Tojad

Tojad
	; Tojad mocny
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	jaskropodobne
Rodzina	jaskrowate
Rodzaj	tojad
	Nazwa systematyczna
	Aconitum L.; Sp. Pl. 532. 1 Mai 1753
	Typ nomenklatoryczny
	Aconitum napellus L.
Synonimy
	Anthora (DC.) Fourr.; Cammarum Fourr.; Lycoctonum Fourr.; Napellus Wolf; Nirbisia G.Don;
	Anthora (DC.) Fourr.; Cammarum Fourr.; Lycoctonum Fourr.; Napellus Wolf; Nirbisia G.Don;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Tojad (Aconitum L.) – rodzaj roślin z rodziny jaskrowatych (Ranunculaceae Juss.). Zwyczajowo bywa nazywany mordownikiem (z racji trujących własności). Liczy ok. 320 gatunków^[4]. Występują one na półkuli północnej.

Morfologia

Liście dłoniastodzielne. Kwiaty grzbieciste o barwie fioletowej, lub rzadziej żółtej. Środkowe działki kielicha jajowate, najniższe eliptyczne, górny hełmiasty. Osiem płatków, z których dwa przekształcone w miodniki z pastorałowato skręconą ostrogą. Pozostałe płatki niepozorne, łuskowate lub ich brak. Owoc: wielonasienny mieszek. Nasiona listewkowato zmarszczone, brązowoczarne. Korzeń wrzecionowato lub bulwiasto zgrubiały.

Biologia

Rośliny bardzo silnie trujące. Zawierają alkaloidy dwuterpenowe: akonitynę, akoninę, napelinę, mezakoninę.

Systematyka

Pozycja systematyczna

Rodzaj z rodziny jaskrowatych Ranunculaceae^[2].

Gatunki flory Polski^[5]

tojad Berdaua Aconitum × berdaui Zapał.
tojad niski Aconitum bucovinense Zapał.
tojad Kluzjusza Aconitum clusianum Rchb. ≡ A. plicatum var. clusianum (Rchb.) Mitka & Starm.^[4]
tojad czarnohorski Aconitum × czarnohorense (Zapał.) Mitka
tojad wiechowaty Aconitum degenii Gáyer
tojad wyniosły Aconitum × exaltatum Bernh. ex Rchb.
tojad mocny Aconitum firmum Rchb.
tojad Gayera Aconitum × gayeri Starmũhl
tojad wschodniokarpacki Aconitum lasiocarpum (Rchb.) Gáyer
tojad lisi Aconitum lycoctonum L. emend. Koelle
tojad kosmaty Aconitum maninense (Skalicky) Mitka ≡ A. firmum subsp. maninense (Skalický) Starm.^[4]
tojad Marii Aconitum × mariae Rottensteiner, Mitka & Novikov
tojad mołdawski Aconitum moldavicum Hacq.
tojad karłowaty Aconitum × nanum (Baumg.) Simonk.
tojad Pawłowskiego Aconitum × pawlowskii Mitka & Starmũhl.
tojad sudecki Aconitum plicatum Kőhler ex Rchb.
tojad dzióbaty, t. pstry Aconitum variegatum L.
tojad Zapałowicza Aconitum × zapalowiczii (Starmũhl.) Mitka

Wykaz gatunków^[4]^[6]^[5]

Aconitum abietetorum W.T.Wang & L.Q.Li
Aconitum acutiusculum H.R.Fletcher & Lauener
Aconitum ajanense Steinb.
Aconitum alboflavidum W.T.Wang
Aconitum alboviolaceum Kom.
Aconitum alpinonepalense Tamura
Aconitum ambiguum Rchb.
Aconitum amplexicaule Lauener
Aconitum angulatum Tamura
Aconitum angusticassidatum Steinb.
Aconitum angustifolium Bernh. ex Rchb.
Aconitum anthora L. – tojad południowy
Aconitum apetalum (Huth) B.Fedtsch.
Aconitum aquilonare A.Kern. ex Gáyer
Aconitum artemisiifolium A.I.Baranov & Skvortsov
Aconitum arunii P.Agnihotri, D.Husain & T.Husain
Aconitum asahikawaense Kadota
Aconitum assamicum Lauener
Aconitum × austriacum Mucher
Aconitum austrokoreense Koidz.
Aconitum axilliflorum Vorosch.
Aconitum azumiense Kadota & Hashido
Aconitum baburinii (Vorosch.) Schlotgauer
Aconitum baicalense (Regel) Turcz. ex Rapaics
Aconitum bailangense Y.Z.Zhao
Aconitum barbatum Patrin ex Pers. – tojad bródkowaty
Aconitum × bartokianum Starm.
Aconitum basitruncatum W.T.Wang
Aconitum × baumgartenianum Simonk.
Aconitum × berdaui Zapal. – tojad Berdaua
Aconitum bhedingense Lauener
Aconitum bhutanobulbilliferum Kadota
Aconitum biflorum Fisch. ex DC.
Aconitum brachypodum Diels
Aconitum bracteolatum Lauener
Aconitum brevicalcaratum (Finet & Gagnep.) Diels
Aconitum brevilimbum Lauener
Aconitum brevipes (W.T.Wang) Luferov & Erst
Aconitum brevipetalum W.T.Wang
Aconitum brunneum Hand.-Mazz.
Aconitum bucovinense Zapal. – tojad niski
Aconitum × bujbense Stepanov
Aconitum bulbilliferum Hand.-Mazz.
Aconitum bulleyanum Diels
Aconitum burnatii Gáyer
Aconitum calthifolium H.F.Comber
Aconitum × cammarum L. – tojad ogrodowy
Aconitum campylorrhynchum Hand.-Mazz.
Aconitum cannabifolium Franch. ex Finet & Gagnep.
Aconitum carmichaelii Debeaux – tojad Carmichael'a
Aconitum changianum W.T.Wang
Aconitum charkeviczii Vorosch.
Aconitum chasmanthum Stapf ex Holmes
Aconitum chayuense W.T.Wang
Aconitum chiachaense W.T.Wang
Aconitum chiisanense Nakai
Aconitum chilienshanicum W.T.Wang
Aconitum chinense Paxton
Aconitum chloranthum Hand.-Mazz.
Aconitum chrysotrichum W.T.Wang
Aconitum chuianum W.T.Wang
Aconitum ciliare DC.
Aconitum cochleare Vorosch.
Aconitum columbianum Nutt.
Aconitum consanguineum Vorosch.
Aconitum contortum Finet & Gagnep.
Aconitum coreanum (H.Lév.) Rapaics
Aconitum crassiflorum Hand.-Mazz.
Aconitum crassifolium Steinb.
Aconitum curvipilum Riedl
Aconitum cymbulatum (Schmalh.) Lipsky
Aconitum × czarnohorense (Zapal.) Mitka – tojad czarnohorski
Aconitum daxinganlinense Y.Z.Zhao
Aconitum decipiens Vorosch. & Anfalov
Aconitum degenii Gáyer – tojad wiechowaty
Aconitum delavayi Franch.
Aconitum delphiniifolium DC.
Aconitum desoulavyi Kom.
Aconitum dhwojii Lauener
Aconitum diqingens Q.E.Yang & Z.D.Fang
Aconitum dissectum D.Don
Aconitum dolichorhynchum W.T.Wang
Aconitum dolichostachyum W.T.Wang
Aconitum × dragulescuanum Mucher
Aconitum duclouxii H.Lév.
Aconitum dunhuaense S.H.Li
Aconitum elliotii Lauener
Aconitum elwesii Stapf
Aconitum episcopale H.Lév.
Aconitum × exaltatum Bernh. ex Rchb. – tojad wyniosły
Aconitum falciforme Hand.-Mazz.
Aconitum fanjingshanicum W.T.Wang
Aconitum ferox Wall. ex Ser.
Aconitum finetianum Hand.-Mazz.
Aconitum firmum Rchb. – tojad mocny
Aconitum fischeri Rchb. – tojad Fischera
Aconitum flavum Hand.-Mazz.
Aconitum fletcherianum G.Taylor
Aconitum formosanum Tamura
Aconitum forrestii Stapf
Aconitum franchetii Finet & Gagnep.
Aconitum fukutomei Hayata
Aconitum funiculare Stapf
Aconitum fusungense S.H.Li & Y.H.Huang
Aconitum gassanense Kadota & Sh.Kato
Aconitum × gayeri Starmuhl – tojad Gayera
Aconitum geniculatum H.R.Fletcher & Lauener
Aconitum georgei H.F.Comber
Aconitum gigas H.Lév. & Vaniot
Aconitum glabrisepalum W.T.Wang
Aconitum glandulosum Rapaics
Aconitum grandibracteolatum (W.T.Wang) Luferov & Erst
Aconitum gubanovii Luferov & Vorosh.
Aconitum habaense W.T.Wang
Aconitum hamatipetalum W.T.Wang
Aconitum haridasanii R.Tiwary, Harsh Singh & D.Adhikari
Aconitum × hebegynum DC. – tojad kosmatoowockowy
Aconitum helenae Vorosch.
Aconitum hemsleyanum E.Pritz.
Aconitum henryi E.Pritz. ex Diels – tojad Henryego
Aconitum heterophylloides (Brühl) Stapf
Aconitum heterophyllum Wall. ex Royle
Aconitum hezuoense W.T.Wang
Aconitum hicksii Lauener
Aconitum hiroshi-igarashii Kadota
Aconitum hookeri Stapf
Aconitum hopeiense (W.T.Wang) Vorosch.
Aconitum huiliense Hand.-Mazz.
Aconitum ichangense (Finet & Gagnep.) Hand.-Mazz.
Aconitum iidemontanum Kadota, Kita & Ueda
Aconitum iinumae Kadota
Aconitum ikedae Kadota
Aconitum incisofidum W.T.Wang
Aconitum infectum Greene
Aconitum iochanicum Ulbr.
Aconitum iranshahrii Riedl
Aconitum jaluense Kom.
Aconitum japonicum Thunb.
Aconitum jeholense Nakai & Kitag.
Aconitum jenisseense Polozhij
Aconitum jilongense W.T.Wang & L.Q.Li
Aconitum jin-muratae Kadota & Nob.Tanaka
Aconitum kagerpuense W.T.Wang
Aconitum kamelinii A.A.Solovjev
Aconitum karafutense Miyabe & Nakai
Aconitum karakolicum Rapaics
Aconitum kashmiricum Stapf ex Coventry
Aconitum khanminthunii A.A.Solovjev & Shmakov
Aconitum kirghistanicum Kadota
Aconitum kirinense Nakai
Aconitum kitadakense Nakai
Aconitum kiyomiense Kadota
Aconitum komarovianum Nakai
Aconitum kongboense Lauener
Aconitum korshinskyi Tzvelev
Aconitum krasnoboroffii Kadota
Aconitum krylovii Steinb.
Aconitum kunasilense Nakai
Aconitum kungshanense W.T.Wang
Aconitum kurilense Takeda
Aconitum kurramense Qureshi & Chaudhri
Aconitum kusnezoffii Rchb.
Aconitum kuzenevae Vorosch.
Aconitum laeve Royle
Aconitum laevicaule W.T.Wang
Aconitum lamarckii Rchb. ex Spreng. – tojad Lamarcka
Aconitum lasianthum (Rchb.) Simonk.
Aconitum lasiocarpum (Rchb.) Gáyer – tojad wschodniokarpacki
Aconitum lasiostomum Rchb. ex Besser – tojad włochaty
Aconitum legendrei Hand.-Mazz.
Aconitum leiwuqiense W.T.Wang
Aconitum lethale Griff.
Aconitum leucostomum Vorosch.
Aconitum liangshanicum W.T.Wang
Aconitum lianhuashanicum W.T.Wang
Aconitum liljestrandii Hand.-Mazz.
Aconitum limprichtii Hand.-Mazz.
Aconitum loczyanum Rapaics
Aconitum longe-crassidatum Nakai
Aconitum longilobum W.T.Wang
Aconitum longipedicellatum Lauener
Aconitum luanchuanense W.T.Wang
Aconitum ludlowii Exell
Aconitum lycoctonifolium W.T.Wang & L.Q.Li
Aconitum lycoctonum L. – tojad lisi, t. wilczy
Aconitum macrorhynchum Turcz. ex Ledeb.
Aconitum mashikense Kadota & S.Umezawa
Aconitum maximum Pall. ex DC.
Aconitum milinense W.T.Wang
Aconitum miyabei Nakai
Aconitum moldavicum Hacq. – tojad mołdawski
Aconitum monanthum Nakai
Aconitum monticola Steinb.
Aconitum moschatum (Brühl) Stapf
Aconitum nagarum Stapf
Aconitum nakaoi Tamura
Aconitum namlaense W.T.Wang
Aconitum × nanum (Baumg.) Simonk. – tojad karłowaty
Aconitum napellus L. – tojad najmocniejszy
Aconitum nasutum Fisch. ex Rchb.
Aconitum naviculare (Brühl) Stapf
Aconitum nemorum Popov
Aconitum neosachalinense H.Lév.
Aconitum neotortuosum Nakai
Aconitum nielamuense W.T.Wang
Aconitum nipponicum Nakai
Aconitum noveboracense A.Gray ex Coville
Aconitum novoaxillare W.T.Wang
Aconitum novoluridum Munz
Aconitum nutantiflorum P.K.Chang ex W.T.Wang
Aconitum ochotense Rchb.
Aconitum ohmorii Kadota
Aconitum okuyamae Nakai
Aconitum orientale Mill. – tojad wschodni
Aconitum orochryseum Stapf
Aconitum ouvrardianum Hand.-Mazz.
Aconitum ovatum Lindl.
Aconitum palmatum D.Don
Aconitum paradoxum Rchb.
Aconitum parcifolium Q.E.Yang & Z.D.Fang
Aconitum paskoi Vorosch.
Aconitum × pawlowskii Mitka & Starm. – tojad Pawłowskiego
Aconitum pendulicarpum P.K.Chang ex W.T.Wang
Aconitum pendulum N.Busch
Aconitum pentheri Hayek
Aconitum phyllostegium Hand.-Mazz.
Aconitum piepunense Hand.-Mazz.
Aconitum pilipes (Rchb.) Gáyer
Aconitum pilopetalum W.T.Wang & L.Q.Li
Aconitum × pilosiusculum (Ser.) Gáyer
Aconitum plicatum Köhler ex Rchb. – tojad sudecki
Aconitum poluninii Lauener
Aconitum polycarpum P.K.Chang ex W.T.Wang
Aconitum polyschistum Hand.-Mazz.
Aconitum pomeense W.T.Wang
Aconitum popovii Steinb. & Schischk. ex Siplivinskii
Aconitum potaninii Kom.
Aconitum productum Rchb.
Aconitum prominens Lauener
Aconitum pseudobrunneum W.T.Wang
Aconitum pseudodivaricatum W.T.Wang
Aconitum pseudokongboense W.T.Wang & L.Q.Li
Aconitum pseudokusnezowii Vorosch.
Aconitum pseudolaeve Nakai
Aconitum pseudostapfianum W.T.Wang
Aconitum pterocaule Koidz.
Aconitum pteropus Nakai
Aconitum puchonroenicum Uyeki & Sakata
Aconitum pulchellum Hand.-Mazz.
Aconitum pyramidale Mill. – tojad piramidalny
Aconitum quelpaertense Nakai
Aconitum racemulosum Franch.
Aconitum raddeanum Regel
Aconitum ramulosum W.T.Wang
Aconitum ranunculoides Turcz.
Aconitum reclinatum A.Gray
Aconitum refracticarpum P.K.Chang ex W.T.Wang
Aconitum refractum (Finet & Gagnep.) Hand.-Mazz.
Aconitum rhombifolium F.H.Chen
Aconitum richardsonianum Lauener
Aconitum rilongense Kadota
Aconitum rockii H.R.Fletcher & Lauener
Aconitum rotundifolium Kar. & Kir.
Aconitum rotundocassideum W.T.Wang
Aconitum rubicundum (Ser.) Fisch. ex C.Young, J.Young & P.Young
Aconitum sachalinense F.Schmidt
Aconitum sajanense Kuminova
Aconitum scaposum Franch.
Aconitum × schneebergense Gáyer
Aconitum sczukinii Turcz.
Aconitum secundiflorum W.T.Wang
Aconitum senanense Nakai
Aconitum septentrionale Koelle
Aconitum seravschanicum Steinb.
Aconitum × setosum Grint.
Aconitum shennongjiaense Q.Gao & Q.E.Yang
Aconitum sherriffii Lauener
Aconitum sinchiangense W.T.Wang
Aconitum sinoaxillare W.T.Wang
Aconitum sinomontanum Nakai
Aconitum smithii Ulbr. ex Hand.-Mazz.
Aconitum soongaricum (Regel) Stapf
Aconitum souliei Finet & Gagnep.
Aconitum soyaense Kadota
Aconitum spathulatum W.T.Wang
Aconitum spiripetalum Hand.-Mazz.
Aconitum staintonii Lauener
Aconitum stapfianum Hand.-Mazz.
Aconitum stoloniferum Vorosch.
Aconitum stramineiflorum P.K.Chang ex W.T.Wang
Aconitum stylosoides W.T.Wang
Aconitum stylosum Stapf
Aconitum subglandulosum Khokhr.
Aconitum sukaczevii Steinb.
Aconitum superbum Fritsch
Aconitum swatense Tamura
Aconitum tabatae Tamura
Aconitum taigicola Vorosch.
Aconitum taipeicum Hand.-Mazz.
Aconitum talassicum Popov
Aconitum tangense Marquand & Airy Shaw
Aconitum tanguticum (Maxim.) Stapf
Aconitum tanzybeicum Stepanov
Aconitum taronense (Hand.-Mazz.) H.R.Fletcher & Lauener
Aconitum tatsienense Finet & Gagnep.
Aconitum tauricum Wulfen – tojad tauryjski
Aconitum tawangense R.Tiwary, Harsh Singh & D.Adhikari
Aconitum tenue Rydb.
Aconitum tenuicaule W.T.Wang
Aconitum × teppneri Mucher ex Starm.
Aconitum tongolense Ulbr.
Aconitum toxicum Rchb.
Aconitum transsectum Diels
Aconitum trisectum (W.T.Wang & L.Q.Li) Luferov & Erst
Aconitum × triste (Fisch. ex Rchb.) Gáyer
Aconitum tsaii W.T.Wang
Aconitum tsariense Lauener
Aconitum tuoliense W.T.Wang
Aconitum turczaninowii Vorosch.
Aconitum umbrosum (Korsh.) Kom.
Aconitum umezawae Kadota
Aconitum uncinatum L.
Aconitum urumqiense Z.Z.Yang
Aconitum variegatum L. – tojad dzióbaty, t. pstry
Aconitum vilmorinianum Kom.
Aconitum violaceum Jacquem. ex Stapf
Aconitum vitosanum Gáyer
Aconitum volubile Pall. ex Koelle
Aconitum wajimanum Kadota
Aconitum williamsii Lauener
Aconitum woroschilowii Luferov
Aconitum wuchagouense Y.Z.Zhao
Aconitum wumengense J.He & E.D.Liu
Aconitum yangii W.T.Wang & L.Q.Li
Aconitum yinschanicum Y.Z.Zhao
Aconitum yunlingense Q.E.Yang & Z.D.Fang
Aconitum yuparense Takeda
Aconitum zigzag H.Lév. & Vaniot

Zastosowanie

Uwaga: Wszystkie gatunki tojadu są bardzo silnie trujące, dlatego nie zaleca się jakichkolwiek prób leczenia bez wiedzy i zgody lekarza.

Rośliny ozdobne: Wiele gatunków uprawianych jest dla efektownych, barwnych kwiatów.
Rośliny lecznicze: Zawierają akonitynę – substancję o działaniu przeciwbólowym, stosowaną także w małych dawkach w leczeniu podagry (dny moczanowej). Zastosowanie niektórych gatunków:
- Aconitum callibotryon (tojad mocny) – bulwiasty korzeń zawiera substancje o działaniu przeciwbólowym, skutecznym przede wszystkim w artretyzmie i rwie kulszowej.
- Aconitum fischeri (tojad Fischera) – surowiec stanowią korzenie, a wyciągi z nich mają działanie uspokajające, przeciwbólowe, moczopędne, pobudzające pracę serca i poprawiające funkcjonowanie nerek.
- Aconitum columbianum – z korzeni produkuje się leki przeciwbólowe, skuteczne przede wszystkim w artretyzmie i rwie kulszowej.
- Aconitum stoerkianum (tojad Stoerka) – działanie i zastosowanie zbliżone do tojadu mocnego.
- Aconitum variegatum (tojad dzióbaty) – działanie i zastosowanie zbliżone do tojadu mocnego.

Ochrona

W Polsce dziko występuje kilkanaście gatunków, wszystkie objęte są ochroną gatunkową. Ze względu na zagrożenie wyginięciem 7 gatunków wpisano do Polskiej czerwonej księgi roślin, są to: tojad lisi, tojad wiechowaty, tojad wschodniokarpacki, tojad niski, tojad sudecki, tojad maniński, tojad morawski.

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).
↑ ^a ^b Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-06-07] (ang.).
↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2008-01-03].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Aconitum L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-04-15].
↑ ^a ^b ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 22-24, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 14-15. ISBN 978-83-925110-5-2.

Linki zewnętrzne

Ogród Botaniczny Uniwersytetu Jagiellońskiego: Polskie tojady. materiały dydaktyczne. [dostęp 2009-01-06]. (pol.).

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-06-07] (ang.).

[A-3] Index Nominum Genericorum. [dostęp 2008-01-03].

[powo-4] Aconitum L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-04-15].

[checklist-5] ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 22-24, ISBN 978-83-62975-45-7 .

[gawrys-6] Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 14-15. ISBN 978-83-925110-5-2.

[4]

[1]

[2]

[3]

[5]

[6]