Wikipedia

Zduny

miasto w województwie wielkopolskim
Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: inne miejscowości noszącą tę nazwę.

Zduny – miasto w województwie wielkopolskim, w powiecie krotoszyńskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Zduny.

Zduny
miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ilustracja
Ratusz w Zdunach z 1684 r.
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Polska

Województwo

 wielkopolskie

Powiat

krotoszyński

Gmina

Zduny

Prawa miejskie

1261, ponownie 1267

Burmistrz

Miłosz Zwierzyk

Powierzchnia

6,2[1] km²

Wysokość

119,12 – 157,9 m n.p.m.

Populacja (2022)
• liczba ludności
• gęstość


4360[1]
703[1] os./km²

Strefa numeracyjna

(+48) 62

Kod pocztowy

63-760

Tablice rejestracyjne

PKR

Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Zduny”
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego
Mapa konturowa województwa wielkopolskiego, na dole znajduje się punkt z opisem „Zduny”
Położenie na mapie powiatu krotoszyńskiego
Mapa konturowa powiatu krotoszyńskiego, na dole znajduje się punkt z opisem „Zduny”
Położenie na mapie gminy Zduny
Mapa konturowa gminy Zduny, na dole znajduje się punkt z opisem „Zduny”
Ziemia51°38′47″N 17°22′40″E/51,646389 17,377778
TERC (TERYT)

3012064[2]

SIMC

0937439

Urząd miejski
ul. Rynek 2
63-760 Zduny
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa

Według danych z 31 grudnia 2009 r. miasto miało 4498 mieszkańców[3].

Położenie

edytuj

Zduny leżą w zachodniej części Wysoczyzny Kaliskiej (Koźmińskiej), w odległości około 7 km od Krotoszyna i ok. 39 km od Ostrowa Wielkopolskiego. Przez miasto przebiegają:

Nazwa

edytuj

Miejscowość pod nazwą Sduncow zanotowana jest w łacińskojęzycznym dokumencie Przemysła I z 1249 roku[4].

W księdze łacińskiej Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (pol. Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego) spisanej za czasów biskupa Henryka z Wierzbna w latach 1295–1305 miejscowość wymieniona jest jako civitas Sdunki[5][6].

Historia

edytuj

Współczesne Zduny są właściwie trójmiastem, składającym się z trzech historycznie odrębnych miast, położonych bardzo blisko siebie:

  • Zduny Stare (prawa miejskie 1267–1772) – zachodnie skupisko z rynkiem na obecnym Placu Kościuszki;
  • Zduny Nowe (prawa miejskie 1637–1772) – środkowo skupisko z rynkiem na obecnym Rynku z ratuszem;
  • Sieniutowo (prawa miejskie 1646–1703) – wschodnie skupisko z rynkiem na obecnym Placu Skargi.

Powstanie w Zdunach ośrodka miejskiego silnie wiąże się z osobą Tomasza I, biskupa wrocławskiego. Położona na pograniczu Śląska i Wielkopolski miejscowość pozostawała własnością książęcą, sąsiadowała jednak z kompleksem dóbr biskupów wrocławskich wokół Milicza. Wskutek zabiegów biskupa książę Bolesław Pobożny polecił w 1261 sołtysowi Lamprechtowi lokowanie tu miasta na prawie średzkim. Brak zaangażowania władcy spowodował jednak zapewne niepowodzenie całej akcji, bowiem w 1266 Tomasz I uzyskał od księcia prawo własności Zdun ponownie określonych jako wieś, otrzymując wkrótce także zgodę na ponowną lokację miasta, do której doszło ostatecznie w 1267[7]. Zduny pozostały miastem biskupim do 1355, kiedy to przeszły w ręce prywatne.

Specyfiką Zdun stało się w następnych skupienie w jednym miejscu kilku samodzielnych ośrodków miejskich. Drugie miasto – Zduny Nowe, zwane również Zdunami Niemieckimi – otrzymało prawa miejskie w roku 1637, a trzecie – Sieniutowo – w roku 1646 (włączone je do Zdun Nowych w 1703 roku). Scalenie wszystkich organizmów miejskich nastąpiło w roku 1772. Rozkwit Zdun przypada na wieki XVII i XVIII i później jeszcze w drugiej połowie wieku XIX, ze względu na położenie w bezpośrednim sąsiedztwie granicy śląskiej oraz, po 1875 roku, wybudowanie linii kolejowej.

W czasie zaboru pruskiego Zduny należały do powiatu Krotoszyn[8]. Według spisu urzędowego z 1837 roku miasto liczyło 3144 mieszkańców, którzy zamieszkiwali 672 dymy (domostwa)[8].

W czasie Powstania Wielkopolskiego 1918/1919 w pobliskiej Borownicy toczyły się zaciekłe walki o wyzwolenie Zdun, w których brał udział między innymi Władysław Nawrocki. W czasie II wojny światowej władzę nad Zdunami sprawował Amtskomisar Karl Kambach, a po nim Gustaw Reiman. 18 maja 1943 roku Niemcy zmienili nazwę miasta na Treustadt (wierne miasto).

W okresie międzywojennym w miejscowości stacjonowała placówka Straży Granicznej I linii „Zduny”[9].

22 maja 1925 roku w mieście gościł prezydent II Rzeczypospolitej Stanisław Wojciechowski. Był on podejmowany przez burmistrza Zdun Czesława Surmacewicza uroczystym obiadem w restauracji emisariusza i radnego Zdun Walentego Danielaka[10]. Spotkał się tam z przedstawicielami Towarzystwa Powstańców i Wojaków im. Gen. Józefa Hallera oraz mieszkańcami miasta.

Przesunięcie w 1945 roku granic państwa na zachód przyczyniło się do ograniczenia roli Zdun. Przed rokiem 1975 i od roku 1999 miasto należy administracyjnie do powiatu krotoszyńskiego, a w latach 1975-1998 do woj. kaliskiego.

Głównym zakładem przemysłowych miasta przez ponad 120 lat była cukrownia, której pierwsze budynki wybudowano w roku 1882. Z początkiem XXI wieku zaczęto szukać inwestora zagranicznego. Został nim niemiecki koncern cukierniczy Pfeifer & Langen KG z Kolonii. Cukrownia została jednak zamknięta, a ostatnia kampania odbyła się w roku 2003[11].

W latach 1952–1983 proboszczem w zdunowskiej parafii pw. św. Jana Chrzciciela był prokurator Arcybiskupiego Seminarium Duchownego w Poznaniu i zastępca rektora Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, ksiądz Marian Kwiatkowski[12].

Zabytki

edytuj
 
Kościół św. Jana Chrzciciela
 
Dawny kościół ewangelicki z XVIII w.

Koncepcja reaktywacji trzech miast

edytuj

W 2017 roku Rada Miejska w Zdunach przegłosowała uchwałę w sprawie przeprowadzenia konsultacji z mieszkańcami miasta Zduny w sprawie utworzenia Rad Osiedlowych w mieście Zduny i nadania statutów powstałym osiedlom i treści tych statutów. Pojawiła się inicjatywa utworzenia trzech osiedli na osnowie trzech historycznych miast wchodzących obecnie w skład Zdun:

  • Osiedle nr 1 „Zduny Stare” – miałoby obejmować obszar okręgów wyborczych nr 1, nr 2 oraz nr 3;
  • Osiedle nr 2 „Zduny Nowe” – miałoby obejmować obszar okręgów wyborczych nr 4, nr 5 oraz nr 6;
  • Osiedle nr 3 „Sieniutowo” – miałoby obejmować obszar okręgów wyborczych nr 7, nr 8 oraz nr 9.

Włodarze chcieli, aby społeczności zaczęły się silniej z sobą integrować i miały lepsze poczucie tożsamości. Liczyli także na szerszą aktywizację kulturotwórczą jako namiastka budżetu obywatelskiego[13].

Koncepcję zrealizowano decyzją Rady Miejskiej w 2018 roku, kiedy to po raz pierwszy wybrano rady wszystkich trzech osiedli[14].

Przyroda

edytuj

Edukacja

edytuj

W gminie Zduny znajdują się cztery szkoły i dwa przedszkola.

Przedszkola

edytuj
  • Publiczne Przedszkole w Zdunach (z oddziałami w Bestwinie i Konarzewie)
  • Niepubliczne Przedszkole Parafialne

Szkoły

edytuj
  • Szkoła Podstawowa w Baszkowie
  • Szkoła Podstawowa w Zdunach
  • Zespół Szkół Ponadpodstawowych w Zdunach
  • Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy w Konarzewie

Sport w Zdunach

edytuj
  • UKS Pionier Zduny
  • UKS Bila Zduny
  • UKS Impuls
  • UKS Shodan
  • CKS Zduny
  • Basen
  • Kręgielnia

Komunikacja miejska

edytuj

Zduny nie posiadają własnej komunikacji miejskiej, lecz na terenie miasta regularnie kursują linie komunikacji miejskich z pobliskich miejscowości:

Współpraca międzynarodowa

edytuj

Miasta i gminy partnerskie[15]:

Demografia

edytuj
  • Piramida wieku mieszkańców Zdun w 2014 roku[16].


 

Ludzie związani ze Zdunami‎ ‎

edytuj
Z tym tematem związana jest kategoria: ‎‎Ludzie związani ze Zdunami‎.

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. ↑ a b c Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2022 roku [online], Główny Urząd Statystyczny, 7 grudnia 2022 [dostęp 2022-12-08].
  2. ↑ Rejestr TERYT [online], Główny Urząd Statystyczny [dostęp 2022-10-18].
  3. ↑ Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2009 r.). Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2010-06, s. 104. ISSN 1734-6118. [dostęp 2010-07-16].
  4. ↑ "Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski", tom I, Biblioteka Kórnicka, Poznań 1877, str.243.
  5. ↑ Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis online
  6. ↑ H. Markgraf, J. W. Schulte, "Codex Diplomaticus Silesiae T.14 Liber Fundationis Episcopatus Vratislaviensis", Breslau 1889
  7. ↑ Zbyszko Górczak: Najstarsze lokacje miejskie w Wielkopolsce (do 1314 r.), Poznań 2002, s. 102.
  8. ↑ a b Leon Plater: Opisanie historyczno-statystyczne Wielkiego Ksie̜ztwa Poznańskiego. Lipsk: Jan Nepomucen Bobrowicz, Ksie̜garnia Zagraniczna (Librairie Étrangère), 1846, s. 248.
  9. ↑ Marek Jabłonowski, Bogusław Polak: Polskie formacje graniczne 1918−1839. Dokumenty organizacyjne, wybór źródeł. T. II. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, 1999, s. 23. ISBN 83-87424-77-3.
  10. ↑ Kurier Zdunowski nr 24 z czerwca 2013 roku, s. 6 i 7; Światowid – Kuryer Tygodniowy z 25 czerwca 1925 r., artykuł pt. Uczczenie Powstańców w Zdunach.
  11. ↑ Cukrownia w Zdunach
  12. ↑ Krzysztof Nawrocki: Marian Kwiatkowski. zduny.wordpress.com, 18 kwietnia 2015. [dostęp 2016-10-26].
  13. ↑ Łukasz Cichy, Znów będą Zduny Stare, Zduny Nowe i Sieniutowo? [online], Nasze Miasto Krotoszyn, 30 października 2017 [dostęp 2024-06-30] (pol.).
  14. ↑ Łukasz Cichy, O TYM SIĘ MÓWI: Znów mamy Zduny Stare, Zduny Nowe i Sieniutowo! [ZDJĘCIA] [online], Nasze Miasto Krotoszyn, 29 czerwca 2018 [dostęp 2024-06-30] (pol.).
  15. ↑ Współpraca międzynarodowa [online], Urząd Miejski w Zdunach [dostęp 2018-03-31] (pol.).
  16. ↑ Zduny w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-12], liczba ludności na podstawie danych GUS.

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Zduny&oldid=74952652”