Wikipedia

Wulgaryzm

wyraz nieprzyzwoity lub ordynarny

Artykuł ten został zgłoszony do umieszczenia na stronie głównej w rubryce „Czy wiesz”.
Pomóż nam go sprawdzić: oceń zgłoszoną nominację.

Nie mylić z: Mowa nienawiści.

Wulgaryzm (z łac. vulgaris „pospolity; ludowy” od vulgus „lud; pospólstwo”)[1], także: bluzg[2], brzydki wyraz[3][4], łacina podwórkowa[5] – wyraz lub wyrażenie uznawane przez użytkowników języka za nieprzyzwoite[6][7], wyrażające silne emocje mówiącego względem czegoś lub kogoś[8][9]. W przypadku, gdy wulgarne słowo czy wyrażenie stanowi pusty znaczeniowo spontaniczny przerywnik w wypowiedzi, mówimy o przekleństwie[8][9].

Wulgaryzmy są przedstawiane w sposób graficzny (głównie w filmach animowanych i komiksach) za pomocą ciągów znaków zastępujących wyrazy

Funkcje językowe

edytuj

Ze względu na pełnioną funkcję, można wyszczególnić wulgaryzmy będące epitetami określającymi drugą osobę, wyzwiskami w wołaczu występującymi w zwrotach bezpośrednich, parafrazami i aluzjami. Istnieją także wyrażenia, które stają się wulgarne wtórnie, w określonym kontekście. Równolegle do wulgaryzmów występują także zastępujące je eufemizmy[10].

Prof. Mariusz Wszołek i prof. Michał Grech w swoim Słowniku polszczyzny rzeczywistej wyszczególnili 47 funkcji wulgaryzmów; do najbardziej licznych z nich należy wyrażanie dezaprobaty, stwierdzenia faktu, wzmocnienia wypowiedzi, okazania zdziwienia lub niezadowolenia[11].

Język polski

edytuj
Główny artykuł: Wulgaryzmy i przekleństwa w języku polskim.

Istnieją trzy główne źródła pochodzenia polskich wulgaryzmów: funkcje fizjologiczne człowieka objęte tabu obyczajowym (np. wydalanie, trawienie), jego anatomia oraz erotyka[10][12].

Językoznawca Jerzy Bralczyk wyliczył, że podstawowych wulgaryzmów w języku polskim jest tylko pięć. Są to: chuj, pizda, jebać, pierdolić i kurwa. Reszta to kombinacje tych pięciu, wyrazy pochodne i związki frazeologiczne. Nowe wulgaryzmy pojawiają się, gdy zostaną utworzone nowe konfiguracje wyrazów bądź też zmieni się ich kontekst semantyczny[13].

Historia

edytuj
Ta sekcja jest niekompletna. Jeśli możesz, rozbuduj ją.

Przekleństwa i formy obraźliwe występują w języku od początku cywilizacji. Często wywodzą się one ze słów tabu – magicznej formuły, która była dopuszczalna jedynie w określonych przypadkach; użycie jej w innym kontekście było złamaniem norm etycznych. Wierzono, że używanie przekleństw może ściągnąć karę boską lub sprowadzić nieszczęście[14].

Literatura

edytuj

Historycznie wulgaryzmy pojawiały się w tekstach kultury, jednak nie traktowano ich jako zwykłe składniki tworzywa językowego. Świadczy o tym między innymi ich zapis graficzny – jeszcze w XX wieku w tekstach zapisywano zazwyczaj pierwszą literę wulgaryzmu, a pozostałe zastępowano kropkami. Często artyści tworzyli treści zawierające wulgaryzmy dla wąskiego grona odbiorców i wiązały się one z konkretnym kontekstem, zazwyczaj nieoficjalnym[15].

W latach dziewięćdziesiątych XX wieku pojawił się problem leksykograficzno-obyczajowy dotyczący wulgaryzmów. Po publikacji Nowego słownika ortograficznego PWN pod redakcją Edwarda Polańskiego nauczyciele protestowali przeciwko zbyt dużej ilości tego rodzaju wyrazów w nowym wydaniu. Problem ten stał się przedmiotem debaty Rady Języka Polskiego, która zadecydowała, aby pomijać wulgaryzmy w słownikach dla dzieci i młodzieży, a w pozostałych oznaczać je kwalifikatorem (np. wulg.)[16].

Rola społeczna

edytuj

Ogólnie przyjęte normy kultury języka wymagają powstrzymania się od używania wyrażeń uważanych za wulgarne zarówno względem rozmówcy, jak i w ogóle[17][18]. Chociaż wulgaryzmy funkcjonowały w języku polskim w mowie i piśmie od dawna, zakres ich użycia był jeszcze do dwudziestego wieku znacząco mniejszy, niż obecnie[19]. Obecnie można zauważyć zjawisko postępującej wulgaryzacji, wynikające m.in. z zacierania się standardów obyczajowych, swobody wypowiedzi oraz agresji językowej w przestrzeni wirtualnej, w przekazach telewizyjnych, radiowych[17] oraz współczesnej literaturze[20].

Zjawisko to zostało zauważone już w latach dziewięćdziesiątych XX wieku, kiedy to zaczęły pojawiać się przepisy mające mu przeciwdziałać[17]. Badania z tamtego okresu podawały dom rodzinny za przestrzeń wolną od wulgaryzmów, jednak współcześnie coraz więcej rodziców nie widzi w wulgaryzacji języka zagrożenia dla swoich dzieci[21][20]. Podstawa programowa umieszcza problematykę wyrażeń wulgarnych i negatywnych skutków ich używania w obszarze świadomości językowej ucznia[20].

Z sondażu CBOS przeprowadzonego w roku 2013 wynika, że wulgaryzmów używa 8 na 10 dorosłych Polaków, częściej mężczyźni i ludzie młodzi[22].

Wulgaryzmy mogą wzmacniać poczucie przynależności do grupy[23]. Odbiór społeczny wulgaryzmów jest różny w różnych sytuacjach społecznych[23], między innymi dlatego też równolegle z nimi funkcjonują ich zamienniki – słowa uznawane za neutralne, pełniące w danej wypowiedzi podobną funkcję jak wulgaryzmy. W 2011 roku na liście przebojów Billboard w trzech utworach na dziesięć pojawił się wulgaryzm[23].

Neurofizjologia

edytuj

W momencie wypowiadania wulgaryzmów aktywna jest prawa półkula mózgu (w obszarze odpowiadającym za emocje i nagłe sytuacje) oraz układ limbiczny[23]. Czytając wulgaryzmy, ludzie rzadziej się mylą i dłużej analizują słowo w porównaniu do wyrazów neutralnych[23].

Sytuacja prawna

edytuj

Australia

edytuj

W każdym australijskim stanie i terytorium używanie obraźliwego, nieprzyzwoitego lub znieważającego języka w miejscu publicznym lub w jego pobliżu jest przestępstwem[24]. Tego rodzaju wykroczenia są zazwyczaj są rozpatrywane przed sądem lokalnym lub sądem magistrackim. Policja ma również uprawnienia do wystawiania mandatów karnych osobom podejrzanym o popełnienie takiego wykroczenia[25]. W niektórych przypadkach dopuszcza się obronę polegającą na wykazaniu „uzasadnionego powodu” do zachowania się w sposób zarzucany[26].

Brazylia

edytuj

Brazylijski kodeks karny nie przewiduje bezpośrednich kar za używanie wulgaryzmów w miejscach publicznych, jednak bezpośrednie znieważenie osoby może zostać uznane za przestępstwo przeciwko honorowi, za które grozi kara pozbawienia wolności od jednego do trzech miesięcy lub grzywna[27]. Analiza takiego wykroczenia jest uznawana za „subiektywną” i zależy od kontekstu dyskusji oraz relacji między jej stronami[28].

Indie

edytuj

Artykuły 294A i 294B Indyjskiego Kodeksu Karnego(inne języki) zawierają przepisy prawne dotyczące karania osób używających nieodpowiednich lub obscenicznych słów (zarówno mówionych, jak i pisanych) w miejscach publicznych, jeśli są one celowo i złośliwie skierowane na obrażenie uczuć religijnych lub przekonań[29].

W lutym 2015 roku lokalny sąd w Mumbaju nakazał policji wszczęcie postępowania przeciwko 14 celebrytom Bollywood, którzy brali udział w kontrowersyjnym przedstawieniu komediowym grupy All India Bakchod(inne języki) znanej z wulgarnego humoru[30].

W maju 2019 roku, podczas kampanii wyborczej, premier Indii Narendra Modi wymienił obraźliwe określenia, których opozycyjna partia używała wobec niego i jego matki w trakcie kampanii[31].

W styczniu 2016 roku agencja komunikacyjna z Mumbaju rozpoczęła kampanię przeciwko wulgaryzmom i obraźliwemu językowi pod nazwą Gaali Free India(inne języki) (słowo gaali oznacza w hindi przekleństwo)[32]. Kampania wykorzystywała kreatywne reklamy, zachęcając ludzi do używania "czystego" języka, nawiązując do Misji "Czyste Indie", mającej na celu utrzymanie czystości w całym kraju. Inicjatywa wpłynęła również na inne media, które zaczęły nagłaśniać problem obraźliwego języka w społeczeństwie, szczególnie w kontekście kazirodczych obelg skierowanych wobec kobiet, takich jak "mother fucker"[33].

Wraz z rosnącym rynkiem platform streamingowych, wiele indyjskich seriali zaczęło używać wulgaryzmów i przekleństw w celu przyciągnięcia uwagi widzów[34].

Pakistan

edytuj

Liderzy polityczni w Pakistanie byli wielokrotnie krytykowani za używanie wulgarnego i obraźliwego języka. Choć nie istnieją przepisy prawne karzące za takie zachowanie, problem nasilił się, gdy obraźliwy język zaczął pojawiać się w parlamencie, nawet kierowany przeciwko kobietom[35].

Polska

edytuj

W Polsce Kodeks wykroczeń penalizuje używanie nieprzyzwoitych słów, ogłoszeń, napisów lub rysunków w miejscu publicznym. Osoba dopuszczająca się takiego czynu podlega karze ograniczenia wolności, grzywny do 1500 złotych albo karze nagany[36]. Znaczenie tego artykułu w kontekście ścigania wykroczeń jest jednak znikome[37].

Według ustawy z 7 października 1999 r. ochrona języka polskiego polega w szczególności na przeciwdziałaniu jego wulgaryzacji[38]. Zgodnie ustawą z 26 stycznia 1984 r. dziennikarz jest obowiązany dbać o poprawność języka i unikać używania wulgaryzmów, redaktor naczelny jest obowiązany do przeciwdziałania wulgaryzacji języka i może odmówić opublikowania sprostowania, jeżeli sprostowanie zawiera sformułowania powszechnie uznawane za wulgarne lub obelżywe[39]. Ustawa z 29 grudnia 1992 r. o radiofonii i telewizji nakłada na nadawców obowiązek dbania o poprawność języka swoich programów i przeciwdziałania jego wulgaryzacji[40].

Pomimo, że pojęcia wulgaryzm i wulgaryzacja występują w tych ustawach, nie istnieją definicje legalne lub wskazówki interpretacyjne tych pojęć, a prawnicy najczęściej korzystają z definicji słownikowych języka naturalnego. Rozwiązania prawnicze umożliwiają przede wszystkim walkę z wulgaryzmami skierowanymi ad personam, a nie ze zjawiskiem ogólnie[37].

Rosja

edytuj

Przeklinanie w miejscach publicznych jest w Rosji wykroczeniem, jednak egzekwowanie tego prawa jest rzadkie. Kara za używanie wulgaryzmów to grzywna w wysokości 500–1000 rubli lub do 15 dni aresztu[41].

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. ↑ wulgarny; Wulgata; wulgaryzacja [online], web.archive.org, 5 lutego 2012 [dostęp 2025-01-22] [zarchiwizowane z adresu 2012-02-05].
  2. ↑ bluzg [online], Wielki słownik języka polskiego PAN [dostęp 2025-01-22] (pol.).
  3. ↑ Jadwiga Kowalik, O wulgaryzacji i dewulgaryzacji we współczesnej polszczyźnie, 2008, s. 81-88, ISBN 978-83-229-2930-8 [dostęp 2025-01-22].
  4. ↑ Ewelina Wilczyńska, Rodzina jako jedno ze źródeł wulgaryzacji życia społecznego, „Konińskie Studia Społeczno-Ekonomiczne”, 7 (4), 2021, s. 223–227, ISSN 2391-8632 [dostęp 2025-01-22] (pol.).
  5. ↑ Paweł Madejski, Latin in the Contemporary Polish “Street Epigraphy”, „Scripta Classica” (11), 2014, s. 9–22, ISSN 1732-3509 [dostęp 2025-01-23] (ang.).
  6. ↑ wulgaryzm [online], Słownik języka polskiego PWN [dostęp 2025-01-22].
  7. ↑ wulgaryzm [online], Wielki słownik języka polskiego PAN [dostęp 2025-01-22] (pol.).
  8. ↑ a b Dominika Krysztofowicz, Wulgaryzacja języka w świetle prawnym, [w:] Mirosława Mycawka, Rafał Mazur, Barbara Żebrowska (red.), Nasz język ojczysty – etyka i estetyka słowa, Kraków: Wydawnictwo LIBRON, 2018, s. 75-90 [dostęp 2025-01-22] (pol.).
  9. ↑ a b Aneta Załazińska, O wulgaryzmach niewulgarnie, [w:] Biuletyn Informacyjny Okręgowej Izby Radców Prawnych w Krakowie, 2020, s. 40-43 [dostęp 2025-01-22] (pol.).
  10. ↑ a b Jadwiga Kowalik, O wulgaryzacji i dewulgaryzacji we współczesnej polszczyźnie, 2008, s. 81-88, ISBN 978-83-229-2930-8 [dostęp 2025-01-22].
  11. ↑ Mariusz Wszołek i inni, Słownik polszczyzny rzeczywistej (siłą rzeczy fragment), Primum Verbum, 2011, s. 43, DOI: 10.13140/2.1.4488.8960 [dostęp 2025-01-25] (słow.).
  12. ↑ Emilia Czarnota, Nauczyciel polonista wobec wulgaryzacji języka uczniów, „Z Teorii i Praktyki Dydaktycznej Języka Polskiego” (23), 2014, s. 89–99, ISSN 0208-5011 [dostęp 2025-01-22] (pol.).
  13. ↑ Polacy klną jak Rej. [w:] Nowa Trybuna Opolska [on-line]. 2008-03-29. [dostęp 2017-10-25].
  14. ↑ Sebastian Adamkiewicz: Jak przeklinali nasi przodkowie. [w:] Histmag [on-line]. 2013-12-17. [dostęp 2017-10-25].
  15. ↑ Jadwiga Kowalik, O wulgaryzacji i dewulgaryzacji we współczesnej polszczyźnie, 2008, s. 81-88, ISBN 978-83-229-2930-8 [dostęp 2025-01-22].
  16. ↑ Emilia Czarnota, Nauczyciel polonista wobec wulgaryzacji języka uczniów, „Z Teorii i Praktyki Dydaktycznej Języka Polskiego” (23), 2014, s. 89–99, ISSN 0208-5011 [dostęp 2025-01-22] (pol.).
  17. ↑ a b c Dominika Krysztofowicz, Wulgaryzacja języka w świetle prawnym, [w:] Mirosława Mycawka, Rafał Mazur, Barbara Żebrowska (red.), Nasz język ojczysty – etyka i estetyka słowa, Kraków: Wydawnictwo LIBRON, 2018, s. 75-90 [dostęp 2025-01-22] (pol.).
  18. ↑ Aneta Załazińska, O wulgaryzmach niewulgarnie, [w:] Biuletyn Informacyjny Okręgowej Izby Radców Prawnych w Krakowie, 2020, s. 40-43 [dostęp 2025-01-22] (pol.).
  19. ↑ Jadwiga Kowalik, O wulgaryzacji i dewulgaryzacji we współczesnej polszczyźnie, 2008, s. 81-88, ISBN 978-83-229-2930-8 [dostęp 2025-01-22].
  20. ↑ a b c Emilia Czarnota, Nauczyciel polonista wobec wulgaryzacji języka uczniów, „Z Teorii i Praktyki Dydaktycznej Języka Polskiego” (23), 2014, s. 89–99, ISSN 0208-5011 [dostęp 2025-01-22] (pol.).
  21. ↑ Ewelina Wilczyńska, Rodzina jako jedno ze źródeł wulgaryzacji życia społecznego, „Konińskie Studia Społeczno-Ekonomiczne”, 7 (4), 2021, s. 223–227, ISSN 2391-8632 [dostęp 2025-01-22] (pol.).
  22. ↑ Renata Kim: Bluzgi na polskich salonach. [w:] Newsweek [on-line]. 2013-10-29. [dostęp 2017-10-25].
  23. ↑ a b c d e Joan Raymond. Witaj w p…… klubie. „Świat Nauki”. nr. 7 (239), s. 17, lipiec 2011. Prószyński Media. ISSN 0867-6380. 
  24. ↑ Elyse Methven, A Little Respect: Swearing, Police and Criminal Justice Discourse, t. (2018) 7(3), International Journal for Crime, Justice and Social Democracy, 2018, s. 58–74 [dostęp 2025-01-23] (ang.).
  25. ↑ Elyse Methven, Commodifying Justice: Discursive Strategies Used in the Legitimation of Infringement Notices for Minor Offences, „International Journal for the Semiotics of Law - Revue internationale de Sémiotique juridique”, 33 (2), 2020, s. 353–379, DOI: 10.1007/s11196-020-09710-z, ISSN 1572-8722 [dostęp 2025-01-23] (ang.).
  26. ↑ Summary offences act 1988 – SECT 4A Offensive language [online], www5.austlii.edu.au [dostęp 2025-01-23].
  27. ↑ Artigo 140 CP Código Penal com jurisprudência unificada - myLex [online], web.archive.org, 12 maja 2018 [dostęp 2025-01-23] [zarchiwizowane z adresu 2018-05-12].
  28. ↑ Wellington Cabral Saraiva, Calúnia, difamação e injúria: os crimes contra a honra [online], Blog de Wellington Saraiva, 12 czerwca 2013 [dostęp 2025-01-23] (port.).
  29. ↑ 294. Obscene acts and songs, [w:] The Indian Penal Code, www.indiacode.nic.in, s. 71 [dostęp 2025-01-29] [zarchiwizowane z adresu 2025-01-16] (ang.).
  30. ↑ AIB Roast: Court asks to file FIR against Karan Johar, Deeepika Padukone, Aalia Bhat, Ranvir Singh & Arjun Kapoor [online], Moneylife NEWS & VIEWS [dostęp 2025-01-29] (ang.).
  31. ↑ PM Modi lists out abuses hurled at him, says Congress did not even spare his mother, „The Times of India”, 8 maja 2019, ISSN 0971-8257 [dostęp 2025-01-29].
  32. ↑ Indian Television, Three ad campaigns to watch out for on Republic Day [online], indiantelevision.com, 25 stycznia 2016 [dostęp 2025-01-29] (ang.).
  33. ↑ Yogesh Pawar, Mother, sister, daughter... whose gaali is it anyway? [online], DNA India [dostęp 2025-01-29] (ang.).
  34. ↑ Yash Bharati, 7 Indian shows on Netflix that you should not watch with your parents [online], GQ India, 1 lutego 2021 [dostęp 2025-01-29] (ang.).
  35. ↑ PTI's Use Of Abusive Language To Shame Dissident Lawmakers Exposes The Party's Deep-Rooted Problem [online], The Friday Times, 19 marca 2022 [dostęp 2025-01-29] (ang.).
  36. ↑ Wykroczenia przeciwko obyczajności publicznej; Art. 141., [w:] Kodeks wykroczeń, Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, 20 maja 1971, s. 51 [dostęp 2025-01-22] (pol.).
  37. ↑ a b Dominika Krysztofowicz, Wulgaryzacja języka w świetle prawnym, [w:] Mirosława Mycawka, Rafał Mazur, Barbara Żebrowska (red.), Nasz język ojczysty – etyka i estetyka słowa, Kraków: Wydawnictwo LIBRON, 2018, s. 75-90 [dostęp 2025-01-22] (pol.).
  38. ↑ Przepisy ogólne; Art. 3., [w:] Ustawa o języku polskim, Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, 7 października 1999, s. 2 [dostęp 2025-01-22] (pol.).
  39. ↑ Prawa i obowiązki dziennikarzy; Art. 12., [w:] Prawo prasowe, Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, 26 stycznia 1984, s. 5, 9, 12 [dostęp 2025-01-22] (pol.).
  40. ↑ Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji; Art. 18., [w:] Ustawa o radiofonii i telewizji, Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, 29 grudnia 1992, s. 30 [dostęp 2025-01-22] (pol.).
  41. ↑ Code of administrative offences of the Russian Federation [online], 30 grudnia 2001, s. 181 [dostęp 2025-01-29] (ang.).
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Wulgaryzm&oldid=75916348”