Wybory parlamentarne w Republice Weimarskiej w marcu 1933 roku
Wybory do izby niższej parlamentu Republiki Weimarskiej (Reichstagu), odbyły się 5 marca 1933 roku. Były to dziewiąte i ostatnie wybory parlamentarne w Republice Weimarskiej, a zarazem pierwsze po objęciu władzy przez Adolfa Hitlera[1]. Były to również ostatnie ogólnoniemieckie wielopartyjne wybory parlamentarne przed 1990 rokiem. Wybory ponownie wygrała koalicja NSDAP, DNVP oraz Stahlhelmu, uzyskując większość parlamentarną. Mimo że w wyborach uczestniczyła więcej niż jedna partia, wybory te nie były całkowicie wolne, gdyż toczyły się one w warunkach wydanego przez prezydenta Paula von Hindenburga po pożarze Reichstagu w dniu 28 lutego 1933 roku dekretu „O ochronie narodu i państwa” (niem. Verordnung zum Schutz von Volk und Staat), zawieszającego obowiązujące wcześniej w Niemczech prawa obywatelskie. Partia nazistowska nadużyła aparatu państwowego w celu uzyskania jak najkorzystniejszego dla siebie wyniku. Przeciwko socjalistom, komunistom i partiom centrowym wytoczono machinę brutalnego terroru, która w wielu miejscach całkowicie uniemożliwiła im prowadzenie kampanii wyborczej[2].
Kampania i przebieg głosowania
edytujPożar Reichstagu 27–28 lutego 1933 był decydującym krokiem na drodze do pełnego przejęcia władzy w Republice Weimarskiej przez NSDAP i przekształcenia republiki parlamentarnej w monopartyjne policyjne państwo totalitarne. Pod wpływem dramatyzmu wydarzeń Prezydent Rzeszy Paul von Hindenburg został nakłoniony przez Adolfa Hitlera i Franza von Papena do podpisania już 28 lutego w trybie art. 48 konstytucji Republiki Weimarskiej (regulującego tzw. stany nadzwyczajne), tzw. Reichstagsbrandverordnung – dekretu „O ochronie narodu i państwa” (niem. Verordnung zum Schutz von Volk und Staat)[3], który na tydzień przed przedterminowymi wyborami do Reichstagu zawieszał „czasowo” podstawowe prawa obywatelskie zawarte w konstytucji Republiki Weimarskiej z 1919 (niem. Die Verfassung des Deutschen Reiches lub też Weimarer Reichsverfassung), sankcjonując prawnie prześladowanie opozycji politycznej NSDAP przez policję pruską (podporządkowaną Hermannowi Göringowi jako komisarycznemu ministrowi spraw wewnętrznych Prus) i SA, której oddziałom Göring nadał uprzednio jako tzw. policji pomocniczej (niem. Hilfspolizei) pełne uprawnienia policyjne co do stosowania środków przymusu[4]. Dekret zawieszał m.in. tajemnicę korespondencji, wolność zgromadzeń, nietykalność osobistą obywateli i ich mieszkań, dopuszczał tzw. „areszt prewencyjny”, czyli internowanie bez nakazu sądowego przez policję (i policję pomocniczą) i wolność publikacji. Co najważniejsze – zawieszał również możliwość sądowej kontroli decyzji administracyjnych podjętych w jego trybie (brak możliwości odwołania się do sądu). Rozstrzygające było również powierzenie wykonania dekretu ministrowi spraw wewnętrznych, a nie ministrowi wojny Rzeszy (tzn. policyjny stan wyjątkowy, a nie stan wojenny pod władzą i kontrolą Reichswehry).
Kampania poprzedzająca wybory odbyła się przy szeregu naruszeń: zamknięto 20 gazet i rozpędzano wiece katolickiej Niemieckiej Partii Centrum, aresztowano Ernsta Thälmanna i 4000 kolejnych działaczy Komunistycznej Partii Niemiec, szereg działaczy Socjaldemokratycznej Partii Niemiec zmuszono działania w podziemiu[5]. Prawidłowość samego procesu głosowania monitorowana była w samych Prusach przez 50 tys. funkcjonariuszy SS, SA i Stahlhelmu[6].
Wyniki wyborów
edytuj| Partia | Głosy | % | Mandaty | % |
|---|---|---|---|---|
| NSDAP | 17 277 180 | 43,9 | 288 | 44,5 |
| SPD | 7 516 243 | 19,1 | 125 | 18,6 |
| KPD | 4 848 058 | 12,3 | 81 | 12,5 |
| Centrum | 4 424 905 | 11,3 | 73 | 11,3 |
| Czarno-Czerwono-Biały Front Walki (DNVP, Stahlhelm) | 3 136 760 | 8 | 52 | 8 |
| Inne | 2 451 883 | 5,4 | 28 | 5,1 |
| Razem | 39 655 029 | 100 | 647 | 100 |
| Frekwencja | 88,74 | |||
| Źródło: Gonschior.de | ||||
Następstwa
edytuj
Po wyborach nowo wybrani deputowani KPD nie zostali dopuszczeni do udziału w pracach Reichstagu, a 15 marca 1933, jeszcze przed pierwszym posiedzeniem, ich mandaty zostały unieważnione[7]. Tego samego dnia w Poczdamie miała miejsce proklamacja powstania III Rzeszy przez Adolfa Hitlera. Rząd hitlerowski specjalnym rozporządzeniem, wydanym na podstawie prezydenckiego dekretu o ochronie narodu i państwa, wprowadził zakaz używania symboli Republiki Weimarskiej, w tym czarno-czerwono-żółtej flagi państwowej i przywrócił czarno-biało-czerwoną flagę Cesarstwa Niemieckiego (II Rzeszy sprzed 1918 roku) jako jedną z dwóch flag nowego państwa niemieckiego, które miały być odtąd wywieszane obok siebie – tą drugą stała się flaga NSDAP ze swastyką, co miało symbolizować zespolenie starej tradycji państwowej z ruchem nazistowskim. 21 marca w poczdamskim kościele garnizonowym odbyło się posiedzenie Reichstagu bez udziału socjaldemokratów i komunistów[8], transmitowane przez radio na całe Niemcy, na którym prezydent Paul von Hindenburg powierzył przywódcy NSDAP misję utworzenia nowego rządu. Zwycięska NSDAP utworzyła koalicję z DNVP i w ten sposób mogła swobodnie rządzić bezwzględną większością 340 deputowanych (po unieważnieniu mandatów komunistów parlament liczył 566 deputowanych zamiast pierwotnych 647). Hitler nie zamierzał jednak na tym poprzestać. W jego planach było skupienie pełni władzy w swoich rękach poprzez uchwalenie tzw. „Ustawy o pełnomocnictwach” (niem. Ermächtigungsgesetz), która zezwalałaby rządowi, a w rzeczywistości kanclerzowi, na uchwalanie ustaw bez udziału Reichstagu. Z pewnymi wyjątkami, ustawy takie mogłyby nawet odbiegać od konstytucji Republiki Weimarskiej[9]. Aby przegłosować ustawę o pełnomocnictwach, naziści potrzebowali większości 2/3 głosów w Reichstagu, wymaganej do zmiany konstytucji. W celu jej osiągnięcia, poza wyeliminowaniem KPD, musieli uzyskać także poparcie partii centrowych, przede wszystkim katolickiej Partii Centrum. To właśnie od jej głosów de facto zależało przeforsowanie omawianej ustawy[7].
Głosowanie nad ustawą o pełnomocnictwach wyznaczono na 23 marca 1933. Na salę obrad nie wpuszczono części deputowanych SPD. Co więcej, Partia Centrum dysponująca 73 mandatami postanowiła zagłosować za przyjęciem ustawy razem z NSDAP i DNVP. Jej deputowanych zastraszano, a niektórzy obawiali się, iż w przypadku sprzeciwu zostaną zabici. Projekt Hitlera poparły także mniejsze ugrupowania – czy to z przekonania, czy z obawy o swoje bezpieczeństwo. W konsekwencji ustawę o pełnomocnictwach przyjęto przy 444 głosach za i 94 głosach przeciw, oddanych przez obecnych na sali deputowanych SPD[10]. W ten sposób dyktatura nazistowska została prawnie usankcjonowana przez Reichstag. Kilka miesięcy później, 14 lipca 1933, rząd Hitlera przyjął ustawę zakazującą działalności wszystkich partii politycznych, z wyjątkiem NSDAP[11], a w kolejnych „wyborach”, które miały miejsce w listopadzie 1933, partia nazistowska zdobyła 92% głosów oraz wszystkie miejsca w parlamencie. Chociaż Reichstag formalnie funkcjonował aż do upadku III Rzeszy, był tylko organem fasadowym, pozbawionym realnej władzy[12]. W ciągu następnych 12 lat swojego istnienia zwoływany był sporadycznie, wyłącznie w celu wysłuchania przemówień Hitlera lub jednomyślnego przyjęcia proponowanych przez niego projektów ustaw.
Przypisy
edytuj- ↑ Tadeusz Kotłowski, Niemcy. Dzieje państwa i społeczeństwa 1890-1945, Kraków 2008, s.138.
- ↑ Vor 90 Jahren: Letzte Reichstagswahlen in der Weimarer Republik. bundestag.de, 2023-02-07. [dostęp 2024-11-26]. (niem.).
- ↑ Documentarchiv.de: Verordnung des Reichspräsidenten zum Schutz von Volk und Staat. [dostęp 2019-09-01]. (niem.).
- ↑ Bundeszentrale für politische Bildung: Beginn der nationalsozialistischen Herrschaft. [dostęp 2019-09-01]. (niem.).
- ↑ Richard J. Evans, The Coming of the Third Reich, New York: Penguin Press, 2004, s. 322, 331, ISBN 1-59420-004-1 [dostęp 2020-05-25] (ang.).
- ↑ Berliner Themenjahr 2013: Violence Unleashed [online], berlin.de, 18 sierpnia 2016 [dostęp 2020-05-24] [zarchiwizowane z adresu 2016-08-18] (ang.).
- ↑ a b Wojciech Wichert. Ustawa o pełnomocnictwach (Ermächtigungsgesetz) z 23 marca 1933 roku jako katalizator budowy państwa wodzowskiego w Niemczech. „Studia nad Autorytaryzmem i Totalitaryzmem”. tom 41 (nr 4), s. 32, 2019.
- ↑ Zebranie to nie mogło odbyć się w Berlinie, ponieważ gmach parlamentu spłonął miesiąc wcześniej.
- ↑ Gesetz zur Behebung der Not von Volk und Reich („Ermächtigungsgesetz”) vom 24. März 1933. verfassungen.de. [dostęp 2022-07-28]. (niem.).
- ↑ Wojciech Wichert. Ustawa o pełnomocnictwach (Ermächtigungsgesetz) z 23 marca 1933 roku jako katalizator budowy państwa wodzowskiego w Niemczech. „Studia nad Autorytaryzmem i Totalitaryzmem”. tom 41 (nr 4), s. 38, 2019.
- ↑ Gesetz gegen die Neubildung von Parteien. vom 14. Juli 1933.. verfassungen.de. [dostęp 2022-07-13]. (niem.).
- ↑ Wojciech Wichert. Ustawa o pełnomocnictwach (Ermächtigungsgesetz) z 23 marca 1933 roku jako katalizator budowy państwa wodzowskiego w Niemczech. „Studia nad Autorytaryzmem i Totalitaryzmem”. tom 41 (nr 4), s. 39, 2019.