oraz w Chocniu. Samochody Škoda 1101 VO/P używane były przede wszystkim przez armię czechosłowacką i korpus bezpieczeństwa narodowego SNB. Były także eksportowane, przede wszystkim do Jugosławii (ok. 700 sztuk) i Bułgarii (część karosowana na miejscu)[14].
Inne wersje
edytujOpracowano także wersję sedan-kabriolet, zbliżoną do tudor-kabriolet (czterodrzwiową, ze stałymi ramkami bocznych okien i opuszczanym dachem)[12]. Jej nieukończony prototyp był zaprezentowany na salonie paryskim w 1946 roku, lecz nie wszedł następnie do produkcji[1].
W 1947 roku firma Sodomka opracowała własny dwudrzwiowy czteromiejscowy kabriolet na bazie modelu 1101. W porównaniu z roadsterem, miał dłuższe drzwi, dochodzące do tylnych błotników i wyposażone w małe okienka wentylacyjne, oraz jednolitą szybę przednią. Był on wystawiony w październiku 1947 roku na praskim salonie samochodowym na stoisku Sodomki, lecz nie był produkowany[15].
Istniały także nieseryjne warianty pick-up, z drewnianą lub metalową skrzynią, budowane prawdopodobnie tylko do celów transportu wewnątrzzakładowego w zakładach Škoda[16].
Samochody Škoda 1101 i 1102 były używane w sporcie samochodowym w zasadniczo niezmienionej postaci, poza nieco zwiększonym stopniem sprężania. wyższy współczynnik kompresji). Wiosną 1949 dwa samochody (tudor i roadster) zostały wyposażone w sprężarkę, z owalnym wlotem powietrza nad maską. Roadster miał ponadto niektóre panele nadwozia wykonane z lżejszego aluminium[17]. Oprócz tego, na bazie modelu 1101 opracowano specjalny sportowy model Škoda Sport.
W sporcie
edytuj- W roku 1948 Václav Bobek jako kierowca Škody 1101 wziął udział w pierwszym powojennym zagranicznym starcie tej firmy - Rajdzie Polski - wygrywając w klasie do 1200 cm³. Zachęcone sukcesem kierownictwo Škody zdecydowało o rozpoczęciu produkcji Škody Sport.
Uwagi
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u J. Gereg, Tudor aneb poslední z rodu Popularů, ss.30-34
- ↑ Matěj Podskalsky, Automobil Škoda 1101, 1102, 1200. Technický popis a údržba. Praha : SNTL, 1955. ss.26-31
- ↑ Petr KOŽÍŠEK, Jan KRÁLÍK, L & K - Škoda 1895-1995. Praha : Motorpress, 1995. ISBN 80-901749-3-0. ss.81-91
- ↑ a b J. Gereg, Tudor aneb poslední z rodu Popularů, ss.67-68
- ↑ Karel Haas: Škoda 1101/1102 Tudor – elegán z Boleslavi. [dostęp 2015-01-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-01-08)].
- ↑ a b J. Gereg, Tudor aneb poslední z rodu Popularů, ss.44-47
- ↑ a b Jaroslav Gereg, Tudor aneb poslední z rodu Popularů. Hradec Králové: Jaroslav Gereg, 2006. ISBN 80-239-6857-2. ss.73-75 (za czeską Wikipedią)
- ↑ a b c Jan Kralik, Škoda 1203. Praha : Grada, 2010. s.39–40
- ↑ Mario René Cedrych; Lukáš Nachtman, ŠKODA - auta známá i neznámá. Praha : Grada, 2007. ISBN 978-80-247-1719-7. s.33
- ↑ a b Lucie Kempna, Škodovky do celého světa: export automobilů L&K a Škoda v letech 1905-1991. Praha : Národní technické muzeum, 2011, ISBN 978-80-7037-209-8. ss. 130-132
- ↑ a b c Jan Tuček, Auta východního bloku. Praha : Grada, 2009. ISBN 978-80-247-2585-7. ss.12–15
- ↑ a b c d e Matěj Podskalsky, Automobil Škoda 1101, 1102, 1200. Technický popis a údržba. Praha : SNTL, 1955. ss.209–218
- ↑ Škoda 1101 Station Wagon. Auta 5P. [dostęp 2020-03-17]. (cz.).
- ↑ a b c Norbert Bączyk, Škoda 1101 VO - prawie jak jeep, "Poligon" nr 5/2009, ss.94-95
- ↑ J. Gereg, Tudor aneb poslední z rodu Popularů, s.126
- ↑ Petr Hošťálek, Škoda 1101 a 1102 v užitkových verzích. "Truck magazín: jasná volba pro řidiče profesionály", 10/2007, ss. 38–41. ISSN 1803-2478
- ↑ J. Gereg, Tudor aneb poslední z rodu Popularů, s.82
Bibliografia
edytuj- Jaroslav Gereg, Tudor aneb poslední z rodu Popularů, wyd. 1. vyd, Hradec Králové: Jaroslav Gereg, 2006, ISBN 80-239-6857-2, OCLC 85544092 (cz.).