Łosoś szlachetny

Łosoś szlachetny, łosoś atlantycki, łosoś pospolity, łosoś europejski, łosoś (Salmo salar) – ryba z rodziny łososiowatych (Salmonidae).

Łosoś szlachetny

Salmo salar
Linnaeus, 1758
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	promieniopłetwe
Rząd	łososiokształtne
Rodzina	łososiowate
Rodzaj	Salmo
Gatunek	łosoś szlachetny
Synonimy Salmo brevipes Smitt, 1882 Salmo caerulescens Schmidt, 1795 Salmo fario var. samulus Walbaum, 1792 Salmo gloverii Girard, 1854 Salmo goedenii Bloch, 1784 Salmo gracilis Couch, 1865 Salmo hamatus Cuvier, 1829 Salmo hardinii Günther, 1866 Salmo nobilis Olafsen, 1772 Salmo nobilis Pallas, 1814 Salmo ocla Nilsson, 1832 Salmo renatus Lacepède, 1803 Salmo rilla Lacepède, 1803 Salmo salar brevipes Smitt, 1882 Salmo salar brevipes relictus Berg, 1932 Salmo salar europaeus Payne, Child & Forrest, 1971 Salmo salar lacustris Hardin, 1862 Salmo salar nobilis Smitt, 1895 Salmo salar ouananiche McCarthy, 1894 Salmo salar saimensis Seppovaara, 1962 Salmo salar sebago Girard, 1853 Salmo salar tasmanicus Johnston, 1889 Salmo salmo Valenciennes, 1848 Salmo salmulus Walbaum, 1792 Salmo sebago Girard, 1853 Salmo strom Bonnaterre, 1788 Trutta relicta Malmgren, 1863 Trutta salar (Linnaeus, 1758) Trutta salar relicta Malmgren, 1863
Kategoria zagrożenia (CKGZ)
najmniejszej troski
Zasięg występowania

Występowanie

W północnej części Atlantyku, w rzekach Ameryki Północnej, w Europie od Portugalii po Morze Białe, Północne i Bałtyk. W jeziorach Ładoga i Onega tworzy formy wyłącznie słodkowodne.

Wygląd

Łosoś szlachetny

Dorasta do 150 cm długości i 24 kg masy ciała. Według ustnych przekazów łososie z populacji drawskiej (zwane również królewskimi) osiągały 150 cm i aż 46 kg masy. Łuski drobne, mocno osadzone. Linia boczna dobrze widoczna. Na linii grzbietu występuje mała, czerwono-szara płetwa tłuszczowa (charakterystyczna dla łososiowatych). Głowa z wielką i silnie uzębioną paszczą. Podczas tarła samce zmieniają ubarwienie na czerwonawe, a żuchwa przybiera kształt haka. Młode mają na bokach ciemne i czerwone plamki. Osobniki dorosłe mają nieregularne czarne plamy na górnej połowie ciała.

Odżywianie

Łosoś jest rybą drapieżną. Początkowo żywi się skorupiakami planktonowymi i larwami owadów, później mniejszymi rybami oraz skorupiakami.

Rozród

Wykluwająca się larwa łososia

Typowa ryba anadromiczna tzn. wędrująca na czas rozrodu z mórz do rzek. W czasie tej wędrówki łososie kierują się zapachem wody w miejscu, w którym przyszły na świat. W trakcie przekraczania granicy wód słodkich i słonych dokonują się w ich organizmach zmiany biochemiczne i fizjologiczne. W trakcie wędrówki nie pobierają pokarmu. Tarło odbywa się jesienią, w zimnej, dobrze natlenionej wodzie o silnym prądzie. Ikra w liczbie do 30 000 ziaren (o średnicy 4–7 mm) jest składana do jamek wygrzebanych przez samicę w piaszczystym lub kamienistym dnie. Larwy wykluwają się wiosną. Mają one długość około 2 cm. Okres resorpcji woreczka żółtkowego trwa około 40 dni. Po tarle wiele osobników ginie. Osobniki młode spędzają w rzekach 2–3 lata, następnie wędrują do morza, przybierają wtedy barwę szarozieloną na grzbiecie i srebrzystobiałą na bokach i brzuchu (tzw. stadium smolt). W morzu spędzają kolejne 2–3 lata, po czym wracają do tej samej rzeki na tarło.

Zagrożenia i ochrona

Zagrożeniami dla łososi w czasie wędrówki są zapory wodne. Niegdyś liczny w rzekach dorzecza Odry i Wisły. Populacja łososia w polskich rzekach całkowicie wyginęła w połowie lat 80. XX w. Było to związane z zanieczyszczeniem tarlisk spowodowanym odmulaniem zbiornika Kamienna na rzece Drawie w dorzeczu Odry (1981–1983, zamulenie tarlisk utrzymywało się do jesieni 1985). Przegradzanie i pogarszająca się jakość wód Drawy stanowiło poważne zagrożenie dla tej ostatniej ostoi polskiego łososia. Ostatnie tarlaki obserwowano w Drawie w 1985, ostatnie łososie w stadium parr złowiono w 1987. Na wiślańską populację łososia katastrofalny wpływ miało wybudowanie zapory we Włocławku.

W 1995 rozpoczęto program restytucji łososia w polskich rzekach, materiał zarybieniowy pozyskano z łotewskiej rzeki Dźwiny. W 1997 stwierdzono w Drawie obecność gniazd tarłowych. Mimo sukcesu, obecny w polskich rzekach łosoś nadal jest gatunkiem zagrożonym wyginięciem, znaczącą poprawę sytuacji może zapewnić jedynie dalsza wyraźna poprawa jakości wód, udrożnienie rzek, udostępnienie tarlisk, racjonalna polityka rybacka oraz walka z kłusownictwem.

Wartości odżywcze

Na uwagę zasługuje znaczna ilość różnorodnych nienasyconych kwasów tłuszczowych (dane na 100 g):

• Jednonienasycone kwasy tłuszczowe:
  • Kwas palmitoleinowy – 0,81 g
  • Kwas oleinowy – 2,97 g
  • Kwas ikozenowy – 0,65 g
  • Kwas cetolowy – 1,09 g
• Wielonienasycone kwasy tłuszczowe
  • Kwas linolowy – 0,45 g
  • Kwas α-linolenowy – 0,55 g
  • Kwas oktadekatetraenowy – 0,19 g
  • Kwas arachidonowy – 0,3 g
  • Kwas tymnodonowy – 0,71 g
  • Kwas dokozapentaenowy – 0,44
  • Kwas cerwonowy – 2,15 g

Wartość odżywcza Łosoś świeży (100 g) Wartość energetyczna 842 kJ (201 kcal) Białka 19,9 g szczegółowe informacje RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 43% 43% 43% 43% M 36% 36% 36% 36% Węglowodany 0,0 g Tłuszcze 13,6 g szczegółowe informacje Kwasy tł. nasycone 2,94 g Kwasy tł. nienasycone Jednonienasycone 5,52 g Wielonienasycone 4,79 g omega-3 4,04 g α-Linolenowy (ALA) 0,55 g AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 50% 50% 50% 50% M 34% 34% 34% 34% omega-6 0,75 g Linolowy (LA) 0,45 g AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 3,8% 3,8% 4,1% 4,1% M 2,6% 2,6% 3,2% 3,2% Woda 65,5 g szczegółowe informacje AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 2,4% 2,4% 2,4% 2,4% M 1,8% 1,8% 1,8% 1,8% Witaminy Witamina C 1 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 1,3% 1,3% 1,3% 1,3% M 1,1% 1,1% 1,1% 1,1% Tiamina (B1) 0,23 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 21% 21% 21% 21% M 19% 19% 19% 19% Ryboflawina (B2) 0,17 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 15% 15% 15% 15% M 13% 13% 13% 13% Niacyna (B3) 7,5 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 54% 54% 54% 54% M 47% 47% 47% 47% Witamina B6 0,98 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 75% 75% 65% 65% M 75% 75% 58% 58% Foliany 0,026 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 6,5% 6,5% 6,5% 6,5% M 6,5% 6,5% 6,5% 6,5% Kobalamina (B12) 0,005 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 208% 208% 208% 208% M 208% 208% 208% 208% Witamina A 0,041 mg RAE RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 5,9% 5,9% 5,9% 5,9% M 4,6% 4,6% 4,6% 4,6% Witamina D 0,013 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 87% 87% 87% 65% M 87% 87% 87% 65% Witamina E 2,33 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 16% 16% 16% 16% M 16% 16% 16% 16% Makroelementy Fosfor 266 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 38% 38% 38% 38% M 38% 38% 38% 38% Wapń 13 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 1,3% 1,3% 1,1% 1,1% M 1,3% 1,3% 1,3% 1,1% Magnez 29 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 9,4% 9,1% 9,1% 9,1% M 7,3% 6,9% 6,9% 6,9% Potas 371 mg AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 7,9% 7,9% 7,9% 7,9% M 7,9% 7,9% 7,9% 7,9% Sód 51 mg AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 3,4% 3,4% 3,9% 4,3% M 3,4% 3,4% 3,9% 4,3% Mikroelementy Jod 0,044 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 29% 29% 29% 29% M 29% 29% 29% 29% Żelazo 1 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 5,6% 5,6% 13% 13% M 13% 13% 13% 13% Miedź 0,06 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 6,7% 6,7% 6,7% 6,7% M 6,7% 6,7% 6,7% 6,7% Cynk 0,8 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 10% 10% 10% 10% M 7,3% 7,3% 7,3% 7,3% Mangan 0,02 mg AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 1,1% 1,1% 1,1% 1,1% M 0,9% 0,9% 0,9% 0,9% Dane liczbowe na podstawie: Wartości RDA i AI wyznaczone na podstawie danych Institute of Health

Wartość odżywcza Łosoś wędzony (100 g) Wartość energetyczna 394 kJ (94 kcal) Białka 22,1 g szczegółowe informacje RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 48% 48% 48% 48% M 39% 39% 39% 39% Węglowodany 0,0 g Tłuszcze 0,5 g szczegółowe informacje Kwasy tł. nasycone 0,1 g Kwasy tł. nienasycone Jednonienasycone 0,03 g Wielonienasycone 0,2 g omega-3 0,18 g α-Linolenowy (ALA) 0,0 g AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% M 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% omega-6 0,02 g Linolowy (LA) 0,0 g AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% M 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% Witaminy Witamina C 0,0 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% M 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% Tiamina (B1) 0,05 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 4,5% 4,5% 4,5% 4,5% M 4,2% 4,2% 4,2% 4,2% Ryboflawina (B2) 0,1 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 9,1% 9,1% 9,1% 9,1% M 7,7% 7,7% 7,7% 7,7% Niacyna (B3) 2,5 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 18% 18% 18% 18% M 16% 16% 16% 16% Witamina B6 0,22 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 17% 17% 15% 15% M 17% 17% 13% 13% Foliany 0,001 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,3% 0,3% 0,3% 0,3% M 0,3% 0,3% 0,3% 0,3% Kobalamina (B12) 1,00 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 41 667% 41 667% 41 667% 41 667% M 41 667% 41 667% 41 667% 41 667% Witamina A 0,004 mg RAE RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,6% 0,6% 0,6% 0,6% M 0,4% 0,4% 0,4% 0,4% Witamina D 0,001 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 6,7% 6,7% 6,7% 5,0% M 6,7% 6,7% 6,7% 5,0% Witamina E 0,2 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 1,3% 1,3% 1,3% 1,3% M 1,3% 1,3% 1,3% 1,3% Makroelementy Fosfor 262 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 37% 37% 37% 37% M 37% 37% 37% 37% Wapń 20 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 2,0% 2,0% 1,7% 1,7% M 2,0% 2,0% 2,0% 1,7% Magnez 15 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 4,8% 4,7% 4,7% 4,7% M 3,8% 3,6% 3,6% 3,6% Potas 300 mg AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 6,4% 6,4% 6,4% 6,4% M 6,4% 6,4% 6,4% 6,4% Sód 1170 mg AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 78% 78% 90% 98% M 78% 78% 90% 98% Mikroelementy Jod b.d mg Żelazo 1 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 5,6% 5,6% 13% 13% M 13% 13% 13% 13% Miedź 0,06 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 6,7% 6,7% 6,7% 6,7% M 6,7% 6,7% 6,7% 6,7% Cynk 0,53 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 6,6% 6,6% 6,6% 6,6% M 4,8% 4,8% 4,8% 4,8% Mangan 0,02 mg AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 1,1% 1,1% 1,1% 1,1% M 0,9% 0,9% 0,9% 0,9% Dane liczbowe na podstawie: Wartości RDA i AI wyznaczone na podstawie danych Institute of Health

Filatelistyka

Poczta niemiecka wyemitowała 2 stycznia 2014 r. znaczek pocztowy z motywem łososia szlachetnego o wartości 45 eurocentów. Autorem projektu znaczka był Jens Müller z Düsseldorfu.

Zobacz też

• ryby Polski
• SalmoFan

Bibliografia

• Salmo salar. (ang.) w: Froese, R. & D. Pauly. FishBase. World Wide Web electronic publication. fishbase.org [dostęp 19 września 2009]