Wikipedia

Wikiprojekt:Tłumaczenie artykułów/Nathu La

< Wikiprojekt:Tłumaczenie artykułów
Nathu La
Ilustracja
Państwo

 Indie
 Chiny (Tybet)

Wysokość

4310 m n.p.m.

Pasmo

Himalaje

Położenie na mapie Indii
Mapa konturowa Indii, blisko centrum na prawo u góry znajduje się punkt z opisem „Nathu La”
Ziemia27°23′12″N 88°49′51″E/27,386667 88,830833
Multimedia w Wikimedia Commons

Nathu La (nepali नाथू ला, transliteracja Nāthū Lā; tybet. རྣ་ཐོས་ལ་) – przełęcz w Himalajach położona na granicy indyjsko-chińskiej, łącząca indyjski stan Sikkim z Tybetańskim Regionem Autonomicznym należącym do Chińskiej Republiki Ludowej. Przełęcz o wysokości 4 310 metrów nad poziomem morza jest częścią antycznego Jedwabnego Szlaku. W języku tybetańskim Nathu oznacza "słuchające uszy", a La – "pas"[1]. Inne nazwy przełęczy to: Ntula, Natu La, Nathula i Natula.

Nathu La jest jednym z trzech pośredników handlowych pomiędzy Chinami a Indiami. Pozostałymi dwoma są: Shipkila w Himachal Pradesh oraz Lipulekh (lub Lipulech) w Uttarakhand[2]. Handel został wstrzymany przez Indie po wojnie chińsko-indyjskiej w 1962 roku. Ponownie został rozpoczęty w 2006 roku z podobnymi umowami handlowymi. Nawiązanie współpracy handlowej miało polepszyć gospodarkę regionu i odegrać główną rolę we wzrastającym handlu chińsko-indyjskim. Obecna umowa zawarta pomiędzy Indiami i Chińską Republiką Ludową ogranicza handel do 29 typów towarów eksportowanych z Indii do Chin i 15 importowanych z ChRL do Indii. Nawiązanie handlu skróciło czas podróży do hinduistycznych i buddystycznych regionów kraju.

Historia

edytuj

Pierwotne znaczenie

edytuj

Nathu La jest umieszczona na 563 kilometrze Starego Jedwabnego Szlaku (odłamu historycznego Jedwabnego Szlaku) i łączy Lhasa w Tybecie z równinami bengalskimi od południa. W 1815 roku handel wzrósł, po tym jak Brytyjczycy połączyli terytoria należące do mieszkańców Sikkim, Nepalu i Bhutanu. Potencjał Nathu La został wykorzystany w 1873 po tym, jak komisarz Dardżyling opublikował raport o strategicznym znaczeniu gór położonych między Sikkim i Tybetem. W grudniu 1893 roku monarcha Sikkim i władcy Tybetu podpisali porozumienie o wzroście handlu między tymi dwoma państwami[1]. Porozumienie osiągnęło punkt kulminacyjny w 1894 roku, kiedy to wymiana handlowa została rozpoczęta[3].

 
Prowincja Sikkim z zaznaczonym położeniem przełęczy Nathu La
 
Brytyjska ekspedycja prowadzona przez majora Francisa Younghusbanda
(po środku na dole).

Nathu La odegrała kluczową rolę w latach 1903-1904 podczas brytyjskich ekspedycji do Tybetu, który starał się przeciwstawiać rosyjskiemu imperium we wtrącaniu się do jego wewnętrznych spraw i dzięki temu uzyskać zakaz wkraczania Rosjan na ich teren. W 1904 roku major Francis Younghusband, sprawujący funkcję pełnomocnika rządu brytyjskiego w Tybecie, stanął na czele udanej misji, której celem było przejście Nathu La i przejęcie Lhasy. To doprowadziło do stworzenia punktów handlowych w Gyantse i Gartok w Tybecie i dało Brytyjczykom kontrolę nad otaczającą doliną Chumbi. W listopadzie 1904 roku Chiny i Wielka Brytania zatwierdziły porozumienie akceptujące handel pomiędzy Sikkim i Tybetem[4][5].

W 1947 roku powszechne głosowanie w sprawie przyłączenia Sikkim do Indii, które dopiero co uzyskały niepodległość, zakończyło się fiaskiem, a Jawaharlal Nehru, ówczesny premier Indii, zgodził się na nadanie stanowi Sikkim statusu protektoratu indyjskiego. Mieszkańcy Sikkim zgodzili się być narodem zależnym, a wojskom indyjskim pozwolili na obsadzenie granic, w tym przełęczy Nathu La. W tym okresie ponad 1 000 mułów i 700 ludzi zaangażowanych było w handel graniczny przez Nathu La [3]. W 1949 roku, kiedy tybetański rząd wydalił mieszkających tam obywateli Chińskiej Republiki Ludowej, większość z nich powróciła do rodzinnych stron drogą prowadzącą przez Nathu La, Sikkim i Kalkutę[6].

Ze względu na brak możliwości podróżowania pociągiem bądź samolotem, w latach 50. XX wieku przełęcz Nathu La została wykorzystana przez kilku dostojników w celu przekroczenia granicy chińsko-indyjskiej pomiędzy Tybetem a Sikkim. Dalajlama XIV (Tenzin Gyatso) użył przełęczy, aby odbyć podróż do Indii, gdzie w listopadzie 1956 oraz lutym 1957 odbyły się uroczystości związane z 2 500 urodzinami Buddy Siakjamuni[7]. 1 września 1958 roku Nehru, jego siostra – Indira Gandhi oraz Palden Thondup Namgyal (ostatni król Sikkim) wykorzystali przełęcz Nathu La, aby przedostać się do zlokalizowanego w pobliżu Bhutanu.

Konflikt chińsko-indyjski

edytuj

Po tym jak Chińska Republika Ludowa przejęła kontrolę na Tybetem w 1950 i stłumiła tybetańskie powstanie w 1959, przełęcze prowadzące do Sikkim stały się drogą dla uciekinierów opuszczających Tybet. W czasie wojny chińsko-indyjskiej w 1962 Nathu La była świadkiem potyczek pomiędzy żołnierzami obu krajów. Wkrótce przełęcz zamknięto i pozostała ona niedostępna przez ponad cztery dekady[8]. Pomiędzy 7 a 13 września 1967 Chińska Armia Ludowo-Wyzwoleńcza i armia indyjska prowadziły sześciodniową walkę o granicę, włącznie z użyciem ciężkiej artylerii[9]. W 1975 Sikkim przyłączono do Indii i Nathu La stała się częścią indyjskiego terytorium. Strona chińska odmówiła przyjęcia do wiadomości faktu połączenia.

W 1988 roku, premier Indii Rajiv Gandhi odwiedził Pekin, gdzie uznał chińskie zwierzchnictwo nad Tybetem[5]. W 1993 Jyoti Basu, ówczesny Chief Minister indyjskiego Bengalu Zachodniego, rozpoczął kampanię na rzecz ponownego otwarcia szlaku Lhasa–Kalimpong, który prowadził przez Jelepla, ale kampania nie przyniosła efektów[10]. Następnego roku wizyta premiera P. V. Narasimha Rao w Chinach doprowadziła do dalszych rozmów na temat otwarcia przełęczy. Rozmowy były bezowocne, z uwagi na kwestie bezpieczeństwa podniesione przez indyjską armię[11].

W latach 90. XX w. Indie i Chiny sygnowały dwustronne porozumienia dotyczące handlu, które to nakreśliły kierunek do otwarcia przełęczy. W grudniu 1991 Indie i Chiny podpisały Memorandum on the Resumption of Border Trade (Memorandum o wznowieniu handlu granicznego); następnie, w czerwcu 1992 podpisano Protocol on Entry and Exit Procedures for Border Trade (dokument określający procedury w handlu granicznym). Te dwa dokumenty zawierały postanowienia dotyczące wymiany handlowej za pośrednictwem Nathu La. 23 czerwca 2003 Indie i Chiny podpisały Memorandum on Expanding Border Trade (Memorandum o rozszerzeniu handlu granicznego), które zabezpieczało pozycję Nathu La w handlu między Indiami i Chinami [12].

 
Chiński posterunek wojskowy w Nathu La

W 2003 roku, w związku z polepszeniem się relacji chińsko-indyjskich, premier Indii – Atal Bihari Vajpayee pojechał do Chińskiej Republiki Ludowej, aby wznowić rozmowy na temat otwarcia granicy. Rok później indyjski minister obrony narodowej pojechał do Chin w celu oficjalnego otwarcia przejścia granicznego. W okresie poprzedzającym otwarcie jedyną osobą, która mogła przekraczać granicę z drutu kolczastego, był chiński listonosz z indyjską eskortą wojskową, który wręczał pocztę swojemu indyjskiemu odpowiednikowi w budynku na granicy.

Ponowne otwarcie przełęczy

edytuj

Otwarcie, oryginalnie zaplanowane na 2 października 2005, opóźniło się z uwagi na wystąpienie tuż przed planowanym terminem problemów z infrastrukturą po stronie chińskiej. Ostatecznie po dekadzie rozmów Nathu La została otwarta 6 czerwca 2006 roku[13]. Data ponownego otwarcia zbiegła się z urodzinami Dalai Lamy i zostało to szeroko odebrane jako afront w stosunku do ruchu na rzecz wyzwolenia Tybetu[5]. Dodatkowym rezultatem otwarcia było formalne uznanie przynależności Tybetu do Chin przez Indie oraz przyłączenia Sikkim do Indii[5].

Otwarcie przełęczy uczczono ceremonią po indyjskiej stronie, na którą przybyli przedstawiciele obu krajów, w tym Chief Minister Sikkim Pawan Kumar Chamling (główny gość), chiński ambasador w Indiach i szef administracji Tybetańskiego Regionu Autonomicznego – Champa Phuntsok. Delegacje stu handlarzy z Indii oraz stu z Tybetu przekroczyły granicę i udały się do odpowiednich ośrodków handlowych. Pomimo intensywnych opadów i zimnych wiatrów, na ceremonię przybyło wielu urzędników, lokalnych mieszkańców i reporterów[13]. Ogrodzenie z drutu kolczastego między Indiami i Chinami zastąpiono szerokim na 10 metrów wykonanym w kamieniu traktem[14]. Podjęto również decyzję, by uznać rok 2006 za rok przyjaźni chińsko-indyjskiej[15][14].

Geografia

edytuj
 
Geografia regionu

Przełęcz znajduje się w odległości 54 kilometrów (34 mil) na wschód od stolicy stanu Sikkim, Gangtok oraz w odległości 430 kilometrów (270 mil) od stolicy Tybetu, Lhasy[16][17]. Nathu La znajduje się na terenie jednej z największych dróg handlowych na świecie[18], zwanej Jedwabnym Szlakiem. Zimą na terenie przełęczy występują duże opady śniegu, co utrudnia komunikację z innymi regionami. Dlatego że w Nathu La nie ma stacji meteorologicznej, systematyczne pomiary opadów atmosferycznych oraz temperatury nie są możliwe[19]. Mimo to wiadomo, że na pobliskich, wyższych szczytach Himalajów temperatura w lecie wynosi około 15°C[20].

Nathu La posiada dość płytką, nadmiernie odwadnianą, gruboziarnistą i ilastą glebę na stromych stokach (30-50%) ze żwirowo iłową powierzchnią ze średnią ilością skał. Występuje umiarkowana erozja[16]. W kilku miejscach istnieją osuwiska podatne na zsuwanie się ziemi[21]. W celu ochrony delikatnego otoczenia Nathu La po indyjskiej stronie, rząd Indii reguluje ilość odwiedzających to miejsce turystów. Utrzymanie drogi jest powierzone Border Roads Organisation – części indyjskiej armii[22]. Po chińskiej stronie przełęcz prowadzi do Doliny Chumbi na Wyżynie Tybetańskiej[23].

Przyroda

edytuj
 
Roślinność regionu
 
Pantera śnieżna
 
Kiang
 
Para jaków

Ze względu na duże nachylenie stoków wokół przełęczy, roślinność zmienia się od podzwrotnikowego lasu u podstawy, poprzez poziom umiarkowany, do wilgotnego i suchego klimatu górskiego, a ostatecznie do zimnej tundry pozbawionej roślinności. Wokół Nathu La i strony tybetańskiej region posiada bardzo małe ilości roślin oprócz porozrzucanych gdzieniegdzie krzaków. Główne gatunki występujące w regionie to karłowate rododendrony (Rhododendron anthopogon, R. setosum) i jałowce. Na łąkach spotyka się gatunki roślin takie jak wiechlina, mekonops, gnidosz, pierwiosnek i tojad. W regionie występuje czteromiesięczna pora, w czasie której trawy i zioła intensywnie rosną, co pozwala utrzymać się owadom oraz dzikim i udomowionym zwierzętom roślinożernym i ptactwu. W pobliskim Parku Narodowym Kyongnosla Alpine Sanctuary znajdują się rzadkie, zagrożone gatunki orchidei i rododendronów przeplecione z wysokimi jałowcami i jodłami[24].

W regionie nie ma stałych osad, jednakże obie strony utrzymują do obrony granic znaczne ilości żołnierzy. Niewielka ilość tybetańskich pasterzy nomadów Dokpas wypasa jaki, owce i odmianę baranów, z których otrzymywana jest paszmina. Pastwiska są intensywnie wykorzystywane zarówno przez dziką zwierzynę, jak i zwierzęta hodowlane, co z racji niewielkiej ilości pożywienia prowadzi do ścisku. Jaki występujące w tym regionie w wielu wioskach są używane jako zwierzęta juczne[25]. Obszar wokół Nathu La zawiera wiele zagrożonych gatunków, w tym tybetańskie gazele Goa, pantery śnieżne, wilki tybetańskie, ułary tybetańskie, orłosępy, kruki, orły przednie i kazarki rdzawe.

Dzikie psy są uważane za istotne zagrożenie w regionie. Występowanie min lądowych w tym obszarze powoduje straty w populacjach jaków, kiangów i wilków tybetańskich[26].

Ptactwo składa się m.in. z różnych gatunków sójkowców zamieszkujących krzewy i ściółkę leśną. Niebieskie śpiewające drozdy i różne gatunki muchołówek można znaleźć przy wodospadach i górskich potokach. Z drapieżników można spotkać gajówki, tymaliowate, pełzaczowate, szlarniki, strzyżyk i łuszczaki. W regionie występują także takie drapieżniki jak orlik malajski, kaniuk, pustułki i bażanty takie jak olśniak i kuropatnik nepalski[26].


Ekonomia

edytuj

Do roku 1962, kiedy przejście zamknięto, towary takie jak pióra, zegarki, zboże, bawełniane tkaniny, oleje jadalne, mydła, materiały budowlane oraz rozmontowane skutery i inne pojazdy były eksportowane do Tybetu przez przełęcz na grzbietach mułów. Dwieście mułów, z czego każdy niosący około 80kg ładunku, było używanych do przewozu dóbr z Gangtok do Lhasy. Podróż taka zajmowała około 20-25 dni. W drodze powrotnej do Indii importowane były jedwab, nieobrobiona wełna, pojemniki pełne piżma, alkohol, klejnoty, złoto i srebro[27]. Większa część handlu odbywała się za pośrednictwem ludu Marwari, który posiadał 95% z 200 przedsiębiorstw[5].

By ułatwić handel przez granicę, oba państwa założyły ośrodki handlowe w celu kontroli i pobierania cła: w Sherathang po stronie indyjskiej (6km od Nathu La) oraz w Rinqingang po stronie tybetańskiej (10km od Nathu La). Handel odbywa się w godzinach 7:30 - 15:30 czasu indyjskiego (IST). Sezon handlowy rozpoczyna się 1 czerwca i trwa do 30 września, gdy opady śniegu i zła pogoda uniemożliwiają przebycie przełęczy. Z każdej ze stron dozwolona jest działalność jedynie 100 handlarzy wraz z 60 ciężarówkami przewożącymi towar[28].

Strona chińska nie ustanowiła żadnych restrykcji w handlu przez granicę, lecz strona indyjska obłożyła importowane i eksportowane towary ścisłymi obostrzeniami. Z Indii wolno eksportować sprzęt rolniczy, koce, produkty z miedzi, ubrania, rowery, kawę, herbatę, jęczmień, ryż, mąkę, suszone owoce, warzywa, olej roślinny, melasę, słodycze, tytoń, tabakę, przyprawy, buty, naftę, materiały biurowe, sztućce, pszenicę, alkohol, produkty mleczne, jedzenie w puszkach, papierosy, miejscowe zioła, olej palmowy i artykuły żelazne. Eksport strony chińskiej jest ograniczony do baranich i owczych skór, wełny, nieprzetworzonego jedwabiu, ogonów i włosia jaków, gliny na porcelanę, boraksu, masła, soli, koni, baranów i owiec[29][2]. Ograniczenia dotyczą również handlarzy, a zezwolenia dostają wyłącznie osoby, które mieszkały w stanie Sikkim przed połączeniem z Indiami w 1975.

Spodziewanym efektem ponownego otwarcia przełęczy jest wzrost gospodarczy regionu oraz znaczny rozwój wymiany handlowej między Indiami a Chinami, którego wartość w 2004 roku wyniosła 7 miliardów dolarów. Przed otwarciem przełęczy prawie cały transport odbywał się za pośrednictwem portu Tiencin oddalonego ponad 4000km. Wraz z otwarciem przełęczy, dystans ten może zmaleć do 1200km[30]. Statystyki opublikowane przez tybetański urząd handlu pokazują, że przez 51 dni handlu w 2006 roku przez Nathu La przetransportowano towar o wartości 186,250 dolarów[31].

 
Pielgrzymi z Tybetu będą mogli odbyć pielgrzymkę do klasztoru Rumtek, jednego z najświętszych sanktuariów buddyzmu

Szacuje się, że wielkość handlu wzrośnie o prawie 15-20% w przeciągu dwóch lat od otwarcia Nathu La[8]. Wartość przewożonych towarów ma wynieść około 44.6 milionów dolarów do 2007 i 2.6 miliarda dolarów do 2015[5]. Przełęcz oferuje chińskim przedsiębiorstwom dostęp do portu w Kalkucie około 1100km od Lhasy, który może służyć jako punkt tranzytowy na drodze do i z Tybetu.

Oczekuje się, że ponowne otwarcie przełęczy spowoduje napływ turystów chcących przekroczyć tu granicę. Obecne przewidywania wskazują, że otwarcie ruchu dla turystów nastąpi w 2012 roku[32]. Po chińskiej stronie w 2006 okręg Yadong odwiedziło siedem tysięcy turystów, co przyniosło 1.67 milionów yuanów (216.000 dolarów) zysku[31]. Po indyjskiej stronie jedynie obywatele Indii mogą zwiedzać przełęcz w środy, czwartki, soboty i niedziele[16], po uzyskaniu dzień wcześniej zezwoleń w Gangtok[33]. Przełęcz byłaby szczególnym udogodnieniem dla pielgrzymów odwiedzających klasztory w Sikkim takie jak Rumtek, jedno z najświętszych sanktuariów buddyzmu. Dla Hindusów przełęcz skraca podróż do jeziora Mapam Yumco z piętnastu do dwóch dni[34].

Część handlarzy obawia się, że podaż na indyjskie towary znacznie spadnie, w chwili gdy Chiny uzyskają dostęp do rynku w Sikkim i Bengalu Zachodnim[35].

Ważnym problemem dla indyjskiego rządu jest przemyt produktów z dzikich zwierząt, takich jak tygrysie i leopardzie skóry i kości, woreczki żółciowe niedźwiedzi, skórki z wydr oraz wełna z cziru do Indii. Indyjski rząd rozpoczął program, by uczulić policję i inne służby na to zjawisko. Większość tego nielegalnego handlu odbywa się obecnie przez Nepal[36]. Po stronie tybetańskiej dwie główne drogi – z Kangmaru do Yadong i z Yadong do Nathu La – wpisano na listę planów budowlanych Ministerstwa Transportu i Rozwoju i Chińskiej Komisji Reform na 2006 rok. Istnieją także plany uruchomienia połączenia autobusowego z Gangtok do Lhasy oraz rozszerzenie kolei tybetańskiej do Yadong w przeciągu następnej dekady[8].

Przypisy

edytuj
  1. ↑ a b Błąd w składni szablonu {{Cytuj stronę}}. Brak podanego adresu cytowanej strony (parametr url=|).
  2. ↑ a b Nathula reopens for trade after 44 years. [w:] Zee News [on-line]. 2006-07-06. [dostęp 2006-07-06].
  3. ↑ a b Historical Review. 2006-07-05. [dostęp 2006-12-01].
  4. ↑ Carrington, Michael: "Officers Gentlemen and Thieves: The Looting of Monasteries during the 1903/4 Younghusband Mission to Tibet", Modern Asian Studies 37, 1 (2003), pp 81–109.
  5. ↑ a b c d e f Keshav Pradhan: Trading Heights. [w:] Times of India, Mumbaj [on-line]. Bennett, Coleman & Co. Ltd., 2006-07-06. s. 10.
  6. ↑ Nathu La: 'Sweetness and light'. Rediff.com, 2006-07-06. [dostęp 2006-12-01].
  7. ↑ Sunanda K Datta Ray: Nathu La: It's more than revival of a trade route. Phayul.com, 2006-07-10. [dostęp 2006-12-02].
  8. ↑ a b c Xinhua: Roundup: "Silk Road" rejoins at Nathu La Pass after 44 years. People's Daily Online, 2006-07-07. [dostęp 2006-11-26].
  9. ↑ Sreedhar: China Becoming A Superpower and India's Options. [w:] Across the Himalayan Gap: An Indian Quest for Understanding China (Ed. Tan Chung) [on-line]. Indira Gandhi National Centre for the Arts, New Delhi, 1998. [dostęp 2006-12-01].
  10. ↑ Kalyan Choudhury: Routes of promise. [w:] Volume 20 - Issue 14 [on-line]. Frontline Magazine, 2003-07-04. [dostęp 2006-12-02].
  11. ↑ Sultan Shahin: India and China to be brothers again. Asia Times, 2003-06-28. [dostęp 2006-12-02].
  12. ↑ On the inaugural function for the resumption of border trade between India and China held at Nathu La. Ministry of External Affairs, New Delhi, 2006-07-06. [dostęp 2006-12-01].
  13. ↑ a b Historic India-China link opens. [w:] BBC News [on-line]. 2006-07-06. [dostęp 2006-07-06]. Błąd w przypisach: Nieprawidłowy znacznik <ref>; nazwę „bbc-1” zdefiniowano więcej niż raz z różną zawartością
  14. ↑ a b Mo Hong'e: China, India raise national flags at border pass to restart business. China View, 2006-07-06. [dostęp 2006-11-26].
  15. ↑ Activities planned for India-China Friendship Year - 2006. Ministry of External Affairs, Government of India, 2006-01-23. [dostęp 2007-02-16].
  16. ↑ a b c Envis Team: Ecodestination of India-Sikkim Chapter. [w:] Eco-destinations of India [on-line]. The Environmental Information System (ENVIS), Ministry of Environment and Forest, Government of India, 2006-06-04. s. 43. [dostęp 2006-12-01].
  17. ↑ Sambit Saha: Trading post: Prospects of Nathu-La. Rediff.com, 2003-09-08. [dostęp 2006-12-04].
  18. ↑ Jim Gilchrist: The road to riches. The Scotsman, 2006-07-07. [dostęp 2006-12-01].
  19. ↑ Envis Team: Vol-IV Water Environment. [w:] Carrying Capacity Study of Teesta Basin in Sikkim [on-line]. The Environmental Information System (ENVIS), Ministry of Environment and Forest, Government of India, 2006-06-30]]. s. 30–31. [dostęp 2007-02-16].
  20. ↑ Envis Team: Ecodestination of India-Sikkim Chapter. [w:] Eco-destinations of India [on-line]. The Environmental Information System (ENVIS), Ministry of Environment and Forest, Government of India, 2006-06-04. s. 33. [dostęp 2006-12-01].
  21. ↑ Naunidhi Kaur: A route of hope. Frontline Magazine, 2003-08-02. [dostęp 2006-12-02].
  22. ↑ Sujan Dutta: Nathu-la wider road reply to Beijing. The Telegraph, 2006-11-20. [dostęp 2006-12-02].
  23. ↑ The legend of Nathu La. Rediff.com, 2006-07-06. [dostęp 2006-12-02].
  24. ↑ Envis Team: Ecodestination of India-Sikkim Chapter. [w:] Eco-destinations of India [on-line]. The Environmental Information System (ENVIS), Ministry of Environment and Forest, Government of India, 2006-06-04. s. 114. [dostęp 2006-12-01].
  25. ↑ Envis Team: Ecodestination of India-Sikkim Chapter. [w:] Eco-destinations of India [on-line]. The Environmental Information System (ENVIS), Ministry of Environment and Forest, Government of India, 2006-06-04. [dostęp 2006-12-01].
  26. ↑ a b Envis Team: Ecodestination of India-Sikkim Chapter. [w:] Eco-destinations of India [on-line]. The Environmental Information System (ENVIS), Ministry of Environment and Forest, Government of India, 2006-06-04. s. 44. [dostęp 2006-12-01].
  27. ↑ Ambar Singh Roy: Nathula 'Pass'port to better trade prospects with China. [w:] Hindu Business Line [on-line]. The Hindu, 2003-11-25. [dostęp 2006-07-06].
  28. ↑ Nathula reopens for trade after 44 years. [w:] Times of India [on-line]. 2006-07-06. [dostęp 2006-07-06].
  29. ↑ Ministry of Commerce & Industry, Government of India: Trade Between India And China Through Nathu La Pass. [w:] Press Information Bureau: Press releases [on-line]. NIC, 2006-08-23. [dostęp 2007-02-16].
  30. ↑ What border markets can bring?. China Tibet Information Center, 2006-07-05. [dostęp 2006-12-03].
  31. ↑ a b Nathu La Pass on Sino-Indian border closes. China Daily, 2006-10-15. [dostęp 2007-02-19].
  32. ↑ Deborshi Chaki: 'Guarded' optimism at Nathu La. China Tibet Information Center, 2006-07-05. [dostęp 2006-12-01].
  33. ↑ Envis Team: Ecodestination of India-Sikkim Chapter. [w:] Eco-destinations of India [on-line]. The Environmental Information System (ENVIS), Ministry of Environment and Forest, Government of India, 2006-06-04. s. 45. [dostęp 2006-12-01].
  34. ↑ G Vinayak: Nathu La: closed for review. Rediff.com, 2004-07-28. [dostęp 2006-11-26].
  35. ↑ Nathu-la shows the way: It opens a new route to amity. [w:] The Tribune [on-line]. 2006-08-08. [dostęp 2006-12-02].
  36. ↑ Bindu Shajan Perappadan: Doubts over traffickers using re-opened Nathula Pass. [w:] The Hindu [on-line]. 2006-06-23. [dostęp 2006-07-06].

Literatura dodatkowa

edytuj

Linki zewnętrzne

edytuj

Kategoria:Przełęcze górskie Kategoria:Geografia Indii Kategoria:Geografia Chin Kategoria:Przejścia graniczne [[da:Nathu La]] [[de:Nathu La]] [[en:Nathu La]] [[eo:Nathula]] [[fr:Nathu La]] [[hi:नाथूला दर्रा]] [[id:Nathu La]] [[ka:ნათუ ლა]] [[ml:നാഥുലാ ചുരം]] [[simple:Nathula]] [[zh:乃堆拉山口]]

Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Wikiprojekt:Tłumaczenie_artykułów/Nathu_La&oldid=73567005”