Zamarski
Zamarski (cz. Zámrsk, niem. Zamarsk) – wieś w Polsce, położona w województwie śląskim, w powiecie cieszyńskim, w gminie Hażlach, w granicach historycznego regionu Śląska Cieszyńskiego, geograficznie zaś na Pogórzu Śląskim. Na obszarze 864,22 ha zamieszkana jest przez 1404 mieszkańców (2018)[4], co daje gęstość zaludnienia równą 162,5 os./km².
| wieś | |
 Centrum | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Wysokość |
388 m n.p.m. |
| Liczba ludności (2021) |
1429[2] |
| Strefa numeracyjna |
33 |
| Kod pocztowy |
43-419[3] |
| Tablice rejestracyjne |
SCI |
| SIMC |
0052830 |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |
Położenie na mapie powiatu cieszyńskiego  | |
Położenie na mapie gminy Hażlach  | |
 49°46′54″N 18°40′04″E/49,781667 18,667778[1]
| |
| Strona internetowa | |
Położenie
edytujCentrum Zamarsk znajduje się około 5 km w linii prostej na północny wschód od rynku w Cieszynie. Rozłożona jest na niewielkim kopcu o wysokości 388 m n.p.m. na Pogórzu Cieszyńskim. Od strony północnej sąsiaduje z Hażlachem, na północnym wschodzie z Kostkowicami, na południowym wschodzie Gumnami, na południowym zachodzie z Cieszynem (z Kalembicami, Pastwiskami i Bobrkiem).
Integralne części wsi
edytuj| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0052847 | Krzepty | część wsi |
| 0052853 | Malikowiec | część wsi |
| 0052860 | Pasieki | część wsi |
| 0052876 | Rakowiec | część wsi |
| 0052882 | Rudów | część wsi |
Historia
edytujZamarski to jedna z najstarszych miejscowości na Śląsku Cieszyńskim. Miejscowość została po raz pierwszy wzmiankowana w dokumencie protekcyjnym biskupa wrocławskiego Wawrzyńca z dnia 25 maja 1223 roku wydanym na prośbę księcia opolsko-raciborskiego Kazimierza dla klasztoru premonstrantek w Rybniku, w którym to wymieniono około 30 miejscowości mających im płacić dziesięcinę. Pośród 14 miejscowości kasztelanii cieszyńskiej wymienione są również Zamarski jako Zamaischi[7][8].
Wieś politycznie znajdowała się początkowo w granicach piastowskiego (polskiego) księstwa opolsko-raciborskiego. W 1290 w wyniku trwającego od śmierci księcia Władysława opolskiego w 1281/1282 rozdrobnienia feudalnego tegoż księstwa powstało nowe Księstwo Cieszyńskie, w granicach którego znalazły się również Zamarski. Od 1327 księstwo cieszyńskie stanowiło lenno Królestwa Czech, a od 1526 roku w wyniku objęcia tronu czeskiego przez Habsburgów wraz z regionem aż do 1918 roku w monarchii Habsburgów (potocznie Austrii).
Podczas powstania Zamarski były bezpośrednią własnością Piastów (po 1290 tutejszej ich linii), a tutejsze lasy były dla nich miejscem polowań, a poza nimi polowali tu też szlachta i hrabiowie. W pewnym sensie do dziś na wsi przetrwał charakter puszczański, jak na przykład miejsce zwane "Czornymi Dołami", które oddaje klimat wieków piastowskich, jednak głównym źródłem utrzymania dzisiejszych mieszkańców jest rolnictwo i hodowla zwierząt. Bliskość Cieszyna sprzyjała rozwojowi miejscowego folwarku, który nieustannie zmieniał swoich właścicieli, ich sprzedaż w ręce szlachty zasilała fundusze księstwa, nękanego wojnami. W 1617 książę Adam Wacław sprzedał Zamarski Achacemu Goczałkowskiemu[9]. Później Zamarski stawały się własnością kolejno: w 1656 czeskiej rodziny szlacheckiej – Marklowskich, w 1718 najwyższego dostojnika w Księstwie – hrabiego Tęczyńskiego, a w 1731 polskiego magnata – hrabiego Henryka Fryderyka Wilczka, na krótko w 1766 Radockich, a później Trachów; do księcia cieszyńskiego wróciła w 1802, stając się częścią Komory Cieszyńskiej. To właśnie w Zamarskach na tzw. "Bachorku" w 1626 miała miejsce jedna z bitw wojny religijnej pomiędzy Habsburgami a Szwecją. Wieś i okolice nękane były też przez ogromny głód trwający dwa lata i nazwany "Głodnymi Rokami" (1847-1848). Drewniany kościół na terenie wsi istniał już w XIII wieku. Uległ on jednak w 1585 spaleniu, lecz jeszcze w tym samym roku odbudowano przetrwałą do dziś wieżę dzwonniczą do której, po staraniach hrabiego Henryka Fryderyka Wilczka, dobudowano drewniany kościół częściowo nawiązujący do architektury baroku w 1731 (św. Rocha). Warto zauważyć, że w tamtych czasach znaczącą część mieszkańców wsi stanowiła ludność wyznania ewangelicko-augsburskiego; w 1790 ewangelików było 102, a katolików 290. Kościół zamarski był w posiadaniu luteranów od połowy XVI wieku do 1654. W 1808 ewangelicy założyli szkołę ewangelicką (jedna z 25 w Księstwie), a w 1814 została przejęta przez katolików, jednak nauczała ona dzieci obu wyznań, co ilustruje panującą wtedy, mimo wszystko, tolerancję religijną. W 1821 wzniesiono nową murowaną szkołę "średnią", a w 1901 dobudowano dla niej drugi budynek. W 1908 w Zamarskach powstał oddział Ochotniczej Straży Pożarnej.
Według austriackiego spisu ludności z 1900 w 123 budynkach w Zamarskach na obszarze 863 hektarów mieszkało 796 osób. co dawało gęstość zaludnienia równą 92,2 os./km², z tego 426 (53,5%) mieszkańców było katolikami, 369 (46,4%) ewangelikami a 1 (0,1%) wyznawcą judaizmu, 790 (99,2%) było polsko- a 6 (0,8%) niemieckojęzycznymi[10]. Do 1910 liczba budynków wzrosła do 125 a mieszkańców do 858, z czego 845 było zameldowanych na stałe, 835 (98,8%) było polsko- a 10 (1,2%) niemieckojęzycznymi, 473 (55,1%) było katolikami, 378 (44,1%) ewangelikami a 7 żydami[11].
Po zakończeniu I wojny światowej tereny, na których leży miejscowość - Śląsk Cieszyński stał się punktem sporu pomiędzy Polską i Czechosłowacją. W 1918 roku na bazie Straży Obywatelskiej miejscowi Polacy utworzyli lokalny oddział Milicji Polskiej Śląska Cieszyńskiego pod dowództwem ob. Pastucha, który podlegał organizacyjnie 1 kompanii w Cieszynie[12].
W lipcu 1920 roku miejscowość decyzją Rady Ambasadorów znalazła się w granicach Polski. Dzisiejszy budynek szkoły podstawowej wybudowano w 1974. W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie bielskim.
Zabytki
edytuj
Według Narodowego Instytutu Dziedzictwa, w miejscowości znajdują się następujące obiekty zabytkowe[13]:
- Drewniany kościół pw. św. Rocha z 1731 roku. Jest najstarszym zachowanym drewnianym kościołem na terenie polskiej części Śląska Cieszyńskiego. Znajduje się na Szlaku Architektury Drewnianej województwa śląskiego.
- murowano-drewniana stodoła folwarczna z XIX wieku[14].
- dom drewniany, nr 123
Z Zamarsk pochodzi również kwadratowa kuźnia o dwuspadowym dachu krytym gontem z 1846 roku, jeden z obiektów skansenu wsi beskidzkiej i cieszyńskiej w Górnośląskim Parku Etnograficznym w Chorzowie.
Turystyka
edytujPrzez miejscowość przechodzą trasy rowerowe:
zielona trasa rowerowa nr 13 – Ustroń - Jastrzębie-Zdrój - Rybnik (82 km)
żółta trasa rowerowa nr 11 - Landek - Skoczów - Cieszyn (39 km)
Religia i sport
edytujNa terenie wsi działalność duszpasterską prowadzą następujące kościoły:
- Kościół Rzymskokatolicki (parafia Świętego Rocha, erygowana w 1981)
- Kościół Ewangelicko-Augsburski (filia parafii w Cieszynie)
Na terenie miejscowości działa również stowarzyszenie "Lutnia" Zamarski (dawniej LKS "Lutnia"). Nazwa klubu a potem stowarzyszenia została zaczerpnięta od tutejszego strumyka, którego źródła znajdują się na kopcu gumieńskim.
Folklor
edytujWieś zamieszkała jest m.in. przez grupę etnograficzną Wałasi posługującą się gwarą cieszyńską.
Osoby związane z miejscowością
edytuj- prof. Jan Kisza[15]
- ks. bp Rudolf Pastucha
Galeria
edytuj-
Wjazd do wsi od strony ulicy Pikiety -
Kościół ewangelicko-augsburski -
Kościół św. Rocha - szczyt wieży -
Budynek OSP -
Tablica z planem wsi
.jpg)
Przypisy
edytuj- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 157931
- ↑ Dane statystyczne na dzień 31 grudnia 2021 roku. samorzad.gov.pl. [dostęp 2022-03-19].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1585 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ Gmina Hażlach: Sołectwo Zamarski. 2009-12-31. [dostęp 2019-08-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-08-01)].
- ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ GUS. Rejestr TERYT
- ↑ Idzi Panic. Z badań nad osadami zanikłymi na Górnym Śląsku w średniowieczu. Uwagi w sprawie istnienia zaginionych wsi podcieszyńskich, Nageuuzi, Suenschizi, suburbium, Radouiza, Zasere, Clechemuje oraz Novosa. „Pamiętnik Cieszyński”, s. 29-37. Polskie Towarzystwo Historyczne Oddział w Cieszynie. ISSN 0137-558x. [dostęp 2012-12-31].
- ↑ Śląsk Cieszyński w średniowieczu (do 1528). Idzi Panic (redakcja). Cieszyn: Starostwo Powiatowe w Cieszynie, 2010, s. 294. ISBN 978-83-926929-3-5.
- ↑ Wacław Gojniczek: Urzędy książęce i ziemskie w ustroju księstwa cieszyńskiego (1477–1653). Katowice 2014, s. 94.
- ↑ Gemeindelexikon der im Reichsrate vertretenen Königreiche und Länder, bearbeitet auf Grund der Ergebnisse der Volkszählung vom 31. Dezember 1900, XI. Schlesien. Wien: 1906. (niem.).
- ↑ Ludwig Patryn (ed): Die Ergebnisse der Volkszählung vom 31. Dezember 1910 in Schlesien. Troppau: 1912. (niem.).
- ↑ Jerzy Szczurek 1933 ↓, s. 32-37.
- ↑ https://www.nid.pl/pl/Informacje_ogolne/Zabytki_w_Polsce/rejestr-zabytkow/zestawienia-zabytkow-nieruchomych/SLS-rej.pdf
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo śląskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024.
- ↑ Prof. zw. dr hab. Jan Kisza. In memoriam. nowypm.pl. [dostęp 2016-11-03].
Bibliografia
edytuj- Rudolf Mizia, Henryk Niedoba, Erwin Cienciała: Zamarski, 760 lat wsi. Cieszyn: Komitet Obchodów 760-lecia Wsi Zamarski, 1983.
- Józef Londzin: Kościoły drewniane na Śląsku Cieszyńskim. Cieszyn: Dziedzictwo błog. Jana Sarkandra, 1932, s. 387–393. OCLC 297540848.
- Jerzy Szczurek: Z wielkich dni Śląska Cieszyńskiego. O milicjach ludowych w latach 1918-1920. Cieszyn: Nakładem Grupy Związku Powstańców Śląskich w Cieszynie, 1933.