Zaburzenia nerwicowe

Zaburzenia lękowe, związane ze stresem i pod postacią somatyczną
	Klasyfikacje
DSM-IV	300.XX; Zaburzenia lękowe, zaburzenia somatoformiczne, zaburzenia dysocjacyjne
	Multimedia w Wikimedia Commons

Zaburzenia nerwicowe zwane również neurozami – grupa zaburzeń psychicznych o bardzo rozmaitej symptomatyce, definiowana jako zespoły dysfunkcji narządów, psychogennych zaburzeń emocjonalnych, zakłóceń procesów psychicznych i patologicznych form zachowania występujących w tym samym czasie i powiązanych ze sobą wzajemnie.

Termin ten nie jest dłużej stosowany przez środowisko psychiatryczne w Stanach Zjednoczonych, ponieważ termin ten został usunięty z Diagnostycznego i Statystycznego Podręcznika Zaburzeń Psychicznych w 1980 r. wraz z publikacją DSM III^{[potrzebny przypis]}. W obecnie obowiązującej klasyfikacji ICD-10 termin zaburzeń nerwicowych został zastąpiony terminem zaburzeń lękowych. Wiązało się to z reorganizacją kategorii zaburzeń afektywnych^[1].

Dla zaburzeń nerwicowych charakterystycznym jest zachowany sąd realizujący; chory często zdaje sobie sprawę z absurdalności swoich objawów (natręctw, fobii) czy braku podstaw swoich objawów somatycznych, jednakże przeżywa lęk związany z nimi. Między innymi ta cecha – krytycyzm wobec swoich objawów – różni nerwicę od psychozy.

Dawne (historyczne) nazwy na zaburzenia nerwicowe to podrażnienie mlecza, nerwospazmy, newroza zmienna, ogólna nadczułość, newrozyzm czy cerebropatia sercowo-mózgowa^[2]. Termin „nerwica” (ang. neurosis) został wprowadzony w XVIII w. przez szkockiego lekarza Williama Cullena.

Mechanizm

STRES PRZEWLEKŁY
psychosomatyczny, chroniczny

WZMOŻONA AKTYWNOŚĆ

REAKCJE
PRZYSTOSOWAWCZE

MOŻLIWOŚCI

PRZEDEFINIOWANIE
SYTUACJI

ZMIANA
ŚRODKÓW

SUBSTYTUCJA
CELU

STABILIZACJA
ZACHOWANIA
(PRZECZEKANIE)

DALSZA FRUSTRACJA

MOŻLIWOŚCI

REAKCJE NERWICOWE

Błędne koło objawów nerwicowych polega na dodatnim sprzężeniu zwrotnym pomiędzy objawami^[3]. Np. lęk wyzwala dodatkowe objawy wegetatywne, które z kolei nasilają lęk, który dodatkowo wzmaga objawy wegetatywne.

lęk – irracjonalne zachowanie wynikające z nieuzasadnionego poczucia niepokoju, punkt krystalizacyjny dla innych objawów
zaburzenia wegetatywne – dolegliwości bólowe, zaburzenia snu, zaburzenia łaknienia, zaburzenia seksualne

Przejawy w kontaktach interpersonalnych

Perfekcjonizm – uznawanie działania o cechach doskonałości za jedynie dopuszczalne
Egocentryzm – nadmierna koncentracja uwagi na sobie i poczucie szczególnego charakteru własnych dolegliwości nerwicowych; nieuzasadnione oczekiwania wobec otoczenia
Uzależnienie – od osób, używek, nawyków itp.

Objawy

Manifestacje zaburzeń nerwicowych mogą przyjmować następujące obrazy:

objawy somatyczne:
- porażenia narządów ruchu lub pewnych ich części,
- brak czucia (anestezja, analgezja) pewnych obszarów skóry, zaburzenia wzroku, słuchu lub nadmierna wrażliwość na bodźce, trudności z oddychaniem, uczucie ciasnoty w klatce piersiowej,
- napięciowy ból głowy, ból żołądka, serca, kręgosłupa, zawroty głowy, drżenie kończyn, kołatanie serca, nagłe uderzenie gorąca,
- zespoły objawów charakterystyczne dla niektórych chorób czy stanów fizjologicznych (np. urojona ciąża, zaburzenia mowy, zaburzenia równowagi, napady drgawkowe przypominające padaczkę itd.),
- zaburzenia funkcjonowania organów wewnętrznych,
- zaburzenia seksualne (np. zaburzenia erekcji, anorgazmia, wytrysk przedwczesny),
zaburzenia funkcji poznawczych:
- natrętne myślenie,
- natręctwa ruchowe,
- zaburzenia pamięci,
- trudności w koncentracji uwagi,
- subiektywnie odczuwalne zmiany w percepcji rzeczywistości (np. derealizacja),
zaburzenia emocji:
- fobie – patologiczny lęk przed pewnymi przedmiotami (np. ostrymi narzędziami), zwierzętami (np. pająkami, myszami), sytuacjami (lęk przed otwartą przestrzenią – agorafobia, zamkniętą przestrzenią klaustrofobia, lęk przed autobusami, tłumem, ekspozycją społeczną, wyjazdami),
- lęk wolnopłynący, nieokreślony niepokój,
- nagłe napady lęku,
- brak motywacji, apatia,
- zanik zdolności odczuwania przyjemności (anhedonia)
- stan podwyższonego napięcia, poirytowanie,
- labilność emocjonalna,
- przygnębienie,
- zaburzenia snu, najczęściej bezsenność.

Powyższe objawy nie mają podłoża organicznego. Mogą mieć różne nasilenie.

Przyczyny

rodzina←
praca←

WYMAGANIA
SPOŁECZNE
I
ROLA SPOŁECZNA

→stan fizyczny
→stan układu nerwowego
→rola neurotransmiterów
→dziedziczne i wrodzone
cechy temperamentalne

CZYNNIKI
BIOLOGICZNE

PRZEŻYCIA
TRAUMATYCZNE

↓ ↓
urazy psychiczne stres przewlekły

NERWICA

Źródłem zaburzeń nerwicowych są nierozwiązane nieuświadomione konflikty wewnętrzne, najczęściej pomiędzy dążeniami jednostki a jej możliwościami, potrzebami a obowiązkami, pragnieniami a normami społecznymi. Pojawiają się wtedy, kiedy wrażliwa i nieodporna na stresy osobowość poddawana jest presji sytuacji (często świadomie akceptowanej), a wymagającej od niej funkcjonowania sprzecznego z nieuświadomionymi tendencjami. Przyczyną nerwic może być także deficyt opieki rodzicielskiej w dzieciństwie lub nieodreagowany uraz (trauma).

Skutki

Wtórnymi skutkami nerwicy może być: zaniżone poczucie własnej wartości i dążenie do kompensowania go szczególnymi osiągnięciami, czy nadmiernym zaangażowaniem w pracę. Szczególną uwagę zwrócił na ten aspekt Alfred Adler. Współcześnie za podstawowy skutek nerwicy uważa się zgeneralizowaną utratę radości życia. Szczegółowo może to być np. wypadanie z ról społecznych i rodzinnych, nadużywanie systemu medycznego, zbędnie podejmowana diagnostyka, zbędne uzależniające stosowanie farmakoterapii, spadek aktywności i wydolności zawodowej, izolacja w domu, a nawet samobójstwa.

Schemat zaburzeń nerwicowych DSM-IV

			LĘK


	odczuwany				domniemany


zaburzenia związane ze strachem		zaburzenia związane z lękiem		zaburzenia obsesyjno- kompulsyjne		zaburzenia somatoformiczne

fobia, PTSD		zespół paniki, zespół lęku uogólnionego				zaburzenia dysocjacyjne, konwersyjne


				amnezja psychogenna, fuga		zaburzenia somatyzacyjne	osobowość mnoga

						uporczywe bóle psychogenne, hipochondria

						dysmorfofobia

Podział zaburzeń nerwicowych według ICD-10

W klasyfikacji ICD-10 zaburzenia nerwicowe są definiowane jako zaburzenia psychiczne niemające podłoża organicznego, w których nie dochodzi do zakłócenia oceny realności ani trudności w rozróżnieniu między subiektywnymi doświadczeniami choroby a realnością zewnętrzną. Nawet znacznie zaburzone zachowanie pozostaje w granicach akceptowanych społecznie. Zachowania nieakceptowane społecznie mogą się ujawnić w stanach dysocjacji.

Do zaburzeń nerwicowych ICD-10 zalicza:

zaburzenia lękowe, w tym w postaci fobii,
zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne (dawniej nerwica natręctw),
reakcje na ciężki stres i zaburzenia adaptacyjne,
zaburzenia dysocjacyjne (konwersyjne),
zaburzenia występujące pod postacią somatyczną.

Podział nerwic według Antoniego Kępińskiego

nerwica neurasteniczna – poczucie zmęczenia nieadekwatne do sytuacji, spowolnienie procesów poznawczych,
- hiposteniczna – ogólne osłabienie bez podłoża organicznego,
- hipersteniczna – rozdrażnienie, objawy somatyczne: bóle głowy (tzw. kask), derealizacja, lękliwość, hipersomnia,
nerwica hipochondryczna – zgeneralizowane poczucie choroby, skupienie uwagi na doznaniach, błędne koło oparte na nieustannej interpretacji i transformacji objawów,
nerwica histeryczna – przeniesienie lęku na sferę somatyczną – intensywność, ekspansja objawów, teatralność (zob. osobowość histrioniczna),
nerwica depresyjna – smutek, apatia, zahamowanie psychoruchowe,
nerwica anankastyczna – wyobrażenie i rytuały redukujące lęk, zespół natręctw i kompulsyjnych zachowań,
nerwica lękowa – fobia.

Leczenie nerwic

Przyjmuje się, że podstawą leczenia w większości przypadków powinna być psychoterapia, która poprzez zmianę zachowania i interpretacji własnych objawów i bodźców lękotwórczych pozwala przerwać mechanizm błędnego koła (terapia poznawczo-behawioralna). Psychoterapia pozwala również rozwiązać konflikty intrapsychiczne, które leżą u podłoża wielu zaburzeń z tej grupy.

Często stosowaną metodą jest również farmakoterapia – stosowana jako leczenie objawowe, doraźnie wspomagające, zależne od stanu pacjenta. Stosuje się przede wszystkim leki anksjolityczne, np. w lęku napadowym lub w sytuacji, gdy objawy nie pozwalają na podjęcie psychoterapii. Drugą najczęściej stosowaną grupą leków są SSRI – leki antydepresyjne drugiej generacji wykazujące się działaniem anksjolitycznym.

Klasyfikacja ICD10

kod ICD10	nazwa choroby
ICD-10: F40	Zaburzenia lękowe w postaci fobii
ICD-10: F41	Inne zaburzenia lękowe
ICD-10: F42	Zaburzenia obsesyjno-kompulsywne
ICD-10: F43	Reakcja na ciężki stres i zaburzenia adaptacyjne
ICD-10: F44	Zaburzenia dysocjacyjne (konwersyjne)
ICD-10: F45	Zaburzenia występujące pod postacią somatyczną (somatoform disorders)
ICD-10: F48	Inne zaburzenia nerwicowe

Zobacz też

Przypisy

↑ Adam Bilikiewicz, Stanisław Pużyński, Jacek Wciórka, Janusz Rybakowski: Psychiatria. T. 3. Wrocław: Urban & Parner, 2003, s. 434. ISBN 83-87944-24-6.
↑ Marek Jarosz: Co każdy powinien wiedzieć o chorobach psychicznych. Łódź: Piątek Trzynastego Wydawnictwo, 2004, s. 68–69, seria: Nasze zdrowie. ISBN 83-7415-003-3.
↑ D.L. Rosenhan, M.E.P. Seligman: Psychopatologia, Tom I i II. Warszawa: Polskie Towarzystwo Psychologiczne, 1994.

Bibliografia

ICD 10.Zaburzenia psychiczne u osób dorosłych. Opisy przypadków klinicznych. Gdańsk: American Psychiatric Press – Medical Press, 1999, s. 181. ISBN 83-87909-55-6.

[1] Adam Bilikiewicz, Stanisław Pużyński, Jacek Wciórka, Janusz Rybakowski: Psychiatria. T. 3. Wrocław: Urban & Parner, 2003, s. 434. ISBN 83-87944-24-6.

[2] Marek Jarosz: Co każdy powinien wiedzieć o chorobach psychicznych. Łódź: Piątek Trzynastego Wydawnictwo, 2004, s. 68–69, seria: Nasze zdrowie. ISBN 83-7415-003-3.

[3] D.L. Rosenhan, M.E.P. Seligman: Psychopatologia, Tom I i II. Warszawa: Polskie Towarzystwo Psychologiczne, 1994.

[1]

[2]

[3]