Wybory parlamentarne w Wolnym Mieście Gdańsku w 1933 roku

Wybory parlamentarne w Wolnym Mieście Gdańsku w 1933 roku – zostały przeprowadzone 28 maja po tym, jak w marcu tego roku prezydent Senatu Ernst Ziehm przedwcześnie rozwiązał Senat Wolnego Miasta Gdańska. Były to piąte (przedostatnie) wybory parlamentarne do Volkstagu. Wybory wygrało NSDAP, zdobywając 38 z 72 mandatów (prawie 53%).

Budynek Volkstagu

Tło wyborów

Policja zatrzymuje osobę zakłócająca porządek w trakcie wyborów

Wybory w Wolnym Mieście Gdańsku odbyły się niecałe trzy miesiące po marcowych wyborach parlamentarnych w Niemczech, w których wygrało NSDAP, a kanclerzem Niemiec został Adolf Hitler. Wybory, mimo zapewnień władz Wolnego Miasta Gdańsk o „zachowaniu warunków całkowitej wolności”, odbyły się w atmosferze nagonki na mniejszości narodowe − głównie Żydów.

Już po wyborach parlamentarnych 1930 roku nazistowscy działacze, którzy stanowili drugą siłę w parlamencie, zaczęli przejmować coraz więcej stanowisk, przy czym coraz mocniej szykanowano komunistów, socjaldemokratów, Polaków i Żydów. Jednakże 2 października 1932 NSDAP przeszło do opozycji, co nie przeszkadzało w organizowaniu prywatnych wizyt niemieckich działaczy narodowosocjalistycznych. Ze względu na zagrożenie komunizmem działania te były tolerowane przez przedstawicieli władz Wolnego Miasta Gdańska. Jednocześnie dochodziło do akcji antyniemieckich, w tym zarówno propolskich jak i głoszących separacje od obu państw. Część mieszkańców Wolnego Miasta Gdańska nie interesowała się polityką i nie opowiadała się po żadnej stronie, co powodowało wrogą reakcję wszystkich zaangażowanych stron, a szczególnie zwolenników integracji z Niemcami.

Minister Spraw Zagranicznych Polski Józef Beck oświadczył, iż wybory to wewnętrzna sprawa Wolnego Miasta, więc rząd Polski nie będzie się w nie ingerował. Również nowy rząd w Berlinie uznał za ważniejsze wewnętrzne sprawy Niemiec, niż angażowanie się w wewnętrzne sprawy Gdańska.

Termin wyborów

Wybory w 1933 roku odbyły się 28 maja, po przedwczesnym rozwiązaniu parlamentu, choć zgodnie z konstytucją (Art 9.) miały być przeprowadzane co 4 lata, w którąś z listopadowych niedziel:

Volkstag wybierany jest na czteroletnią kadencję. Wybory odbywają się w jedną z niedziel listopada. Kadencja biegnie od 1-go stycznia roku następnego po wyborach. Szczegóły reguluje prawo wyborcze.

Konstytucja Wolnego Miasta Gdańsk Art.9

Należy zaznaczyć, że także do tej pory wybory odbywały się mniej więcej co 3 lata ze względu na małą stabilność władz.

Wyniki wyborów

Hermann Rauschning

Wybory wygrała NSDAP, która jako jedyne ugrupowanie zdobyło lepszy wynik wyborczy niż w 1930. Do Volkstagu weszli przedstawiciele 7 list, w tym dwóch z list polskich. NSDAP wygrało głównie w powiatach wiejskich, natomiast w samym Gdańsku preferencje wyborcze dla wszystkich gdańskich partii były podobne.

Zestawienie wyników:

	Komitet wyborczy	Głosy	Mandaty (zmiana)		% mandatów
	NSDAP	107331	38	+26	52,78%
	SDP	37882	13	-6	18,06%
	Partia Centrum	31336	10	-1	13,89%
	KPD	14566	5	-2	6,94%
	DNVP	13596	4	-6	5,56%
	Polacy	4358	1	-1	1,39%
	Polska Lista Doktora Moczyńskiego	2385	1	+1	1,39%

Sytuacja po wyborach

Prezydentem senatu został Hermann Rauschning (NSDAP). Rząd Wolnego Miasta Gdańsk okazał się znacznie mniej antypolski, niż zapowiadano. Dodatkowo stabilny rząd większościowy spowodował stabilizację wewnętrzną. Z drugiej strony nadal odbywały się akcje przeciwko mniejszościom narodowym, które jednak nie były organizowane przez działaczy NSDAP. W 1934 rozpoczął się jednak kryzys polityczny, który spowodował, iż Hermann Rausching 23 listopada 1934 roku podał się do dymisji i latem 1935 roku uciekł do Polski. Nowym prezydentem został mający poglądy nazistowskie i proniemieckie Arthur Greiser, co spowodowało antypolską politykę władz Wolnego Miasta Gdańska.