Zamek w Bodzentynie
Zamek w Bodzentynie – zamek w miejscowości Bodzentyn, zbudowany w II połowie XIV wieku, obecnie pozostający w stanie ruiny.
 nr rej. A.217/1-4 z 15.02.1967 i 17.02.1957[1]
| |
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Fundator | |
| Rozpoczęcie budowy |
II poł. XIV w. |
| Zniszczono |
po roku 1814 |
Plan budynku
| |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego  | |
Położenie na mapie powiatu kieleckiego  | |
Położenie na mapie gminy Bodzentyn  | |
Położenie na mapie Bodzentyna  | |
 50°56′31″N 20°57′05″E/50,941944 20,951389
| |
.jpg)
Historia
edytujZamek gotycki
edytujNa początku XIV wieku biskup krakowski Bodzanta opuścił miejscowość Tarczek będącą dotąd jedyną siedzibą biskupów krakowskich na ziemi świętokrzyskiej i zbudował drewniany dwór na wzniesieniu nad rzeką Psarką. Dwór ten dość szybko uległ zniszczeniu, dlatego w II poł. XIV w. z inicjatywy biskupa krakowskiego Floriana z Mokrska herbu Jelita zbudowano na wzgórzu od północy piętrowy gotycki budynek z czworoboczną wieżą w północno-zachodniej części wzgórza o wymiarach 10,5 x 10,5 m[2]. Całość otoczono fosą i połączono z murami miejskimi Bodzentyna. Jednym z najważniejszych wydarzeń w historii zamku był pobyt na nim 19 czerwca 1410 r. króla Władysława Jagiełły przy okazji pielgrzymki na Święty Krzyż w drodze na koncentrację armii przed bitwą pod Grunwaldem. Przyjął on wówczas w Bodzentynie posłów książąt pomorskich.
Zamek rozbudował kardynał Zbigniew Oleśnicki[2].
Po pożarze, około 1500 roku z fundacji kardynała Fryderyka Jagiellończyka powstał od strony wschodniej reprezentacyjny Dom Wielki o długości 40 metrów[2] z wieżyczkami, o trzech kondygnacjach. W latach 1504–1524 dobudowano do gotyckiego skrzydła północnego od strony wschodniej dodatkowy ryzalit z kaplicą[3].
Zamek renesansowy
edytujGotycki obronny zamek zaczął przebudowywać w 1572 roku Franciszek Krasiński, a ukończył w 1581 roku biskup Piotr Myszkowski, dzięki czemu zamek nabrał cech stylu renesansowego. Zbudowano wtedy wykusz na kaplicę zamkową, krużganki oraz domy dla gości i służby. Na zamku pracował wtedy włoski architekt Jan Balcer[3].
Zamek barokowy
edytujPo 1607 roku biskup Piotr Tylicki polecił zbudować bramę przylegającą od strony południowej do dawnego Domu Wielkiego[2]. We wrześniu 1622 roku zamek był nieskutecznie oblegany przez nieopłaconych polskich żołnierzy, którzy założyli konfederację lwowską.
Nowy, południowy dom wzniesiono w latach 1644-1652 zapewne z fundacji biskupa Piotra Gembickiego[2]. Budowla uzyskała wówczas formę barokową, o planie w kształcie zbliżonym do podkowy.
Ostatnia znacząca przebudowa zamku miała miejsce w latach 1668-1691 w czasie urzędowania biskupów: Andrzeja Trzebickiego. Rozebrano starą średniowieczną wieżę i część domu północnego oraz attykę i piece w Domu Wielkim[2]. W nowych skrzydłach znalazły się: północny budynek średniowieczny i południowy bramny[3]. Zbudowano most na filarach, ozdobną bramę z attyką i wymieniono kamieniarkę. Przebudowę korpusu zamkowego na barokową rezydencją, kontynuował biskup Jan Małachowski, zapewne wg projektu architekta Jana Solariego bądź Franciszka Solariego[2]. Obiekt zyskał wtedy charakter wygodnej rezydencji pałacowej, która nie posiadała już cech obronnych. Ostatnim inwestorem w bodzentyńskiej rezydencji był w 2 połowie XVIII wieku biskup Kajetan Ignacy Sołtyk, zatrudniający architekta Jakuba Fontanę, jednak przypuszczalnie żadnych większych prac wtedy nie zrealizowano[3].
Upadek
edytujZnaczenie zamku w Bodzentynie zaczęło maleć po 1642 roku, czyli od czasu ukończenia budowy na polecenie biskupa Jakuba Zadzika nowego pałacu biskupów w Kielcach. W 1789 r. Sejm Czteroletni zadecydował o upaństwowieniu biskupich dóbr. Zamek przekształcono na spichlerz i szpital wojskowy. W 1814 r. budowlę ostatecznie opuszczono. Zamek stał się głównie źródłem darmowego budulca dla okolicznej ludności co doprowadziło go do ruiny. Dopiero w 1902 r. obiekt poddano ochronie. Nie powrócił on nigdy do dawnej świetności. Obecnie mury zabezpieczono, jako trwałą ruinę.
Przebudowa i konwersje
edytujJesienią 2023 roku władze Gminy opublikowały ostateczną wizualizację i rozpoczęły pracę przy przebudowie zamku. Władze postawiły m.in. dobywać klatkę schodową i windę.[4] Przedstawiony projekt wzbudził liczne kontrowersje, wątpliwości i uwagi miał np. historyk sztuki dr. Tomasz Ratajczak, który na swojej stronie "Zamki na nowo" stwierdził, że zamek "wymaga lepszego zabezpieczenia i konserwacji, ale w przypadku ewentualnej częściowej adaptacji trzeba mieć na to dobry pomysł, skonsultowany w szerszym gronie ekspertów, zarówno z dziedziny ochrony zabytków, jak i architektury."[5]
Przypisy
edytuj- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo świętokrzyskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024 [dostęp 2013-02-24].
- ↑ a b c d e f g Dziedzictwo kulturowe Bodzentyna, (red. nauk.) Urszula Oettingen https://www.bodzentyn.pl/images/galerie/2022/160DziedzictwoKulturoweKsiazka/Dziedzictwo_kulturowe_Bodzentyna_-_internet.pdf , Kieleckie Towarzystwo Naukowe, Kielce, 2021
- ↑ a b c d Zespół zamkowy (pałacowy) - Zabytek.pl [online], zabytek.pl [dostęp 2023-01-30] (pol.).
- ↑ https://echodnia.eu/swietokrzyskie/ciezki-sprzet-wjechal-na-teren-zamku-w-bodzentynie-zobaczcie-film-i-zdjecia-z-drona-warowni-ktora-niebawem-zostanie/ar/c1-18049691
- ↑ Zamki na nowo [online], facebook.com [dostęp 2024-04-26] (pol.).
Bibliografia
edytuj- Brykowska Maria, Zamek/pałac biskupów krakowskich w Bodzentynie. Przemiany zespołu i architektury w okresie XIV - XVIII wieku, [w:] Siedziby biskupów krakowskich na terenie dawnego województwa sandomierskiego [w:] Materiały z sesji naukowej Kielce 20 IX 1997. Redakcja naukowa: Leszek Kajzer, Regionalny Ośrodek Studiów i Ochrony Środowiska Kulturowego w Kielcach, Kielce 1997, ISBN 83-901551-8-4, s. 41-56
- Brykowska Maria, Ruiny zamku biskupów krakowskich w Bodzentynie. Sprawozdanie z badań archeologicznych przeprowadzonych w 1962 i 1963 r. Rocznik Muzeum Świętokrzyskiego, t. 3, Kraków 1966, s. 183-195.
- Piasecka A., Dawne rezydencje biskupów krakowskich w Bodzentynie i Kielcach w XIX w. Kronika prac remontowo-konserwatorskich w latach 1945-96 oraz aktualne problemy ich ochrony [w:] Siedziby Biskupów Krakowskich na terenie dawnego województwa sandomierskiego, Materiały z sesji naukowej, Kielce 1997, s. 129-146.
- Leszek Kajzer, Stanisław Kołodziejski, Jan Salm, Leksykon zamków w Polsce, Warszawa: Arkady, 2001, ISBN 83-213-4158-6, OCLC 830274915.
- Rafał Jurkowski, Zamki świętokrzyskie. Skarby – legendy – tajemnice, Warszawa 2017
- Kuczyński Janusz, Rezydencja biskupów krakowskich w Bodzentynie, [w:] Bodzentyn. Z dziejów miasta w XII-XX wieku, red. K. Bracha, Kielce 1998
- Ciężki sprzęt wjechał na teren zamku w Bodzentynie! Zobaczcie film i zdjęcia z drona warowni, która niebawem zostanie odrestaurowana | Echo Dnia Świętokrzyskie
Linki zewnętrzne
edytuj- Ruiny Zamku w Bodzentynie
- Archiwalne widoki zamku w bibliotece Polona