Wincenty Broniwój-Orliński
Wincenty Julian Broniwój-Orliński vel Szwengler, Poziński, Hans Opel, Hans Schmidt, ps. „Broniwój”, „Orzeł”, „Działosz”, „Kwietniewski”, „Traute”, „Weber”, „Julek” (ur. 31 grudnia 1913 w Czempiniu, zm. 11 listopada 2006 w Berlinie) – polski wojskowy, prawnik, polityk, działacz emigracyjny. Agent wywiadu amerykańskiego, francuskiego, polskiego i brytyjskiego; organizator siatki szpiegowskiej na terenie Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej działającej w latach 1950–1954 na rzecz wywiadów amerykańskiego (w porozumieniu z Organizacją Gehlena), a następnie francuskiego za zgodą emigracyjnego rządu RP w Londynie, później współpracownik wywiadu PRL. Delegat Rządu RP na Uchodźstwie na Niemcy Zachodnie 1974–1990[1].
 pułkownik
| |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Przebieg służby | |
| Siły zbrojne | |
| Główne wojny i bitwy | |
| Odznaczenia | |
         
| |
Życiorys
edytujW 1937 roku ukończył studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu Poznańskiego. Był uczestnikiem wojny obronnej 1939 roku, oficerem Armii Krajowej (w Dziale Przerzutów Powietrznych Komendy Głównej AK[2]) oraz brał udział w powstaniu warszawskim (służąc w Oddziale V – Szefostwo Przerzutów Powietrznych[2]).
Po zakończeniu II wojny światowej był do 1947 sędzią sądu polowego przy 1 Dywizji Pancernej w Polskich Siłach Zbrojnych na terenie brytyjskiej strefy okupacyjnej. Osiadł w Hamburgu, gdzie pracował w firmie handlowej i kancelarii prawnej, a następnie otworzył własną kancelarię, która często reprezentowała polskich uchodźców. Działał w Zjednoczeniu Polskich Uchodźców (ZPU) od jego założenia w 1951[3][4].
Po uzyskaniu zgody polskich władz wojskowych w Londynie rozpoczął na początku 1950 współpracę z wywiadem amerykańskim i Organizacją Gehlena. W tym samym roku przedostał się przez Berlin do Polski, gdzie budował siatkę kontaktów wywiadowczych na bazie komórki Działu Zrzutów Powietrznych KG AK i podziemia niepodległościowego, a także zbierał informacje o polskich i radzieckich obiektach wojskowych i przemysłowych. Po powrocie z pierwszej misji odbył przeszkolenie wywiadowcze w Geislingen, a jego głównym kontaktem został mjr Bolesław Zawalicz-Mowiński, pełniący kierownicze funkcje w Stowarzyszeniu Polskich Kombatantów w Niemczech (SPK) i ZPU. Współpracował na terenie Polski ze zwerbowanym przez siebie dla Amerykanów Marianem Szymczakiem (straconym w 1953 za działalność wywiadowczą) – ich siatka liczyła łącznie 70 osób. Był aktywny głównie w Warszawie i Poznaniu. W 1952 powołując się na brak zaufania do Niemców motywowany troską o polskie interesy zerwał z wywiadem amerykańskim i poprzez Zawalicz-Mowińskiego uzyskał zgodę władz londyńskich na współpracę z francuskim wywiadem lotniczym, któremu podczas przeszkolenia w Baden-Baden przekazał zebrane dotąd informacje. Wracając z Polski, gdzie tworzył nową siatkę, wydostał się ranny z zasadzki Wojsk Ochrony Pogranicza nad Nysą. W 1953 utracił francuskie finansowanie z powodu problemów z werbunkiem agentów, a aresztowany Szymczak zdekonspirował jego siatkę (m.in. aresztowana została żona Orlińskiego). W 1954 odnaleziony w Niemczech przez Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego podjął współpracę najpierw z kontrwywiadem, a następnie na kilka lat z wywiadem PRL, jednocześnie wykonując zadania dla wywiadu brytyjskiego[5].
Był wieloletnim prezesem SPK oraz hamburskiego oddziału Związku Polaków „Rodło”. Cieszył się ogromnym zaufaniem w środowisku polonijnym[6]. W latach 1974–1990 zajmował stanowisko delegata Rządu RP na uchodźstwie na Republikę Federalną Niemiec (w tym czasie podlegali mu delegaci niższego rzędu w RFN[7][8]). Ufundował fortepian Steinway & Sons dla pałacu Radziwiłłów w podostrowskim Antoninie[6].
W 1990 asystował prezydentowi RP na uchodźstwie Ryszardowi Kaczorowskiemu podczas ceremonii przekazania insygniów Rzeczypospolitej Polskiej prezydentowi Lechowi Wałęsie na Zamku Królewskim w Warszawie. Od 1990 związany z Wielkopolską Izbą Adwokacką[3].
W 1944 mianowany do stopnia porucznika AK, w 1953 otrzymał awans na kapitana z rąk gen. Andersa. Major rezerwy od 1990, później awansowany na podpułkownika i pułkownika[6].
Pochowany na Starym Cmentarzu w Ostrowie Wlkp.
Odznaczenia i wyróżnienia
edytuj- Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari (1944)[6][9]
- Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (9 października 1996)[10][9]
- Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (11 listopada 1990)[11][9]
- Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (28 września 1978)[12][9]
- Krzyż Walecznych (1943)[9]
- Złoty Krzyż Zasługi z Mieczami (1952)[9]
- Złoty Krzyż Zasługi (1974)[13]
- Krzyż Armii Krajowej[9]
- Medal Wojska Polskiego[9]
- Medal „Za udział w wojnie obronnej 1939”[9]
- Honorowe Obywatelstwo Miasta Ostrowa Wielkopolskiego.
Przypisy
edytuj- ↑ Wolak 2021 ↓, s. 298–299.
- ↑ a b Wolak 2021 ↓, s. 298.
- ↑ a b Łukasz Wolak, Poczet działaczy ZPU – płk. mec. Wincenty Broniwój-Orliński [online], Blog o polskich uchodźcach wojennych w Niemczech, 31 marca 2016 [zarchiwizowane z adresu 2016-03-31].
- ↑ Wolak 2021 ↓, s. 286.
- ↑ Wolak 2021 ↓, s. 299–306.
- ↑ a b c d Biuletyn Stowarzyszenia Klubu Kawalerów Orderu Wojennego Virtuti Militari. Nr 17(1)/2008, s. 52-55
- ↑ Mianowanie Delegatów Rządu. „Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej”, s. 48, Nr 3 z 16 lipca 1986.
- ↑ Powołanie Delegatów Terenowych w Republice Federalnej Niemiec. „Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej”, s. 58, Nr 4 z 11 listopada 1986.
- ↑ a b c d e f g h i Tomasz Piesakowski: Akcja niepodległościowa na terenie międzynarodowym 1945-1990. Polskie Tow. Naukowe na Obczyźnie, 1999, s. 747
- ↑ M.P. z 1997 r. nr 12, poz. 89
- ↑ Komunikat o nadaniu Orderu Odrodzenia Polski z dnia 11 listopada 1990 roku. „Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej”, s. 54, Nr 4 z 20 grudnia 1990.
- ↑ Komunikat o nadaniu Orderu Odrodzenia Polski. „Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej”, s. 26, Nr 5 z 31 grudnia 1978.
- ↑ Komunikat o nadaniu Orderu Odrodzenia Polski. „Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej”, s. 27, Nr 4 z 31 grudnia 1974.
Bibliografia
edytuj- Łukasz Wolak, Siatki szpiegowskie polskich uchodźców z Niemiec Zachodnich w PRL na przykładzie działalności Andrzeja Dalkowskiego, Wincentego Broniwój-Orlińskiego i Władysława Kaweckiego, [w:] Jacek Jędrysiak, Krzysztof Widziński (red.), Szpiedzy, dezerterzy, renegaci. Wykroczenia i przestępstwa żołnierzy i funkcjonariuszy służb mundurowych w latach 1918–1989, Wrocław: Instytut Pamięci Narodowej, 2021, s. 281–316, ISBN 978-83-8229-346-3.