Wikipedia

Wilk (ssaki)

rodzaj ssaka
(Przekierowano z Wilk (rodzaj ssaka))
Ten artykuł dotyczy rodzaju ssaków z rodziny psowatych. Zobacz też: wilk szary (nazywany potocznie „wilkiem”) oraz inne znaczenia tego słowa.

Wilk[30] (Canis) – rodzaj ssaków z rodziny psowatych (Canidae).

Wilk
Canis
Linnaeus, 1758[1]
Ilustracja
Kojot preriowy (C. latrans)
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ssaki

Rząd

drapieżne

Podrząd

psokształtne

Infrarząd

Canoidea

Rodzina

psowate

Rodzaj

wilk

Typ nomenklatoryczny

Canis familiaris Linnaeus, 1758

Gatunki

39 gatunków (w tym 31 wymarłych) – zobacz opis w tekście

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku

Występowanie

edytuj

Rodzaj obejmuje gatunki występujące w Eurazji, Ameryce Północnej i Afryce (w Australii w stanie dzikim występuje forma psa domowego – dingo australijski)[31][32][33].

Morfologia

edytuj

Długość ciała samic 74–120 cm, samców 74–130 cm, długość ogona samic 20–50cm, samców 20–52 cm; masa ciała samic 6,5–50 kg, samców 7,6–62 kg[32][34].

Systematyka

edytuj

Rodzaj zdefiniował w 1758 roku szwedzki przyrodnik Karol Linneusz w 10. wydaniu Systema Naturae – publikacji własnego autorstwa poświęconej systematyce zwierząt, roślin i minerałów[1]. Linneusz wymienił kilka gatunków – Canis familiaris Linnaeus, 1758, Canis lupus Linnaeus, 1758, Canis hyaena Linnaeus, 1758, Canis vulpes Linnaeus, 1758, Canis alopex Linnaeus, 1758 (= Canis vulpus Linnaeus, 1758), Canis lagopus Linnaeus, 1758 i Canis aureus Linnaeus, 1758 – z których gatunkiem typowym jest (Linneuszowska tautonimia) Canis familiaris Linnaeus, 1758 (pies domowy).

Etymologia

edytuj
  • Canis: łac. canis ‘pies’[35].
  • Alopsis: gr. αλωπός alōpos ‘jak lis’, od αλωπηξ alōpēx, αλωπεκος alōpekos ‘lis’; οψις opsis ‘wygląd’[36]. Gatunek typowy: Rafinesque w oryginalnym opisie podał tylko nazwę, nie wymieniając żadnego gatunku.
  • Thos: gr. θώς thōs, θωός thōos ‘zwierzę drapieżne rodzaju wilka, prawdopodobnie szakal’[37]. Gatunek typowy: Oken (1816) – Thos vulgaris Oken, 1816 (= Canis aureus Linnaeus, 1758); Heller (1914) (oryginalne oznaczenie) – Thos vulgaris Oken, 1816 (= Canis aureus Linnaeus, 1758).
  • Lupus: łac. lupus ‘wilk’[38]. Gatunek typowy: Oken (1816) – Canis lupus Linnaeus, 1758; S.D.W. (1836) (oznaczenie monotypowe) – Lupus vulgaris S.D.W., 1836 (= Canis lupus Linnaeus, 1758); Smith (1839) wymienił cztery gatunki – Canis mexicanus Linnaeus, 1766 (= Canis familiaris Linnaeus, 1758), Canis nubilus[g] Say, 1823, Canis lycaon von Schreber, 1775 i Lupus vulgaris C.H. Smith, 1839 (= Canis lupus Linnaeus, 1758) – nie wskazując gatunku typowego; Gray (1868) (absolutna tautonimia) – Lupus vulgaris J.E. Gray, 1868 (= Canis lupus Linnaeus, 1758).
  • Vulpicanis: zbitka wyrazowa nazw rodzajów: Vulpes Frisch, 1775 (lis) oraz Canis Linnaeus, 1758 (wilk)[39]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Canis aureus Linnaeus, 1758.
  • Chaon: etymologia niejasna, Smith nie podał znaczenia nazwy rodzajowej[40]. Gatunek typowy: Smith wymienił kilkadziesiąt gatunków – Canis aureus Linnaeus, 1758, Sacalius barbarus C.H. Smith, 1839 (= Canis lupaster Hemprich & Ehrenberg, 1833), Canis anthus F. Cuvier, 1820 (nomen dubium), Thous senegalensis[h] C.H. Smith, 1839, Canis variegatus Cretzschmar, 1826 (= Canis lupaster Hemprich & Ehrenberg, 1833), Canis mexicanus Linnaeus, 1766 (= Canis familiaris Linnaeus, 1758), Canis latrans Say, 1823, Lyciscus cagottis[i] C.H. Smith, 1839, Canis nubilus[g] Say, 1823, Canis lycaon von Schreber, 1775, Canis mesomelas von Schreber, 1775, Canis dukhunensis Sykes, 1831, (= Canis alpinus Pallas, 1811), Canis javanicus Desmarest, 1821 (= Canis alpinus Pallas, 1811), Canis primaevus Hodgson, 1833 (= Canis alpinus Pallas, 1811), Canis familiaris var. sumatrensis[j] Hardwicke, 1821, Canis azarae[k] Wied-Neuwied, 1824, Cerdocyon guaraxa C.H. Smith, 1839 (= Canis thous Linnaeus, 1766, Canis jubatus Desmarest, 1821 (= Canis brachyurus Illiger, 1815), Vulpes magellanica J.E. Gray, 1837 (= Canis culpaeus G.I. Molina, 1782), Vulpes fulvipes W. Martin, 1837, Canis procyonoides J.E. Gray, 1834, Canis chrysurus J.E. Gray, 1837 (= Canis bengalensis G. Shaw, 1800), Canis kokree Sykes, 1831 (= Canis bengalensis G. Shaw, 1800), Megalotis caama C.H. Smith, 1839 (= Canis chama A. Smith, 1833), Canis corsac Linnaeus, 1768, Canis pallidus Cretzschmar, 1826, Canis famelicus Cretzschmar, 1826 (= Canis rüppelii Schinz, 1825), Canis zerda E.A.W. Zimmermann, 1780, Cerdocyon mesoleucus C.H. Smith, 1839 (nomen dubium), Lupus vulgaris C.H. Smith, 1839 (= Canis lupus Linnaeus, 1758), Chryseus scylax C.H. Smith, 1839 (= Canis alpinus Pallas, 1811), Chryseus ceylonicus C.H. Smith, 1839 (= Canis ceilonicus G. Shaw, 1800 (nomen dubium)), Chryseus pahariah C.H. Smith, 1839 (= Canis familiaris Linnaeus, 1758), Chrysæus australiæ C.H. Smith, 1839 (= Canis familiaris Linnaeus, 1758), Thous tokla C.H. Smith, 1839 (species inquirenda), Thous acmon C.H. Smith, 1839 (species inquirenda), Cynalopex insectivorus C.H. Smith, 1839 (= Canis bengalensis G. Shaw, 1800), Cynalopex turcicus C.H. Smith, 1839 (= Canis corsac Linnaeus, 1768, Dusicyon canescens C.H. Smith, 1839 (species inquirenda), Dusicyon antarticus C.H. Smith, 1839 (= †Canis australis Kerr, 1792) i Dusicyon sylvestris C.H. Smith, 1839 (species inquirenda) – nie wskazując gatunku typowego; typ nomenklatoryczny (późniejsze oznaczenie) – Canis azarae[k] Wied-Neuwied, 1824[41].
  • Lyciscus: zdrobnienie gr. λυκος lýkos ‘wilk’[42]. Gatunek typowy: Smith wymienił dwa gatunki – Canis latrans Say, 1823 i Lyciscus cagottis[i] C.H. Smith, 1839 – z których gatunkiem typowym jest Canis latrans Say, 1823.
  • Thous: gr. θώς thōs, θωός thōos ‘zwierzę drapieżne rodzaju wilka, prawdopodobnie szakal’[37]. Gatunek typowy: Smith wymienił kilka gatunków – Canis anthus F. Cuvier, 1820 (nomen dubium), Thous senegalensis[h] C.H. Smith, 1839, Canis variegatus Cretzschmar, 1826 (= Canis lupaster Hemprich & Ehrenberg, 1833), Canis mesomelas von Schreber, 1775, Thous tokla C.H. Smith, 1839 (species inquirenda) i Thous acmon C.H. Smith, 1839 (species inquirenda) – nie wskazując gatunku typowego.
  • Sacalius: gr. τσακαλι tsakali ‘szakal’[43]. Gatunek typowy: Smith wymienił kilka gatunków – Canis aureus Linnaeus, 1758, Sacalius barbarus C.H. Smith, 1839 (= Canis lupaster Hemprich & Ehrenberg, 1833) i Canis procyonoides J.E. Gray, 1834 – z których gatunkiem typowym jest Canis aureus Linnaeus, 1758.
  • Oxygous: gr. όξύγοος oksygoos ‘przeraźliwy płacz’; aluzja do charakterystycznego długiego wycia szakala złocistego brzmiącego jak lament lub płacz[44]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Oxygous indicus Hodgson, 1841 (= Canis aureus indicus Hodgson, 1833).
  • Lupulus: zdrobnienie łac. lupus ‘wilk’[45]. Gatunek typowy: Gervais wymienił kilka gatunków – Canis aureus Linnaeus, 1758, Canis corsac Linnaeus, 1768 i Canis lagopus Linnaeus, 1758 – z których gatunkiem typowym jest Canis aureus Linnaeus, 1758.
  • Simenia: lokalna nazwa kaberu używana w Etiopii[46]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Canis simensis Rüppell, 1840.
  • Neocyon: gr. νεος neos ‘nowy’; κυων kuōn, κυνος kunos ‘pies’[47]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Canis latrans Say, 1823.
  • Dieba: Dieb, lokalna nazwa dla wilka egipskiego używana w Afryce Północnej[48]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Canis anthus F. Cuvier, 1820 (nomen dubium).
  • Lycorus: gr. λυκος lýkos ‘wilk’; ορος oros, ορεος oreos ‘góra’[49]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Lycorus nemesianus Bourguignat, 1875 (= Canis lupus Linnaeus, 1758).
  • Synagodus: gr. συναγω sunagō ‘zebrać razem’; οδους odous, οδοντος odontos ‘ząb’[50]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Synagodus mansuetus Cope, 1879 (= Canis familiaris Linnaeus, 1758).
  • Dysodus: gr. δυσ- dus- ‘zły’; οδους odous, οδοντος odontos ‘ząb’[51]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Dysodus pravus Cope, 1879 (= Canis familiaris Linnaeus, 1758).
  • Macrocyon: gr. μακρος makros ‘długi’; κυων kuōn, κυνος kunos ‘pies’[52]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Macrocyon robustus Ameghino, 1881 (nomen dubium).
  • Pachycyon: gr. παχυς pakhus ‘wielki, gruby’; κυων kuōn, κυνος kunos ‘pies’[53]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Pachycyon robustus J.A. Allen, 1885 (= Canis familiaris Linnaeus, 1758).
  • Mamcanisus: modyfikacja zaproponowana przez meksykańskiego przyrodnika Alfonso Luisa Herrerę w 1899 roku polegająca na dodaniu do nazwy rodzaju przedrostka Mam (od Mammalia)[54].
  • Alopedon: gr. αλωπηξ alōpēx, αλωπεκος alōpekos ‘lis’[55]; οδους odous, οδοντος odontos ‘ząb’[56]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Canis thooides Hilzheimer, 1906 (= Canis lupaster Hemprich & Ehrenberg, 1833).
  • Oreocyon: gr. ορος oros, ορεος oreos ‘góra’[57]; κυων kuōn, κυνος kunos ‘pies’[58]. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): Oreocyon hagenbecki Krumbiegel, 1950 (= Canis familiaris Linnaeus, 1758).
  • Dasycyon: gr. δασυς dasus ‘włochaty, kosmaty, chropowaty’[59] ; κυων kuōn, κυνος kunos ‘pies’[58].
  • Cubacyon: Kuba (hiszp. Cuba); κυων kuōn, κυνος kunos ‘pies’[58]. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): Cubacyon transversidens Arredondo de la Mata & Varona, 1974 (= Canis familiaris Linnaeus, 1758).
  • Paracyon: παρα para ‘blisko, obok’[60]; κυων kuōn, κυνος kunos ‘pies’[58]. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): Paracyon caribensis Arredondo de la Mata, 1981 (= Canis familiaris Linnaeus, 1758).
  • Indocyon: Indie Zachodnie (hiszp. Indias Occidentales); κυων kuōn, κυνος kunos ‘pies’[58]. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): Paracyon caribensis Arredondo, 1981 (= Canis familiaris Linnaeus, 1758).

Podział systematyczny

edytuj

Do rodzaju należą następujące żyjące współcześnie gatunki[61][34][31]:

Grafika Gatunek Autor i rok opisu Nazwa zwyczajowa[30] Podgatunki[32][31][34] Rozmieszczenie geograficzne[32][31][34] Podstawowe wymiary[32][34][l] Status
IUCN[62]
 
 Canis simensis Rüppell, 1840 kaberu etiopski 2 podgatunki odosobnione pasma górskie Wielkich Rowów Afrykańskich w Etiopii DC: 84–101 cm
DO: 27–40 cm
MC: 11,2–19,3 kg 		 EN 
 
 Canis aureus Linnaeus, 1758 szakal złocisty gatunek monotypowy rozpowszechniony w południowo-zachodniej i południowej Azji, w kontynentalnej części południowo-wschodniej Azji, rozsza zasieg na południowo-wschodnią Europę (na północ do Austrii, południowej Słowacji i południowej Ukrainy, na zachod na północno-wschodnie Włochy) DC: 74–84 cm
DO: 20–24 cm
MC: 6,5–9,8 kg 		 LC 
 
 Canis lupaster Hemprich & Ehrenberg, 1833 wilk egipski gatunek monotypowy północna Afryka od Maroka po Egipt (w tym półwysep Synaj), na południe do Senegalu na zachodzie i w północnej Tanzanii na wschodzie DC: 74–89 cm
DO: 27–35 cm
MC: 6,3–15 kg 		 LC 
 
 Canis lupus Linnaeus, 1758 wilk szary 19 podgatunków (w tym 7 wymarłych) Dzikie i odległe obszary w Alasce, Kanadzie, północnych Stanach Zjednoczonych, Grenlandii, Europie i Azji od około 75° N do 12° N DC: 87–130 cm
DO: 35–52 cm
MC: do 62 kg 		 LC 
 
 Canis familiaris Linnaeus, 1758 pies domowy 3 podgatunki[63] cały świat DC: 86–123 cm
DO: 26–38 cm
MC: 12–24 kg[m][64] 		GU
 
 Canis lycaon von Schreber, 1775 wilk algonkiński gatunek monotypowy od Wielkich Jezior po południowo-wschodni Quebec (południowo-wschodnia Kanada i północno-wschodnie Stany Zjednoczone) DC: 108–115 cm
DO: brak danych
MC: 24–29 kg 		 NE 
 
 Canis rufus Audubon & Bachman, 1851 wilk rudy gatunek monotypowy obecnie ograniczony do wschodniej Karoliny Północnej, historycznie od wschodniego Teksasu do południowego krańca Wielkich Jezior i Maine DC: 99–125 cm
DO: 30–46 cm
MC: 20–34 kg 		 CR 
 
 Canis latrans Say, 1823 kojot preriowy 19 podgatunków Ameryka Północna (z wyjątkiem obszarów polarnych) na południe przez Amerykę Środkową do Panamy (Darién) DC: 74–94 cm
DO: 26–36 cm
MC: 7,7–15,8 kg 		 LC 

Kategorie IUCN:  LC  – gatunek najmniejszej troski,  EN  – gatunek zagrożony,  CR  – gatunek krytycznie zagrożony;  NE  – gatunki niepoddane jeszcze ocenie; GU – gatunek udomowiony.

Opisano również szereg gatunków wymarłych:

Uwagi

edytuj
  1. ↑ Nomen nudum.
  2. ↑ a b Nazwa nieprawidłowa, publikacja Okena Lehrbuch der Naturgeschichte została uznana za nieważną (poza kilkoma wyjątkami) na mocy uprawnień ICZN, ze względu na niestosowanie zasad nazewnictwa binominalnego[3].
  3. ↑ Młodszy homonim Oreocyon Marsh, 1872 (Oxyaenidae).
  4. ↑ Nowa nazwa dla Oreocyon Krumbiegel, 1949.
  5. ↑ Młodszy homonim Paracyon J.E. Gray, 1827 (Thylacinidae).
  6. ↑ Nowa nazwa dla Paracyon Arredondo de la Mata, 1981.
  7. ↑ a b Podgatunek C. lupus.
  8. ↑ a b Podgatunek C. lupaster.
  9. ↑ a b Podgatunek C. latrans.
  10. ↑ Podgatunek Cuon alpinus.
  11. ↑ a b Podgatunek Cerdocyon thous.
  12. ↑ DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała
  13. ↑ Wymiary i masa ciała podane dla pierwotnej formy psa domowego – dingo australijskiego (Canis familiaris dingo); u form sztucznych, stworzonych przez człowieka masa ciała waha się od 1 do 100 kg.

Przypisy

edytuj
  1. ↑ a b C. Linnaeus: Systema naturae per regna tria naturae :secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 10. T. 1. Holmiae: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1758, s. 38. (łac.).
  2. ↑ C.S. Rafinesque: Analyse de la Nature ou tableau de l'univers et des corps organisés. Palermo: Aux dépens de l’auteur, 1815, s. 59. (fr.).
  3. ↑ ICZN. Opinion 417. Rejection for nomenclatorial purposes of volume 3 (Zoologie) of the work by Lorenz Oken entitled Okens Lehrbuch der Naturgeschichte published in 1815—1816. „Opinions and declarations rendered by the International Commission on Zoological Nomenclature”. 14, s. 1–42, 1956–1957. (ang.). 
  4. ↑ a b L. Oken: Lehrbuch der Naturgeschichte. T. 3. Cz. 2. 1816, s. 1039. (niem.).
  5. ↑ S.D.W.. The mammals of Britain systematically arranged. „The Analyst”. 4, s. 69, 1836. (ang.). 
  6. ↑ H.M.D. de Blainville. Rapport sur un mémoire de M. Jourdan concernant deux nouvelles espèces de mammifères de l'Inde. „Annales des Sciences Naturelles, Zoologie”. Seconde Série. 8, s. 279, 1837. (fr.). 
  7. ↑ a b Smith 1839 ↓, s. 129.
  8. ↑ Smith 1839 ↓, s. 160.
  9. ↑ Smith 1839 ↓, s. 193.
  10. ↑ Smith 1839 ↓, s. 206.
  11. ↑ B. H. Hodgson. Classified Catalogue of Mammals of Nepal, corrected to end of 1840, first printed in 1832. „Calcutta Journal of Natural History, and Miscellany of the Arts and Sciences in India”. 2 (6), s. 213, 1841. (ang.). 
  12. ↑ P. Gervais: Histoire naturelle des mammifères avec l'indication de leurs moeurs et de leurs rapports avec les arts, le commerce et l'agriculture. Paryż: L. Curmer, 1855, s. 60. (fr.).
  13. ↑ Gray 1868 ↓, s. 494.
  14. ↑ Gray 1868 ↓, s. 501.
  15. ↑ Gray 1868 ↓, s. 506.
  16. ↑ J.E. Gray: Catalogue of carnivorous, pachydermatous and edentate Mammalia in the British Museum. Londyn: 1869, s. 180. (ang.).
  17. ↑ J.R. Bourguignat. Recherches sur les ossements de Canidæ constatés en France à l'état fossile pendant la période quaternaire. „Annales des sciences géologiques”. 6 (6), s. 23, 1875. (fr.). 
  18. ↑ Cope 1879 ↓, s. 186.
  19. ↑ Cope 1879 ↓, s. 188.
  20. ↑ F. Ameghino: La antigüedad del hombre en el Plata. T. 2. Paris: G. Masson & Igon Hermanos, 1881, s. 306. (hiszp.).
  21. ↑ J.A. Allen. On an extinct type of dog from Ely Cave, Lee County, Virginia. „Memoirs of the Museum of Comparative Zoölogy”. 10 (2), s. 4, 1885. (ang.). 
  22. ↑ A.L. Herrera: Sinonimia vulgar y cientifica de los principales vertebrados mexicanos. Mexico: Officina Tipografica de la Secretan'a de Foment, 1899, s. 29. (hiszp.).
  23. ↑ M. Hilzheimer. Die geographische Verbreitung der afrikanischen Grau-Schakale. „Der Zoologische Garten”. 47, s. 365, 1906. (niem.). 
  24. ↑ E. Heller. New subspecies of mammals from equatorial Africa. „Smithsonian miscellaneous collections”. 63 (7), s. 1, 1914. (ang.). 
  25. ↑ I. Krumbiegel. Der Andenwolf: Ein neuentdecktes Grosstier. „Naturwissenschaftliche Wochenschrift”. 49, s. 591, 1949. (niem.). 
  26. ↑ I. Krumbiegel. Der ‘Andenwolf,’ Dasycyon hagenbecki (Krumbiegel, 1949). „Säugetierkundliche Mitteilungen”. 1, s. 102, 1953. (niem.). 
  27. ↑ O.P. Arredondo de la Mata & L.S. Varona. Nuevos género y especie de mamífero (Carnivora: Canidae) del cuaternario de Cuba. „Poeyana”. 131, s. 1–12, 1974. (hiszp.). 
  28. ↑ O.P. Arredondo de la Mata. Nuevos género y especie de mamífero (Carnivora: Canidae) del Holoceno de Cuba. „Poeyana”. 218, s. 5, 1981. (hiszp.). 
  29. ↑ O.P. Arredondo de la Mata. Reemplazo de Paracyon por Indocyon (Carnivora: Canidae). „Miscellanea Zoologica, Academie de Ciéncias de Cuba”. 12, s. 4, 1981. (hiszp.). 
  30. ↑ a b W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 147–148. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
  31. ↑ a b c d C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 432–434. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).
  32. ↑ a b c d e C. Sillero-Zubiri: Family Canidae (Dogs). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 1: Carnivores. Barcelona: Lynx Edicions, 2009, s. 413–420. ISBN 978-84-96553-49-1. (ang.).
  33. ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Canis. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-05-18]. (ang.).
  34. ↑ a b c d e Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 668–669. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
  35. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 157.
  36. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 89.
  37. ↑ a b Palmer 1904 ↓, s. 676.
  38. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 387.
  39. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 708.
  40. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 178.
  41. ↑ O. Thomas. On various South-American mammals. „The Annals and magazine of natural history”. Eight series. 13 (75), s. 352, 1914. (ang.). 
  42. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 388.
  43. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 614.
  44. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 491.
  45. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 386.
  46. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 632.
  47. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 452.
  48. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 231.
  49. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 389.
  50. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 655.
  51. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 247.
  52. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 392.
  53. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 494.
  54. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 25.
  55. ↑ Jaeger 1959 ↓, s. 14.
  56. ↑ Jaeger 1959 ↓, s. 171.
  57. ↑ Jaeger 1959 ↓, s. 176.
  58. ↑ a b c d e Jaeger 1959 ↓, s. 74.
  59. ↑ Jaeger 1959 ↓, s. 76.
  60. ↑ Jaeger 1959 ↓, s. 183.
  61. ↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-12-16]. (ang.).
  62. ↑ Home. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2024-07-04]. (ang.).
  63. ↑ J.S. Zijlstra, Canis familiaris Linnaeus, 1758, Hesperomys project (Version 24.6.0), DOI: 10.5281/zenodo.7654755 [dostęp 2024-07-04] (ang.).
  64. ↑ S. Burrell & M. Eldridge: Dingo. Australian Museum. [dostęp 2024-07-04]. (ang.).
  65. ↑ F. Ameghino: Apuntes preliminares sobre algunos mamíferos estinguidos del yacimiento de „Monte Hermoso” existentes en el „Museo La Plata”. Buenos Aires: El Censor, 1887, s. 3. (hiszp.).
  66. ↑ R. Broom. Notices of a few more new fossil mammals from the caves of the Transvaal. „The Annals and Magazine of Natural History”. Tenth series. 20 (119), s. 511, 1937. DOI: 10.1080/00222933708655373. (ang.). 
  67. ↑ G.D. Koufos & D.S. Kostopoulos. New carnivore material from the Plio-Pleistocene of Macedonia (Greece) with the description of a new canid. „Münchner Geowissenschaftliche Abhandlungen”. (A). 34, s. 39, 1997. (ang.). 
  68. ↑ D. Del Campana. I cani pliocenici di Toscana. „Palaeontographia Italica”. 19, s. 230, 1913. (wł.). 
  69. ↑ R. Broom. Some South African Pliocene and Pleistocene mammals. „Annals of the Transvaal Museum”. 21 (1), s. 19, 1948. (ang.). 
  70. ↑ S. Bartolini Lucenti, M. Bukhsianidze, B. Martínez Navarro & D. Lordkipanidze. The wolf from Dmanisi and augmented reality: Review, implications, and opportunities. „Frontiers in Earth Science”. 8 (131), s. 4, 2020. DOI: 10.3389/feart.2020.00131. (ang.). 
  71. ↑ Qiu, Deng i Wang 2004 ↓, s. 54.
  72. ↑ R.F. Ewer. The fossil carnivores of the Transvaal caves: Canidae. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1956 (1), s. 104, 1956. DOI: 10.1111/j.1096-3642.1956.tb00427.x. (ang.). 
  73. ↑ O. Mooser & W.W. Dalquest. Pleistocene mammals from Aguascalientes, central Mexico. „Journal of Mammalogy”. 56 (4), s. 787, 1975. DOI: 10.2307/1379653. (ang.). 
  74. ↑ O. Zdansky. Jungtertiare carnivoren Chinas. „Palaeontologia Sinica”. Series C. 2 (1), s. 1–119, 1924. (niem.). 
  75. ↑ Ch.L. Gazin. The late Cenozoic vertebrate faunas from the San Pedro Valley, Ariz. „Proceedings of the United States National Museum”. 92, s. 499, 1942. (ang.). 
  76. ↑ Forsyth Major 1877 ↓, s. 208.
  77. ↑ Forsyth Major 1877 ↓, s. 215.
  78. ↑ Tedford, Wang i Taylor 2009 ↓, s. 121.
  79. ↑ L. Kraglevich. Contribución al conocimiento de los grandes cánidos extinguidos de Sud América. „Anales de la Sociedad Científica Argentina”. 106, s. 45, 1928. (hiszp.). 
  80. ↑ J.N. Woldřich. Über die diluviale Fauna von Zuzlawitz bei Winterberg im Böhmerwalde. Zweiter Theil. „Sitzungsberichte der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften. Mathematisch-Naturwissenschaftliche Classe Abt. 1 Mineralogie, Botanik, Zoologie, Geologie und Paläontologie”. 84, s. 246, 1882. (niem.). 
  81. ↑ J. Fourvel & N. Frerebeau. A new canid species (Carnivora: Canidae) from the Plio-Pleistocene hominin-bearing site of Kromdraai (Cradle of Humankind, Gauteng, South Africa). „PalZ”. 97, s. 466, 2022. DOI: 10.1007/s12542-022-00628-. (ang.). 
  82. ↑ C.S. Johnston. Preliminary report on the vertebrate type locality of Cita Canyon, and the description of an ancestral coyote. „The American journal of science”. Fifth series. 35 (209), s. 383, 1938. DOI: 10.2475/ajs.s5-35.209.383. (ang.). 
  83. ↑ Qiu, Deng i Wang 2004 ↓, s. 52.
  84. ↑ R. Martin. Trois nouvelles espèces de caninae (Canidae, Carnivora) des gisements Plio-Villafranchiens d’Europe. „Documents du Laboratoire de Géologie de la Faculté de Sciences de Lyon”. 57, s. 87–96, 1973. (fr.). 
  85. ↑ V.H.W. Soergel. Die Säugetierfauna des altdiluvialen Tonlagers von Jockgrim in der Plalz. „Zeitschrift der Deutschen Geologischen Gesellschaft Abhandlungen”. 77, s. 405–438, 1925. (niem.). 
  86. ↑ J.-B. Croizet & A.C.G. Jobert: Recherches sur les ossemens fossiles du departement du Puy-de-Dôme. Paris: chez les principaux libraires, 1828, s. 125. (fr.).
  87. ↑ B. Martínez Navarro, S.B. Lucenti, P. Palmqvist, S. Ros-Montoya, J. Madurell-Malapeira & M.P. Espigares. A new species of dog from the Early Pleistocene site of Venta Micena (Orce, Baza Basin, Spain). „Comptes Rendus Palevol”. 20 (17), s. 302, 2021. DOI: 10.5852/cr-palevol2021v20a17. (ang.). 
  88. ↑ L. Amri, S. Bartolini Lucenti, M.S. Mtimet, N. Karoui-Yaakoub, S. Ros-Montoya, M. Espigares, M. Boughdiri, N. Bel Haj Ali & B. Martínez Navarro. Canis othmanii sp. nov. (Carnivora, Canidae) from the early Middle Pleistocene site of Wadi Sarrat (Tunisia). „Comptes Rendus Palevol”. 16 (7), s. 778, 2017. DOI: 10.1016/j.crpv.2017.05.004. (ang.). 
  89. ↑ P. Teilhard de Chardin & J. Piveteau. Les mammiféres fossils de Nihowan (China). „Annales de Paléontologie”. 19, s. 97, 1930. (fr.). 
  90. ↑ R. Gaur: Environment and ecology ofR. Gaur early man in northwest India: geological and palaeontological evidences. New Delhi: B.R. Publishing Corporation, 1987, s. 58. ISBN 81-7018-456-8. (ang.).
  91. ↑ Н.К. Верещагин. Остатки млекопитающих из нижнечетвертичных отложений Таманского полуострова. „Труды Зоологического института РАН CCCP”. 22, s. 9—74, 1957. (ros.). 
  92. ↑ Qiu, Deng i Wang 2004 ↓, s. 39.
  93. ↑ Tedford, Wang i Taylor 2009 ↓, s. 119.
  94. ↑ B.S. Kotlia. A new Pleistocene canid from the Upper Karewas of Kashmir Basin, India. „Journal of the Palaeontological Society of India”. 32, s. 109, 1987. (ang.). 
  95. ↑ 尤玉柱 & 祁国琴 / Y. You & G. Qi. 云南元谋更新世哺乳动物化石新材料 / New Materials of Pleistocene Mammals in Yuanmou, Yunnan. „古脊椎动物学报 / Vertebrata PalAsiatica”. 11 (1), s. 68, 1973. (chiń. • ang.). 

Bibliografia

edytuj
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Wilk_(ssaki)&oldid=74440018”