Zmiany granicy polsko-słowackiej

Do 1918 roku granica polsko-słowacka była wewnętrzną granicą Austro-Węgier pomiędzy Słowacją należącą do Królestwa Węgier i Galicją należącą do Cesarstwa Austriackiego. Już wówczas istniały konflikty graniczne, np. kwestia wytyczenia granicy w Tatrach. Po rozpadzie Austro-Węgier i powstaniu w 1918 roku niepodległych państw Polski i Czechosłowacji spór graniczny rozgorzał na nowo. Tymczasowo zakończyła go decyzja Rady Ambasadorów podjęta w Spa 28 lipca 1920 roku ustalająca przebieg spornej granicy. Jednak obydwie strony nie czuły się usatysfakcjonowane tą decyzją^[1].

1938 rok

Niektóre skrawki Spiszu zajęte przez Polskę w 1938

Obszar Orawy przyłączony do Polski w 1938

30 listopada 1938 roku Polska wymogła na Czecho-Słowacji cesję terytorium 11 wsi lub ich części^[2]:

części Spisza (z Jaworzyną Spiską – 110 km² z 530 osobami oraz Leśnicą Pienińską – 14,25 km² z 479 mieszkańcami) wraz z północnymi stokami głównej grani Tatr wraz z wierzchołkami Zadniego Gerlachu i Lodowego Szczytu, które tym samym stały się najwyższymi szczytami Polski
części Orawy
- całe terytorium gmin katastralnych Głodówka i Sucha Góra Orawska
- fragment gminy Trzciana sąsiadujący z wsią Lipnica Wielka – były to należące do mieszkańców tej polskiej wsi połać lasu oraz pastwisko i las Osadzka
- część terytorium miejscowości Bobrów (fragment zachodniego stoku góry Krywań) i Orawska Półgóra (górna część Doliny Jałowca od przełęczy Głuchaczki do przełęczy Jałowieckiej z uroczyskiem Jałowiec i południowym stokiem Mędralowej)
części Ziemi Czadeckiej (wzdłuż linii kolejowej Zwardoń – Czadca – Mosty Śląskie, z północnymi dzielnicami Czadcy oraz częściami wsi Czarne, Skalite i Świerczynowiec)
niewielkie fragmenty terytoriów należących do wsi Szwaby Niżne, Szwaby Wyżne, Golembark (prawy brzeg Dunajca)
położone naprzeciw Żegiestowa tereny nad Popradem koło wsi Międzybrodzie (słow. Medzibrodie) i Sulin (słow. Sulín) oraz teren wewnątrz meandru Popradu zwany Słowacką Łopatą (lub Spiską Łopatą)
zalesione fragmenty gór w okolicach Cygiełki na pograniczu Szarysza i Beskidu Niskiego (pas na południe od linii łączącej szczyty Lackowa, Ostry Wierch oraz Jawor w okolicach Wysowej-Zdroju)
źródliska Udawy nieopodal Balnicy w Bieszczadach, przez które przechodziła trasa bieszczadzkiej kolejki wąskotorowej między Maniowem a Solinką^[3].

Zajęty przez Polskę obszar o powierzchni 226 kilometrów kwadratowych zamieszkiwało według różnych źródeł od 3280^[4] do 4280 osób^[5].

1939 rok

W trakcie kampanii wrześniowej teren polskiego Spisza, łącznie z terenami zajętymi przez Polskę w 1938 roku, zajęły wojska słowackie, natomiast Orawy – niemieckie. Tereny te w wyniku układu Ribbentrop – Černák zostały przekazane przez III Rzeszę niepodległej Słowacji, co nastąpiło 21 listopada 1939 roku.

1945 rok

Po zakończeniu II wojny światowej przywrócono przebieg granicy z lat 1920-1938, choć ostateczne porozumienie graniczne zapadło dopiero w 1958 roku. Strona polska uzyskała wówczas ostatecznie torowisko bieszczadzkiej kolejki wąskotorowej koło Balnicy.

1975 rok

Zmiany granicy polsko-słowackiej w latach 1975 i 2002 polegały na wymianie terytoriów pomiędzy dwoma państwami, z tym że przekazane obszary powierzchniowo były równe. Na mocy umowy zawartej pomiędzy Polską Rzecząpospolitą Ludową a Czechosłowacką Republiką Socjalistyczną sporządzonej w Warszawie 21 marca 1975 roku:

Czechosłowacja odstąpiła Polsce 249 439 m² (0,25 km²) terytorium w rejonie miejscowości Łysa nad Dunajcem
Polska odstąpiła Czechosłowacji 249 439 m² (0,25 km²) terytorium w rejonie miejscowości Wojkowa

2005 rok

Na mocy umowy zawartej pomiędzy Rzecząpospolitą Polską a Republiką Słowacką sporządzonej w Starej Lubowli 29 lipca 2002 roku i ratyfikowanej w 2005 roku^[6]:

w pobliżu wieży widokowej na Przełęczy Dukielskiej w rejonie polskiej miejscowości Barwinek i słowackiej miejscowości Vyšný Komárnik Polska odstąpiła Słowacji 376 m² terytorium, a Słowacja odstąpiła Polsce terytorium o takiej samej powierzchni (zmiana była podyktowana brakiem możliwości przywrócenia do poprzedniego stanu wspólnej drogi granicznej; droga ta została wybudowana w 1958 roku w celu umożliwienia turystom słowackim zobaczenia miejsc walk. Po korekcie granica przebiega środkiem drogi);
na rzece Dunajec w rejonie polskich miejscowości Sromowce Niżne i Sromowce Wyżne oraz słowackich miejscowości Czerwony Klasztor i Stara Wieś Spiska Polska odstąpiła Słowacji część bezimiennej wyspy o powierzchni 2289 m², a Słowacja odstąpiła Polsce część wyspy Nokiel o takiej samej powierzchni (zmiana była podyktowana brakiem możliwości osadzenia znaków granicznych w odpowiednich miejscach, ze względu na zmianę kształtu wyspy)
w rejonie polskiej miejscowości Jaworzynka i słowackiej miejscowości Skalité Polska odstąpiła Słowacji 304 m² terytorium, a Słowacja odstąpiła Polsce terytorium o takiej samej powierzchni (zmiana była podyktowana prośbami mieszkańców – po roku 1953 powstała tam droga, kilkakrotnie przecięta przez granicę, co powodowało wiele utrudnień w dostępie do działek po obu stronach, obecnie granica przebiega środkiem drogi)

Łącznie Polska przekazała Słowacji, a Słowacja Polsce terytoria o powierzchni 2969 m² (0,30 ha).

Zobacz też

korekty granic Polski od 1945 roku

Przypisy

↑ Na wezwanie ze Rady Ambasadorów oba rządy ułożyły i podpisały w Krakowie 6 maja 1924 r. Protokół dotyczący, prócz granicy, także innych spraw (w tym ochrony przyrody). Protokół obrad odbytych w Krakowie w dniach 25 kwietnia 1924 r. do 6 maja 1924 r. między Komisarzem Polskim i Czeskosłowackim przy Międzynarodowej Komisji Delimitacyjnej Polsko-Czeskosłowackiej załączony do Oświadczenia Rządowego z 19 grudnia 1925 r. w sprawie uchwały Konferencji Ambasadorów z 5 września 1924 r. (Dz.U. 1925 nr 133 poz. 952). P. też Kształtowanie się naukowego programu pogranicznych parków narodowych w Karpatach
↑ Andrzej Olejko, „Niedoszły sojusznik czy trzeci agresor? Wojskowo-polityczne aspekty trudnego sąsiedztwa Polski i Słowacji 1918–1939”, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego i Wydawnictwo Arkadiusz Wingert, Kraków – Rzeszów 2012, strona 16
↑ Art. 1 Dekretu Prezydenta Rzeczypospolitej z 16 listopada 1938 r. (Dz.U. z 1938 r. nr 87, poz. 585) oraz Art. 1 Ustawy z dnia 15 marca 1939 r. (Dz.U. z 1939 r. nr 22, poz. 136)
↑ Andrzej Olejko, „Niedoszły sojusznik czy trzeci agresor? Wojskowo-polityczne aspekty trudnego sąsiedztwa Polski i Słowacji 1918–1939”, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego i Wydawnictwo Arkadiusz Wingert, Kraków – Rzeszów 2012, strona 113
↑ Igor Baka „Udział Słowacji w agresji na Polskę w 1939 roku”, Polski Instytut Spraw Międzynarodowych, Warszawa 2010, s. 87
↑ : Umowa między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Słowacką o zmianach przebiegu granicy państwowej i zatwierdzeniu dokumentacji granicznej (Dz.U. z 2005 r. nr 203, poz. 1686).

[1] Na wezwanie ze Rady Ambasadorów oba rządy ułożyły i podpisały w Krakowie 6 maja 1924 r. Protokół dotyczący, prócz granicy, także innych spraw (w tym ochrony przyrody). Protokół obrad odbytych w Krakowie w dniach 25 kwietnia 1924 r. do 6 maja 1924 r. między Komisarzem Polskim i Czeskosłowackim przy Międzynarodowej Komisji Delimitacyjnej Polsko-Czeskosłowackiej załączony do Oświadczenia Rządowego z 19 grudnia 1925 r. w sprawie uchwały Konferencji Ambasadorów z 5 września 1924 r. (Dz.U. 1925 nr 133 poz. 952). P. też Kształtowanie się naukowego programu pogranicznych parków narodowych w Karpatach

[2] Andrzej Olejko, „Niedoszły sojusznik czy trzeci agresor? Wojskowo-polityczne aspekty trudnego sąsiedztwa Polski i Słowacji 1918–1939”, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego i Wydawnictwo Arkadiusz Wingert, Kraków – Rzeszów 2012, strona 16

[3] Art. 1 Dekretu Prezydenta Rzeczypospolitej z 16 listopada 1938 r. (Dz.U. z 1938 r. nr 87, poz. 585) oraz Art. 1 Ustawy z dnia 15 marca 1939 r. (Dz.U. z 1939 r. nr 22, poz. 136)

[4] Andrzej Olejko, „Niedoszły sojusznik czy trzeci agresor? Wojskowo-polityczne aspekty trudnego sąsiedztwa Polski i Słowacji 1918–1939”, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego i Wydawnictwo Arkadiusz Wingert, Kraków – Rzeszów 2012, strona 113

[5] Igor Baka „Udział Słowacji w agresji na Polskę w 1939 roku”, Polski Instytut Spraw Międzynarodowych, Warszawa 2010, s. 87

[6] : Umowa między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Słowacką o zmianach przebiegu granicy państwowej i zatwierdzeniu dokumentacji granicznej (Dz.U. z 2005 r. nr 203, poz. 1686).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]