Winoroślowate

rodzina roślin z rzędu winoroślowców

Winoroślowate (Vitaceae Juss.) – rodzina roślin należąca do rzędu winoroślowców. Obejmuje 16[3]–17[2] rodzajów z ok. 955 gatunkami łączonymi w dwie podrodziny. Rośliny te są obecne na wszystkich kontynentach z wyjątkiem Antarktydy, nie występują naturalnie w północnej części Ameryki Północnej, Europy i Azji oraz na rozległych obszarach pustynnych[4]. Najwięcej przedstawicieli rośnie w strefie międzyzwrotnikowej[5].

Winoroślowate
Ilustracja
Winorośl właściwa
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

różopodobne

Rząd

winoroślowce

Rodzina

winoroślowate

Nazwa systematyczna
Vitaceae Juss.
Owoce odmiany uprawnej winorośli właściwej
Tetrastigma pubinerve

Duże znaczenie użytkowe ma winorośl właściwa Vitis vinifera, której owoce – winogrona spożywane są surowe, suszone jako rodzynki, służą do wyrobu win, soków, galaretek, dżemów, kwasu winowego i octu winnego. Z nasion tłoczony jest olej. Jadalne są także owoce innych gatunków winorośli, wykorzystywane także do tworzenia odmian uprawnych w wyniku krzyżowania z winoroślą właściwą. Spożywane są także owoce innych rodzajów, zwłaszcza Ampelocissus i Cayratia oraz liście niektórych gatunków cissusów. Cayratia geniculata jest rośliną włóknistą. Liczne rośliny z różnych rodzajów uprawiane są jako ozdobne[4]. Niektóre gatunki (Ampelopsis japonica, Cissus quadrangularis, Tetrastigma hemsleyanum) są cenionymi roślinami leczniczymi[5].

Morfologia

edytuj
 
Kwiatostan Ampelocissus indica
Pokrój
Pnącza, w tym drewniejące (liany), krzewy i niewielkie drzewa. Pędy nierzadko zgrubiałe w węzłach. Wspinają się zazwyczaj za pomocą wąsów czepnych rozmaicie zbudowanych – pojedynczych, rozwidlonych i rozgałęziających się, czasem zakończonych przylgą, wyrastających naprzeciw liści[4].
Liście
Skrętoległe, dwurzędowe, zwykle z parą odpadających przylistków[5], ogonkowe[4], pojedyncze, klapowane lub nie, dłoniasto złożone (czasem trójlistkowe), do pierzasto złożonych pojedynczo, podwójnie lub potrójnie. Często z gruczołkami na krawędzi blaszki[5][4], w różnym stopniu ząbkowanej[5].
Kwiaty
Jednopłciowe lub obupłciowe, promieniste[4], drobne[5]. Zebrane w rozmaite kwiatostany wierzchotkowe, wiechy, rzadko kłosy, wyrastające zwykle naprzeciw liści, rzadziej w ich kącie (Cayratia, Tetrastigma)[4]. Działki kielicha zrośnięte, w liczbie 4 lub 5, rzadziej 7, u Leea z ogruczolonymi ząbkami. Płatków jest 4 lub 5 (u Rhoicissus 7), w różnym stopniu zrośnięte, choć zwykle tylko u nasady. Pręcików jest tyle ile płatków i wyrastają naprzeciw nich. Ich nitki dochodzą do nasady pylników pękających podłużnymi szczelinami. U nasady pręcików znajduje się różnie zbudowany dysk miodnikowy[4]. Zalążnia jest górna, powstaje zwykle z dwóch[5] lub trzech owocolistków[4], w każdej z komór rozwijają się dwa zalążki. Szyjka słupka jest krótka lub długa, zwieńczona jest główkowatym, dyskowatym lub (rzadko, tylko u Tetrastigma) czterołatkowym znamieniem[4][5].
Owoce
Jagody jedno- do czteronasiennych, soczyste lub dość suche[4].

Systematyka

edytuj
Pozycja i podział rodziny według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG IV z 2016)

Rodzina w ujęciu APweb jest jedynym rodzajem w obrębie monotypowego rzędu winoroślowców Vitales. Dzielona jest na dwie podrodziny, podnoszone w niektórych systemach (np. Reveala z lat 1994-1999 i Takhtajana z roku 1997) do rangi rodziny (Reveal w propozycji klasyfikacji okrytonasiennych z 2007 tak jak APweb łączy obie grupy w obrębie jednej rodziny).

Podział i relacje filogenetyczne w obrębie rodziny[6][3]

Leeoideae


Viticoideae

Ampelopsideae





Cisseae



Cayratieae





Parthenocisseae



Viteae






Podrodzina Leeoideae Burmeister (syn. Leeaceae Dumortier)

Podrodzina Viticoideae Eaton:

plemię Ampelopsideae

plemię Cayratieae

plemię Cisseae

plemię Parthenocisseae

plemię Viteae

Pozycja w systemie Reveala (1994-1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa różowe (Rosidae Takht.), nadrząd Vitanae Takht. ex Reveal, rząd winoroślowce (Vitales Reveal), rodzina winoroślowate Vitaceae Juss.[7]. W ujęciu z lat 1994-1999 Reveal oddzielał rodzaj Leea w odrębną rodzinę Leeaceae.

Przypisy

edytuj
  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2017-08-01] (ang.).
  3. a b List of Genera in VITACEAE, [w:] Vascular plant families and genera, Kew Gardens & Missouri Botanical Garden [dostęp 2021-10-11] (ang.).
  4. a b c d e f g h i j k Maarten J.M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World. Richmond UK, Chicago USA: Kew Publishing, Royal Botanic Gardens, The University of Chicago Press, 2017, s. 244-247. ISBN 978-1-842466346.
  5. a b c d e f g h Zhiduan Chen, Hui Ren, Jun Wen: Vitaceae. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-10-11].
  6. Vitaceae. Royal Botanic Gardens, Kew, Vascular Plant Families and Genera. [dostęp 2009-07-12]. (ang.).
  7. Crescent Bloom: Vitaceae. The Compleat Botanica. [dostęp 2009-07-12]. (ang.).