Ślaz
Ślaz (Malva L.) – rodzaj roślin należący do rodziny ślazowatych. W wąskim ujęciu taksonomicznym należy do niego ok. 30[6][7] gatunków, a w szerokim, obejmującym m.in. gatunki z rodzaju ślazówka Lavatera – 56 gatunków[8]. Rosną one na murawach, w miejscach skalistych i na siedliskach ruderalnych. Liczne gatunki to chwasty upraw. Występują naturalnie w Europie, Azji i Afryce. Niektóre gatunki uprawiane są jako ozdobne, zwłaszcza ślaz piżmowy i ślaz dziki o kwiatach ciemnopurpurowych (tzw. ślaz maurytański)[9]. Niektóre gatunki są wykorzystywane leczniczo. Młode liście są spożywane jako warzywo[7].
 Morfologia (ślaz dziki) | |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | |||
| Klasa | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj |
ślaz | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Malva L. Sp. Pl. 687. 1753[3] | |||
| Typ nomenklatoryczny | |||
| Synonimy | |||
|
| |||
Rozmieszczenie geograficzne
edytujW Europie rośnie 13 gatunków, z czego w Polsce 7 jako zadomowione antropofity i kilka dalszych jako przejściowo dziczejące. Pozostałe gatunki występują w Azji oraz na terenach górskich w Afryce[9]. W szerokim ujęciu do rodzaju należą też gatunki obecne w Australii i zachodniej części Ameryki Północnej[8].
- Gatunki flory Polski[10]
Pierwsza nazwa naukowa według listy krajowej[10], druga – obowiązująca według bazy taksonomicznej Plants of the World online (jeśli jest inna)[8]
- ślaz drobnokwiatowy[10], ślaz drobny[11] Malva pusilla L. – antropofit zadomowiony
- Malva parviflora L. – efemerofit (też określany nazwą „ślaz drobnokwiatowy”[10][11])
- ślaz dziki Malva sylvestris L. – antropofit zadomowiony
- ślaz kędzierzawy Malva crispa L. ≡ M. verticillata L. – antropofit zadomowiony
- ślaz nicejski Malva nicaeensis All. – efemerofit
- ślaz okółkowy Malva verticillata L. – gatunek uprawiany
- ślaz piżmowy Malva moschata L. – antropofit zadomowiony
- ślaz zaniedbany Malva neglecta L. – antropofit zadomowiony
- ślaz zygmarek Malva alcea L. – antropofit zadomowiony
Z terenu Polski wymieniany był jako osobny gatunek ślaz wycięty (Malva excisa Rchb.), który w nowszych ujęciach systematycznych traktowany jest jako podgatunek Malva alcea subsp. excisa Holub ew. w ogóle kwestionuje się odrębność taksonomiczną tych roślin[12]. Podawany także ślaz maurytański (Malva mauritiana L.) (przejściowo dziczejący z upraw efemerofit) to ciemnopurpurowe ślazy dzikie wyodrębniane jako podgatunek subsp. mauritanica[9].
Morfologia
edytuj- Pokrój
- Rośliny jednoroczne, dwuletnie lub byliny osiągające do 1,5 m wysokości, ale większość przedstawicieli ma pędy płożące, niewielkie[9]. Rośliny nagie lub owłosione, z włoskami pojedynczymi lub gwiazdkowatymi[4].
- Liście
- Skrętoległe[7], o blaszkach okrągłych lub nerkowatych[4], zwykle dłoniasto wcinane, czasem głęboko[9]. Przylistki obecne, trwałe lub szybko odpadające, od równowąskich, poprzez lancetowate do trójkątnych i jajowatych[4].
- Kwiaty
- Pojedyncze lub zebrane po kilka w kątach liści[9], rzadko w szczytowych gronach[4]. Kwiaty promieniste, 5-płatkowe, podobne do kwiatów malw, ale drobniejsze[13]. U podstawy kwiatów znajduje się trójlistkowy kieliszek z wolnymi zazwyczaj działkami. Pięć działek kielicha jest zrośniętych u nasady. Płatki barwy białej, różowej do purpurowej są na szczycie mniej lub bardziej wcięte. Pręciki są liczne, zrośnięte w kolumnę otaczającą słupki[9].
- Owoce
- Jednonasienne rozłupki w liczbie 6 do 15 (rzadko do 20) tworzące dysk wokół trwałych słupków. Owoce otulone są trwałymi działkami kielicha[9][4].
Systematyka
edytujRodzaj tradycyjnie odróżniany od podobnych roślin z rodzaju ślazówka (Lavatera) na podstawie wolnych listków kieliszka (u ślazówek kubeczkowato zrośniętych). Analizy molekularne w zasadzie nie wykazują podziału na te rodzaje[4], a w każdym razie zrośnięcie kieliszka nie jest trafnym kryterium podziału[7]. Z kryteriów morfologicznych użyteczne wydają się różnice w budowie owoców, przy czym postulowane jest przeniesienie części gatunków (zwłaszcza kalifornijskich i australijskich) tradycyjnie zaliczanych do Lavatera do rodzaju Malva[7].
- Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG IV z 2013)
Należy do plemienia Malveae, podrodziny Malvoideae, rodziny ślazowatych Malvaceae, rzędu ślazowców, kladu różowych (rosids) w obrębie okrytonasiennych (Magnoliophyta )[2][14].
- Pozycja w systemie Reveala (1993-1999)
Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa ukęślowe (Dilleniidae Takht. ex Reveal & Tahkt.), nadrząd Malvanae Takht., rząd ślazowce (Malvales Dumort.), podrząd Malvineae Rchb., rodzina ślazowate (Malvaceae Juss.), podrodzina Malvoideae Burnett, plemię Malveae J. Presl, podplemię Malvinae A. Gray, rodzaj ślaz (Malva L.)[15].
- Wykaz gatunków[8]
- Malva acerifolia (Cav.) Alef.
- Malva × adulterina Wallr.
- Malva aegyptia L.
- Malva aethiopica C.J.S.Davis
- Malva agrigentina (Tineo) Soldano, Banfi & Galasso
- Malva alcea L. – ślaz zygmarek, ślaz wycięty
- Malva arborea (L.) Webb & Berthel.
- Malva × arbosii Sennen
- Malva assurgentiflora (Kellogg) M.F.Ray
- Malva bucharica Iljin
- Malva cachemiriana (Cambess.) Alef.
- Malva cavanillesiana Raizada
- Malva × clementii (Cheek) Stace – ślazówka Clementa
- Malva × columbretensis (Juan & M.B.Crespo) Juan & M.B.Crespo
- Malva cretica Cav.
- Malva durieui Spach
- Malva × egarensis Cadevall
- Malva excisa Rchb.
- Malva flava (Desf.) Alef.
- Malva hispanica L. – ślazówka nadmorska
- Malva × inodora Ponert
- Malva × intermedia Boreau
- Malva leonardii I.Riedl
- Malva lindsayi (Moran) M.F.Ray
- Malva × litoralis Dethard. ex Rchb.
- Malva longiflora (Boiss. & Reut.) Soldano, Banfi & Galasso
- Malva ludwigii (L.) Soldano, Banfi & Galasso
- Malva lusitanica (L.) Valdés
- Malva maroccana (Batt. & Trab.) Verloove & Lambinon
- Malva microphylla (Baker f.) Molero & J.M.Monts.
- Malva moschata L. – ślaz piżmowy
- Malva multiflora (Cav.) Soldano, Banfi & Galasso
- Malva neglecta Wallr. – ślaz zaniedbany
- Malva nicaeensis All. – ślaz nicejski
- Malva oblongifolia (Boiss.) Soldano, Banfi & Galasso
- Malva occidentalis (S.Watson) M.F.Ray
- Malva olbia (L.) Alef. – ślazówka olbijska
- Malva oxyloba Boiss.
- Malva pacifica M.F.Ray
- Malva pamiroalaica Iljin
- Malva parviflora L.
- Malva phoenicea (Vent.) Alef.
- Malva preissiana Miq.
- Malva punctata (All.) Alef.
- Malva pusilla Sm. – ślaz drobnokwiatowy, ślaz drobny
- Malva qaiseri Abedin
- Malva setigera K.F.Schimp. & Spenn.
- Malva stenopetala (Coss. & Durieu ex Batt.) Soldano, Banfi & Galasso
- Malva stipulacea Cav.
- Malva subovata (DC.) Molero & J.M.Monts.
- Malva sylvestris L. – ślaz dziki
- Malva thuringiaca (L.) Vis. – ślazówka turyngska
- Malva tournefortiana L.
- Malva trimestris (L.) Salisb. – ślazówka letnia
- Malva unguiculata (Desf.) Alef.
- Malva valdesii (Molero & J.M.Monts.) Soldano, Banfi & Galasso
- Malva verticillata L. – ślaz okółkowy, ślaz kędzierzawy
- Malva vidalii (Pau) Molero & J.M.Monts.
- Malva waziristanensis Blatt.
- Malva weinmanniana (Besser ex Rchb.) Conran
- Malva xizangensis Y.S.Ye, L.Fu & D.X.Duan
- Malva × zoernigii Fleisch.
Zastosowanie
edytujNiektóre gatunki są uprawiane jako rośliny ozdobne w ogrodach na rabatach, szczególnie w ogrodach naturalistycznych. Najlepiej rosną na słonecznym stanowisku i na przepuszczalnym, niezbyt żyznym podłożu. Są całkowicie mrozoodporne. Rozmnaża się je przez nasiona lub sadzonki, zwykle w ogrodzie rozsiewają się same. Po pierwszym kwitnieniu należy je nieco przyciąć[13].
Niektóre gatunki wykorzystywane są jako rośliny lecznicze. Młode liście są jadalne[7].
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-02-19] (ang.).
- ↑ a b Malva. Index Nominum Genericorum. [dostęp 2016-10-14].
- ↑ a b c d e f g Steven R. Hill: Malva. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2016-10-13].
- ↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-09-15].
- ↑ Malva. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2016-10-13].
- ↑ a b c d e f Malva. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2016-07-05].
- ↑ a b c d Malva Tourn. ex L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-10-28].
- ↑ a b c d e f g h Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 177. ISBN 0-333-74890-5.
- ↑ a b c d Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 113-114, ISBN 978-83-62975-45-7.
- ↑ a b Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 121. ISBN 978-83-925110-5-2.
- ↑ Zbigniew Celka, Maria Drapikowska, Szymon Jusik, Natalia Olejnik, Myroslav Shevera, Piotr Szkudlarz. Morphological variability of hairs in Malva alcea L. (Malvaceae) populations from central and Eastern Europe, and consideration of the status of Malva excisa Rchb. „Pak. J. Bot.”. 47, 2, s. 467-476, 2015.
- ↑ a b Geoffrey Burnie i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134.
- ↑ United States Department of Agriculture Agricultural Research Service: Family: Malvaceae Juss.. Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-02-19]. (ang.).
- ↑ Crescent Bloom: Systematyka rodzaju Malva. The Compleat Botanica. [dostęp 2009-01-30]. (ang.).