Wojna polsko-rosyjska (1609–1618)
Wojna moskiewska (II wojna polsko-rosyjska) – konflikt zbrojny pomiędzy Rzecząpospolitą a Rosją toczony w latach 1609–1618.
| wojny polsko-rosyjskie | |||
 Rzeczpospolita w okresie dymitriad i wojny polsko-rosyjskiej | |||
| Czas |
1609–1618 | ||
|---|---|---|---|
| Terytorium | |||
| Wynik | |||
| Strony konfliktu | |||
| |||
| Dowódcy | |||
Położenie na mapie świata  | |||
| 50°03′00,0000″N 19°55′48,0000″E/50,050000 19,930000 | |||
Historia
edytujCar Wasyl IV Szujski, pamiętający niedawne dymitriady i obawiający się kolejnej polskiej interwencji w sprawy Rosji, zawarł 28 lutego 1609 w Wyborgu wymierzony w Rzeczpospolitą sojusz ze Szwecją[1]. W myśl jego postanowień Karol IX Waza miał oddać w ręce rosyjskie twierdze w Inflantach, odbite w czasie wojny polsko-szwedzkiej 1600–1611. Korpusy szwedzkie Edwarda Horna i Jacoba Pontussona de la Gardie połączyły się z wojskami rosyjskimi. W kwietniu 1609 roku do Nowogrodu Wielkiego przybyło 15 000 żołnierzy szwedzkich i najemników z Francji, Szkocji, Niemiec i Anglii. Skopin-Szujski na czele 27-tysięcznego zgrupowania wojsk szwedzko-rosyjskich podjął próbę zniesienia polskiej blokady Moskwy. 23 lipca rozbił wojska Aleksandra Zborowskiego pod Twerem, zmuszony został jednak w wyniku buntu nieopłacanych żołnierzy cudzoziemskich do zaniechania planów ataku na oblegających Moskwę Polaków.
W odpowiedzi na to Zygmunt III Waza ruszył na Smoleńsk, którego oblężenie rozpoczęło się we wrześniu 1609. Rozpoczęła się tym samym regularna wojna polsko-rosyjska[2]. Jedną z najsilniej bronionych twierdz państwa moskiewskiego obległy wojska polsko-litewskie pod dowództwem kanclerza wielkiego litewskiego Lwa Sapiehy. Stałe parcie wojsk rosyjsko-szwedzkich, które w styczniu 1610 zniosły oblężenie Moskwy przez wojska Dymitra II, zmusiło stronników tuszyńskich do szukania porozumienia z królem polskim.
14 lutego 1610 w obozie Zygmunta III pod Smoleńskiem stanął patriarcha moskiewski Filaret, który w imieniu obozu tuszyńskiego zawarł układ o powołaniu królewicza Władysława Wazy na tron carski w zamian za zagwarantowanie wolności wyznawania religii prawosławnej.
Wasyl IV wysłał przeciwko wojskom polsko-litewskim armię swojego brata Dymitra Szujskiego, połączoną z najemnymi oddziałami szwedzkimi (35 tys. wojsk). Zgrupowanie wojsk polsko-litewskich dowodzone przez hetmana polnego koronnego Stanisława Żółkiewskiego w sile ok. 7 tys. jazdy, wspieranej przez 200 piechurów odniosło walne zwycięstwo 4 lipca 1610 pod Kłuszynem. Na wieść o tej klęsce wojsk rosyjskich wojskom Żółkiewskiego poddawały się kolejne miasta i twierdze moskiewskie. 27 lipca bojarzy w Moskwie złożyli z tronu Wasyla IV, przejmując tymczasowo władzę jako tzw. siemibojarzczina.
Równolegle z wyprawą Żółkiewskiego w 1610 Aleksander Korwin Gosiewski na czele znacznego oddziału przeprowadził samodzielnie operację wojskową w północnej części Smoleńszczyzny, której zwieńczeniem było zdobycie twierdzy Biała[3]. Następnie Gosiewski dotarł do Moskwy, gdzie dołączył do Żółkiewskiego.
27 sierpnia Stanisław Żółkiewski bez konsultacji z Zygmuntem III doprowadził do podpisania ugody z bojarami. Ci w zamian za polską pomoc w usunięciu Dymitra II i oddanie ziem pogranicznych odbitych przez wojska Rzeczypospolitej zgodzili się uznać królewicza Władysława carem, z przyjęciem zastrzeżenia, że jego koronacja miała odbyć się według obrządku prawosławnego. Nowy władca miał też zagwarantować nienaruszalność przywilejów stanów państwa moskiewskiego.
Wasyl wraz ze swoimi braćmi: Dymitrem i Iwanem Szujskimi oraz patriarchą Moskwy Filaretem zostali aresztowani. 9 października na prośbę bojarów chorągwie polskie wkroczyły na Kreml moskiewski, a dowództwo nad nimi Żółkiewski oddał w ręce Aleksandra Gosiewskiego. Mennica moskiewska rozpoczęła bicie srebrnych kopiejek z imieniem nowego cara Władysława Zygmuntowicza. 29 października 1611 w sali senatu Zamku Królewskiego w Warszawie Wasyl, Dymitr oraz Iwan oddali królowi polskiemu Zygmuntowi III Wazie hołd.
W tym samym czasie Dymitr II wraz z Maryną wycofał się do Kaługi. Został opuszczony przez oddziały polskie Jana Piotra Sapiehy, które zgodziły się przejść na stronę królewską w zamian za opłacenie żołdu. W grudniu zamordowano Dymitra II.
Sytuację komplikowało dodatkowo niezdecydowanie Zygmunta III, który chciał samodzielnie objąć tron moskiewski bez żadnych warunków wstępnych, do czego w żaden sposób nie chcieli dopuścić bojarzy. 13 czerwca 1611 po krwawym szturmie w ręce Zygmunta wpadł Smoleńsk. Szwedzi wykorzystali ten moment, by wysunąć do tronu carskiego własnego kandydata w osobie Karola Filipa Sudermańskiego. Stały napór wojsk szwedzkich na północy spowodował poruszenie ludności państwa moskiewskiego.
W Niżnym Nowogrodzie w 1611 wybuchło antypolskie powstanie, prowadzone przez kupca Minina. Sformowano armię powstańczą, na czele której stanął kniaź Dymitr Pożarski, której zadaniem było usunięcie polskiej załogi z Moskwy. Rozpoczęła się blokada stolicy Rosji. Dwukrotnie podejmowana przez wojska hetmana wielkiego litewskiego Jana Karola Chodkiewicza próba odsieczy zakończyła się niepowodzeniem. Oblężenie doprowadziło w końcu do kapitulacji polskiej załogi Kremla moskiewskiego 7 listopada 1612, co spowodowało odstąpienie od oblegania Wołokołamska przez idącego na odsiecz króla Zygmunta III.
W 1613 Sobór Ziemski w Moskwie na nowego cara wybrał syna metropolity Filareta – Michała Romanowa, który zapoczątkował trzystuletnie panowanie Romanowów.
W wyniku decyzji Zygmunta III Wazowie utracili szansę objęcia tronu w Moskwie. Późniejsze wyprawy hetmana Jana Karola Chodkiewicza z lat 1617–1618 nie zakończyły się sukcesem. Sytuacja została unormowana na najbliższe 14 lat (do czasu wojny smoleńskiej) na mocy rozejmu w Dywilinie z 1618[4], w myśl postanowień którego I Rzeczpospolita uzyskała Ziemię Czernihowską, Ziemię Siewierską i Ziemię Smoleńską.
W Rosji rocznica wypędzenia polskiej załogi z Kremla 7 listopada 1612 jest od 2005 roku obchodzona jako święto narodowe pod nazwą Dzień Jedności Narodowej (świętowane 4 listopada ze względu na istniejące w carskiej Rosji święto cerkiewne Matki Boskiej Kazańskiej, pamięci wyzwolenia Moskwy i Rosji od Polaków w roku 1612).
Upamiętnienie
edytujOd 2023 roku, 8 października, Muzeum Ziem Wschodnich Dawnej Rzeczypospolitej organizuje obchody rocznicowe wkroczenia wojsk polskich na Kreml. Wydarzeniu towarzyszy prezentacja XVII-wiecznego uzbrojenia oraz cykl wykładów[5].
Zobacz też
edytuj
Przypisy
edytuj- ↑ W tym czasie między Moskwą i Rzecząpospolitą obowiązywał rozejm z 1601, zawarty na lat 20, do roku 1622.
- ↑ Ponieważ Artykuły henrykowskie w punkcie 4 zabraniały rozpoczynania wojny bez przyzwolenia Sejmu, król próbował usprawiedliwić zerwanie rozejmu tym, że przysięga koronacyjna zobowiązywała go do odzyskania utraconych ziem (Izabela Lewandowska-Malec, Rola legacji i propozycji królewskiej w procedurze ustawodawczej na sejmach walnych koronnych za panowania Zygmunta III Wazy s. 98n.). Prymas Wojciech Baranowski oświadczył „że prawo jest, że bez consensu omnium ordinum (zgody wszech stanów) nie ma żadna wojna być stanowiona, obraziło się prawo i trzeba konstytucję czynić, żeby się to ... więcej nie działo” (Demokracja szlachecka i oligarchia magnacka s. 145). Sejm w 1611 zatwierdził wprawdzie wznowienie wojny, lecz równocześnie w podtrzymał dotychczasowy zakaz samowolnego jej zaczynania (Poparcie wojny Moskiewskiej, Volumina Legum, t. 3, s. 5n), zakaz ten ponowiono w 1613 (O podnoszeniu wojen i przyjmowaniu wojsk, tamże s. 80).
- ↑ Dariusz Kupisz, Smoleńsk 1632–1634, Bellona, Warszawa 2001, ISBN 83-11-09282-6, s. 81, 82.
- ↑ Henryk Wisner, Władysław IV Waza, Wrocław [etc.]: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, 1995, s. 27, ISBN 83-04-04216-9, OCLC 751423013.
- ↑ 413 lat temu Polacy zajęli Kreml. TVP Lublin, 2023-10-08. [dostęp 2024-08-07].
Bibliografia
edytuj- Andrzej Andrusiewicz, Dzieje Dymitriad 1602–1614, t. I, II, Warszawa 1990.
- Andrzej Andrusiewicz, Dzieje Wielkiej Smuty, Katowice 1999.
- Tomasz Bohun, Moskwa 1612, Warszawa: Bellona, 2005, ISBN 83-11-10644-4, OCLC 69310973.
- Moskwa w rękach Polaków. Pamiętniki dowódców i oficerów garnizonu w Moskwie, Marek Kubala, Tomasz Ściężor, Kraków: Wydawnictwo Platan, 2005, ISBN 83-89711-50-8, OCLC 69315174.
- Zygmunt Librowicz, Car w polskiej niewoli, Warszawa 1984.
- Andrzej Adam Majewski, Moskwa 1617–1618, Warszawa: Bellona, 2006, ISBN 83-11-10535-9, OCLC 156709463.
- Wojciech Polak, O Kreml i Smoleńszczyznę. Polityka Rzeczypospolitej wobec Moskwy w latach 1607–1612, Toruń 1995.
- Wacław Sobieski, Żółkiewski na Kremlu, Warszawa 1920.
- Robert Szcześniak, Kłuszyn 1610, Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 2004, ISBN 83-11-09785-2, OCLC 69591588.
- Kazimierz Tyszkowski, Wojna o Smoleńsk 1613-1615, Lwów 1932.
- Henryk Wisner, Król i car. Rzeczpospolita i Moskwa w XVI i XVII, Warszawa: Książka i Wiedza, 1995, ISBN 83-05-12776-1, OCLC 233510068.
- Stanisław Żółkiewski, Początek i progres wojny moskiewskiej, 2003, ISBN 83-7316-258-5.
- Jakub Witczak, Zygmunt III Waza a Moskwa, wSieci Historii, nr 2/2015.