Wikipedia

Willa przy ulicy Gumniskiej 30 w Tarnowie

Willa z XIX wieku znajdująca się w Tarnowie

Willa przy ulicy Gumniskiej 30 w Tarnowie (zwana także willą Nalepówką, willą Goldmanówką oraz Pałacem Ślubów) – neogotycka willa, znajdująca się w tarnowskiej dzielnicy Gumniska. Siedziba Tarnowskiego Centrum Dialogu[1].

Pałac Ślubów w Tarnowie
Nalepówka, Goldmanówka
Zabytek: nr rej. A-48/M z 22.03.2006
Ilustracja
Siedziba Tarnowskiego Centrum Dialogu, widok od ulicy Gumniskiej
Państwo

 Polska

Województwo

 małopolskie

Miejscowość

Tarnów

Adres

ul. Gumniska 30

Typ budynku

Willa

Styl architektoniczny

Neogotyk

Architekt

Karol Polityński lub naśladowca Franciszka Marii Lanciego

Rozpoczęcie budowy

lata 60. XIX w.

Pierwszy właściciel

rodzina Nalepów

Kolejni właściciele

Stanisław Żelechowski,
rodzina Goldmanów

Obecny właściciel

Urząd Miasta Tarnowa

Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Pałac Ślubów w Tarnowie”
Położenie na mapie województwa małopolskiego
Mapa konturowa województwa małopolskiego, po prawej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Pałac Ślubów w Tarnowie”
Położenie na mapie Tarnowa
Mapa konturowa Tarnowa, na dole nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Pałac Ślubów w Tarnowie”
Ziemia50°00′30,5″N 21°00′05,0″E/50,008472 21,001389
Multimedia w Wikimedia Commons

Lokalizacja

edytuj

Willa położona jest w Gumniskach, w południowo-wschodniej części Tarnowa. Znajduje się przy ulicy Gumniskiej[2] (dawniej Sanguszków[3]) – powstałej na przełomie wieków XVIII i XIX drogi, łączącej podmiejską wieś Gumniska z miastem[4]. Na wschód od willi leży wybudowany w 1852 wiadukt kolejowy linii nr 91[5][6]. W latach 40. XX wieku budynek znajdował się tuż przy południowo-wschodniej granicy miasta[7]. W bezpośrednim sąsiedztwie, od zachodu wybudowano w 1972 halę widowiskowo-sportową[3][8]. Po przeciwnej stronie ulicy Sanguszków znajdowały się budynki nadleśnictwa księcia Sanguszki, od lat dziewięćdziesiątych XX w. jest tam Społeczna Szkoła Podstawowa nr 1[8]. W pobliżu, w parkowym otoczeniu, znajduje się pałac Sanguszków w Gumniskach[9].

Architektura

edytuj

Budynek jest murowany, parterowy, podpiwniczony, z poddaszem użytkowym, otynkowany, zbudowany na planie prostokąta, z ośmioboczną wieżą od wschodu i dwoma bocznymi ryzalitami od obecnego frontu[2][10]. Charakterystycznymi cechami neogotyku angielskiego, w duchu którego został zbudowany, są okna i otwory wejściowe zwieńczone ostrymi łukami oraz wieńczące ściany krenelaże, arkadowe fryzy i schodkowe szczyciki[2].

Historia

edytuj

Willa Nalepówka

edytuj

Posesja przed zabudowaniem była w rękach Franciszka i Tymoteusza Skrzyńskich[11]. Willa została zbudowana prawdopodobnie w latach 60. XIX wieku dla właścicieli pobliskiej cegielni[2][12], braci Franciszka i Tomasza Nalepów[13]. Powstała w stylu neogotyckim, zaprojektowana prawdopodobnie przez przedsiębiorcę budowlanego, architekta Karola Polityńskiego (1841−1887)[14] lub jakiegoś naśladowcę Franciszka Marii Lanciego[2].

Budynek pierwotnie miał jedno wejście od północy, a od wschodu umieszczono wieżę[15]. Obiekt był otoczony parkiem. Jego zaplecze o powierzchni około 20 ha, na którym znajdowały się fabryki i zabudowa gospodarska, sięgało do Wątoku, przepływającego na północ od willi[11][9]. Kiedy zbankrutowała fabryka cegieł pierwszego właściciela z rodziny Nalepów, ten popełnił samobójstwo, a dom został wystawiony na sprzedaż.

Willa Goldmanówka

edytuj

W 1873 roku willę kupił Stanisław Żelechowski, 12 maja 1899 roku odsprzedał nieruchomość Goldmanom[11]. Źródła dochodów właścicieli, produkcja ceramiki w przylegającej fabryce, działały nadal. Cegielnia wyposażona była w maszynę parową o mocy 35 KM i zatrudniała 30 robotników. Wymagała jednak modernizacji[16]. W wytwórni pieców kaflowych „Flora” w 1910 Goldman zatrudniał 10 pracowników[17]. Fabrykę świec prowadzili wspólnie Goldman i Grau[18]. Podczas I wojny światowej Izaak Goldman i rodzina wyjechali do Austrii. Willę zdewastowali żołnierze rosyjscy, którzy użytkowali ją jako stajnie dla koni. Cegielnię zbombardowano, przetrwała fabryka świec[11]. Po wojnie, z powodu kłopotów finansowych, część pomieszczeń budynku wynajmowano na mieszkania[2][19]. Po 1918 budynek przeszedł remont, a ponieważ popyt na świece spadł, właściciele przystąpili do firmy Kadłubowski i S-ka rozwijając kaflarnię[11]. Śladem historycznym działalności takiego ceramicznego przedsiębiorstwa jest pobliska ulica Kaflarska[9]. Surowiec do produkcji pozyskiwano lokalnie[8].

Pod koniec lat dwudziestych XX wieku Goldmanowie wynajęli mieszkanie w willi rodzinie Huberta Poetschkego, fachowca młynarstwa zatrudnionego w młynie Szancera[20]. W 1939 roku rodziny Goldmanów i Poetschków zostały zmuszone przez niemieckie władze okupacyjne do opuszczenia willi, po czym zakwaterowano w niej rodzinę Ślązaków z Wadowic. Goldmanowie zginęli w 1942 roku w czasie masowych egzekucji ludności żydowskiej; senior rodu Izaak Goldman zmarł wcześniej w getcie tarnowskim[11]. Wojnę przeżyła tylko Blanka Goldman, wnuczka Izaaka. Schronienia zbiegłej z getta dziewczynie zapewniła rodzina Huberta Poetschkego; jego syn Jerzy Poetschke został za to uhonorowany medalem Sprawiedliwy Wśród Narodów Świata[21].

Po wyzwoleniu Blanka z rodziną Poetschków zamieszkali ponownie w willi. Blanka Goldman dwa lata później wyjechała za granicę[20]. Władze miejskie dokwaterowały do budynku lokatorów. W latach 70. XX wieku, po śmierci właścicielki, dom został przejęty przez władze[11] i upaństwowiony w 1985 roku, na podstawie dekretu o majątkach opuszczonych i poniemieckich[22].

Od nazwisk kolejnych właścicieli pałac zwany był przez mieszkańców Zabłocia – Nalepówką lub Goldmanówką[2][12][11].

Pałac Ślubów

edytuj

W latach 1980–2019 w budynku mieścił się Urząd Stanu Cywilnego. Wcześniej przez trzy lata go remontowano zmieniając nieco wygląd[13]. Na parterze znajdowała się sala ślubów, a na poddaszu umieszczono pomieszczenia biurowe. Od pełnionej funkcji wzięła się kolejna nazwa budynku – Pałac Ślubów[12][23]. W 2006 roku obiekt wpisano do rejestru zabytków[24]. W latach 2010–2016 toczył się spór prawny ze spadkobierczynią rodziny Goldmanów, ostatecznie pełnoprawnym właścicielem obiektu jest miasto Tarnów[22]. Urząd przeniesiono ze względu na zły stan techniczny konstrukcji budynku[25].

Teraźniejszość

edytuj

Od 2019 roku zabytkowa willa nie jest użytkowana i popada w ruinę[26]. W 2022[27] roku miasto otrzymało z Funduszy Norweskich pieniądze na remont obiektu, w którym mieścić się ma Centrum Dialogu Społecznego[28]. Wykonano projekt modernizacji i dokonano uzgodnień z konserwatorem zabytków. Na renowację obiektu przeznaczono ponad 2,5 mln zł. W marcu 2022 roku ogłoszono przetarg na remont, ale 20 kwietnia 2022 roku został on unieważniony (najniższa oferta opiewała na 3,7 mln zł)[26].

Galeria

edytuj
  •  
    Fasada
  •  
    Zwieńczenie nad głównym wejściem
  •  
    Południowo-wschodni narożnik
  •  
    Detal elewacji
  •  
    Neogotyckie okna w ryzalicie

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Sebastian Czapliński, Tarnów: Nowa siedziba Centrum Dialogu [online], 23 marca 2024 [dostęp 2024-03-23] (pol.).
  2. ↑ a b c d e f g Lilianna Błaszkiewicz, Pałac Ślubów w: Andrzej Niedojadło (red. nacz.), Encyklopedia Tarnowa, Tarnowskie Towarzystwo Kulturalne, Tarnów 2010, ISBN 978-83-87366-96-4, s. 297.
  3. ↑ a b Lilianna Błaszkiewicz, Gumniska ulica w: Andrzej Niedojadło (red. nacz.), Encyklopedia Tarnowa, Tarnowskie Towarzystwo Kulturalne, Tarnów 2010, ISBN 978-83-87366-96-4, s. 146.
  4. ↑ Marek K. Trusz, Andrzej Niedojado, Janusz Kozioł, Gumniska w: Andrzej Niedojadło (red. nacz.), Encyklopedia Tarnowa, Tarnowskie Towarzystwo Kulturalne, Tarnów 2010, ISBN 978-83-87366-96-4, s. 145–146.
  5. ↑ Marcin Pałach, Paweł Rybak, REGION TARNOWSKI: mobilny przewodnik po Szlaku Architektury Drewnianej, Tarnowska Organizacja Turystyczna, 2014, ISBN 978-83-7605-477-3.
  6. ↑ Zdzisław Simche, Tarnów i jego okolica, Tarnów: Muzeum Okręgowe, 1993, s. 96, ISBN 83-85988-10-6, OCLC 749420643 [dostęp 2022-05-14].
  7. ↑ Pałac Ślubów, [w:] Marek Tomaszewski, Tarnów miasto niezwykłe: Tarnów – an amazing city, Tarnów: S-CAN Wydawnictwo s.c. Katarzyna i Dariusz Kobylańscy, 2016, ISBN 978-83-87785-94-9.
  8. ↑ a b c Józefa Rojek z domu Kapłońska, Ulica Gumniska – moja ulica w: Stanisław Potępa (red.), Tarnów: wielki przewodnik tom 18 Zabłocie, Tarnowskie Towarzystwo Kulturalne, Muzeum Okręgowe w Tarnowie, Tarnów 2008, ISBN 978-83-87366-93-3, s. 93–114.
  9. ↑ a b c Praca zbiorowa, Plan Tarnowa, Warszawa: Państwowe Przedsiębiorstwo Wydawnictw Kartograficznych, 1976 [dostęp 2022-05-08].
  10. ↑ Pałac Ślubów [online], Tarnowskie Centrum Informacji [dostęp 2022-05-06] (pol.).
  11. ↑ a b c d e f g h Wiesław Marszalik, Pałacyk, ul. Gumniska 30 w: Stanisław Potępa (red.), Tarnów: wielki przewodnik tom 18 Zabłocie, Tarnowskie Towarzystwo Kulturalne, Muzeum Okręgowe w Tarnowie, Tarnów 2008, ISBN 978-83-87366-93-3, s. 21–23.
  12. ↑ a b c Pałac Ślubów – Enovelo [online] [dostęp 2022-05-06] (pol.).
  13. ↑ a b Pałace Tarnowa [online], Tarnów [dostęp 2022-05-10] (pol.).
  14. ↑ Krzysztof Moskal, Karol Polityński w: Andrzej Niedojadło (red. nacz.), Encyklopedia Tarnowa, Tarnowskie Towarzystwo Kulturalne, Tarnów 2010, ISBN 978-83-87366-96-4, s. 321–322.
  15. ↑ Stanisław Potępa, W uliczkach Zamieścia i Zabłocia w: Stanisław Potępa (red.), Tarnów: wielki przewodnik tom 18 Zabłocie, Tarnowskie Towarzystwo Kulturalne, Muzeum Okręgowe w Tarnowie, Tarnów 2008, ISBN 978-83-87366-93-3, s. 167.
  16. ↑ Jerzy Zdrada, Ziemia tarnowska w okresie autonomii galicyjskiej 1849-1918, [w:] Feliks Kiryk, Zygmunt Ruta (red.), Tarnów: Dzieje miasta i regionu, t. II, Rzeszów: RSW „Prasa–Książka–Ruch” Krajowa Agencja Wydawnicza, 1983, s. 101, ISBN 83-03-00050-0.
  17. ↑ Jerzy Zdrada, Ziemia tarnowska w okresie autonomii galicyjskiej 1849-1918, [w:] Feliks Kiryk, Zygmunt Ruta (red.), Tarnów: Dzieje miasta i regionu, t. II, Rzeszów: RSW „Prasa–Książka–Ruch” Krajowa Agencja Wydawnicza, 1983, s. 102, ISBN 83-03-00050-0.
  18. ↑ Jerzy Zdrada, Ziemia tarnowska w okresie autonomii galicyjskiej 1849-1918, [w:] Feliks Kiryk, Zygmunt Ruta (red.), Tarnów: Dzieje miasta i regionu, t. II, Rzeszów: RSW „Prasa–Książka–Ruch” Krajowa Agencja Wydawnicza, 1983, s. 100, ISBN 83-03-00050-0.
  19. ↑ Pałac Ślubów [online], Moje Miasto Tarnów [dostęp 2022-05-06] (pol.).
  20. ↑ a b pegazem_545 [online], archiwum2008-2014.tarnowskikurierkulturalny.pl [dostęp 2022-05-10].
  21. ↑ Goldmanówka odzyskana (?) [online], REUNION 69, 22 sierpnia 2019 [dostęp 2022-05-10] (pol.).
  22. ↑ a b Paweł Chwał, Tarnów. Urząd Stanu Cywilnego opuszcza Pałac Ślubów. Miasto rozważa sprzedaż zabytku [online], Tarnów Nasze Miasto, 4 grudnia 2019 [dostęp 2022-05-15] (pol.).
  23. ↑ Andrzej Cedro, Tarnów: Miasto dla oczu i serca: Przewodnik turystyczny, Przewodnik wydany z inicjatywy Prezydenta Miasta Tarnowa i przy współpracy Urzędu Miasta., Tarnów: CAN, maj 1994, s. 21.
  24. ↑ Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków (księga A) – stan na 31 marca 2022 roku [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa [dostęp 2022-05-07] (pol.).
  25. ↑ Paweł Chwał, Tarnów. Urząd Stanu Cywilnego opuszcza Pałac Ślubów. Miasto rozważa sprzedaż zabytku [online], Gazeta Krakowska, 4 grudnia 2019 [dostęp 2022-05-07] (pol.).
  26. ↑ a b Robert Gąsiorek, Miasto unieważniło przetarg na przebudowę Pałacu Ślubów w Tarnowie. W budynku ma powstać Tarnowskie Centrum Dialogu [online], Tarnów Nasze Miasto, 22 kwietnia 2022 [dostęp 2022-05-12] (pol.).
  27. ↑ Tarnów ma pieniądze na rozwój – Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej – Portal Gov.pl [online], Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej [dostęp 2022-05-12] (pol.).
  28. ↑ Paulina Marcinek-Kozioł, Tarnów. Pałacyk przy Gumniskiej jednak nie na sprzedaż! Miasto za pieniądze z Funduszy Norweskich urządzi Centrum Dialogu w „Goldmanówce” [online], Tarnów Nasze Miasto, 9 lutego 2022 [dostęp 2022-05-07] (pol.).

Bibliografia

edytuj
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Willa_przy_ulicy_Gumniskiej_30_w_Tarnowie&oldid=73226132”