Wikipedia:Artykuły na medal/Maj lipiec 2015

zajawka

Dromeozauroid – rodzaj dinozaura gadziomiednicznego, teropoda z rodziny dromeozaurów. Zamieszkiwał tereny dzisiejszej Danii w epoce wczesnej kredy. Odkryto go w skałach formacji Jydegaard w Robbedale na wyspie Bornholm na Morzu Bałtyckim. Znany jest z dwóch zębów. Pierwszy z nich znaleziono w 2000, a kolejny w 2008. Bazując na tym pierwszym (a więc na holotypie), w 2003 nadano nazwę rodzajową i gatunkową Dromaeosauroides bornholmensis. Po tym odkryciu szczątki i ślady większej ilości dinozaurów zostały znalezione w kilku formacjach Bornholmu. Holotypowy ząb mierzy 21,7 mm. Drugi okaz mierzy 15 mm. Oba są zakrzywione, drobno ząbkowane. Za życia zwierzę mogło mierzyć od 3 do 4 m długości oraz ważyć około 40 kg. Jako dromeozauryd powinien być opierzony i posiadać duży, zakrzywiony jak sierp szpon na stopie, który występował u krewnych dromeozauroida, jak dromeozaur czy deinonych. Zauropsyd zamieszkiwał środowisko przybrzeżnych lagun wraz z zauropodami, na co wskazuje ząb należący prawdopodobnie do tytanozaura.

zajawka

Joseph Rudyard Kipling (ur. 30 grudnia 1865 w Bombaju, zm. 18 stycznia 1936 w Londynie) – angielski prozaik i poeta. Zdobył światową popularność wierszami o brytyjskich żołnierzach służących w koloniach oraz przygodowymi opowieściami zaliczanymi do klasyki literatury młodzieżowej. Uchodził za piewcę imperializmu, dostrzegał jednak wartości kulturowe ludów podbitych. Ukazywał kolonializm jako posłannictwo białej rasy, której powinnością jest krzewienie zasad europejskiej cywilizacji. Lata młodości spędził głównie w Indiach, które są egzotycznym tłem jego najbardziej znanych utworów: powieści Kim oraz opowiadań fantastycznych Księga dżungli. W licznych artykułach i wystąpieniach okolicznościowych komentował najważniejsze wydarzenia polityczne na świecie. Jego niezwykle poczytna twórczość budziła skrajnie różne oceny krytyków. W roku 1907 został wyróżniony literacką Nagrodą Nobla „w uznaniu przenikliwości, oryginalnej wyobraźni, śmiałych pomysłów i wybitnego talentu narracyjnego”

zajawka

Kos zwyczajny – gatunek średniej wielkości ptaka częściowo wędrownego z rodziny drozdów. W Europie jest jednym z najbardziej rozpowszechnionych członków tej rodziny, jest też jednym z najbardziej znanych ptaków. Długość ciała wynosi od 24 do 27 cm. Samce są zabarwione na czarno z żółtym dziobem. Upierzenie samic jest w dużej części ciemnobrązowe. Głośne i melodyjne pieśni godowe można usłyszeć w Europie Środkowej pomiędzy początkiem marca a końcem lipca już przed świtem, a także wieczorem i czasem w ciągu dnia. Kosy gniazdują w niemal całej Europie poza daleką północą i krańcami południowo-wschodnimi. Poza tym zamieszkują fragmenty Afryki Północnej i Azji. Zostały introdukowane w Australii i Nowej Zelandii. W Europie Środkowej część ptaków opuszcza na zimę tereny lęgowe i wędruje do Europy Południowej oraz Afryki Północnej.

zajawka

Awtroił – niszczyciel produkcji rosyjskiej typu Iziasław. Do służby w Marynarce Wojennej Imperium Rosyjskiego wszedł w 1917 roku. Brał aktywny udział w obronie Wysp Moonsundzkich przed niemiecką inwazją, jego marynarze poparli rewolucję październikową. Uniknął przejęcia przez Kaiserliche Marine poprzez ucieczkę z Helsingforsu w trakcie pochodu lodowego. Uczestniczył w operacjach morskich podczas walki przeciwko Estonii. W grudniu 1918 roku został przejęty przez Royal Navy i przekazany Estończykom. W Eesti Merevägi otrzymał imię „Lennuk”. Podczas estońskiej wojny o niepodległość uczestniczył w licznych desantach i operacjach minowych na wodach Zatoki Fińskiej skierowanych przeciwko bolszewikom. Wziął też udział w operacji przeciwko bałtyckiej Landeswehrze w Rydze. Po wojnie odbył kilka kurtuazyjnych wizyt w zagranicznych portach. W 1933 roku z powodu wysokich kosztów utrzymania został sprzedany Peru, co wywołało niezadowolenie w społeczeństwie. W marynarce peruwiańskiej nosił imię „Almirante Guise”. Nie zdążył wziąć udziału w wojnie kolumbijsko-peruwiańskiej, za to w 1941 roku uczestniczył w walkach przeciwko Ekwadorowi. W czasie II wojny światowej pełnił służbę patrolową. Został wycofany ze służby w 1947 roku, zaś dwa lata później zezłomowany.

zajawka

SMS Königsberg – krążownik lekki niemieckiej Kaiserliche Marine. Nosił nazwę stolicy Prus Wschodnich. Stępkę położono w styczniu, kadłub zwodowano w grudniu 1905, a prace wykończeniowe zakończono w czerwcu 1906 roku. „Königsberg” miał 3814 ton pełnej wyporności bojowej, był uzbrojony w dziesięć dział kalibru 105 mm i rozwijał prędkość 24,1 węzła. Często eskortował jacht cesarski Wilhelma II podczas wizyt w innych krajach. W kwietniu 1914 roku okręt został wysłany na dwa lata do Niemieckiej Afryki Wschodniej, ale misja została przerwana w sierpniu wybuchem I wojny światowej. W związku z nowymi okolicznościami „Königsberg” miał przeprowadzać ataki na brytyjskie i francuskie linie żeglugowe w tym rejonie, ale do końca służby zdołał zatopić tylko jeden statek handlowy. Po tym starciu „Königsberg” – w celu naprawy maszyn – wpłynął w ujście rzeki Rufidżi. Nim prace naprawcze zakończono, „Königsberg” został wykryty przez krążowniki brytyjskie, które nie mogąc popłynąć w górę rzeki by zniszczyć okręt wroga, założyły blokadę. Po kilku nieudanych próbach zatopienia niemieckiego krążownika, Brytyjczycy posłali przeciw niemu dwa monitory, które 11 lipca 1915 roku zdołały zbliżyć się tak, by krążownik znalazł się w zasięgu ich dział. „Königsberg” został poważnie uszkodzony, co zmusiło załogę do samozatopienia okrętu.

zajawka

Antarktyda – kontynent położony najdalej na południe na Ziemi, znajduje się na nim geograficzny biegun południowy. Kontynent jest położony w rejonie Antarktyki na półkuli południowej, niemal w całości na południe od antarktycznego koła podbiegunowego i jest otoczony przez Ocean Południowy. Ma powierzchnię 14,0 mln km², jest piątym co do wielkości kontynentem po Azji, Afryce, Ameryce Północnej i Ameryce Południowej, prawie dwa razy większym od Australii. Około 98% Antarktydy pokrywa polarna czapa lodowa o średniej grubości 1,9 km, który rozciąga się do wszystkich, prócz wysuniętych najbardziej na północ krańców Półwyspu Antarktycznego. Pod względem średnich warunków Antarktyda to najzimniejszy, najsuchszy i najbardziej wietrzny kontynent, ma także najwyższą średnią wysokość ze wszystkich kontynentów. Antarktyda jest de facto kondominium, zarządzanym przez państwa, które mają prawo głosu w ramach systemu traktatu antarktycznego.

zajawka

Świętokrzyska – stacja przesiadkowa pomiędzy liniami M1 i M2 warszawskiego metra. Zlokalizowana w dzielnicy Śródmieście, pod skrzyżowaniem ulic Marszałkowskiej i Świętokrzyskiej. Stacja I linii według pierwotnego harmonogramu budowy uchwalonego w 1982 miała zostać uruchomiona w 1992. Następnie termin ten był kilkukrotnie przekładany. Ostatecznie decyzja o budowie stacji zapadła w 1996. Zgodnie z nowo obranym harmonogramem prace powinny zacząć się w 1997, ale ze względu na protesty kupców mających swoje pawilony nad przyszłą stacją zostały one opóźnione i rozpoczęły się w 1998. Ostatecznie budowa zakończyła się w październiku 2000. Projekt stacji II linii opracowano w 2008. W maju 2011 uzyskano pozwolenie na jej budowę, którą rozpoczęto w kwietniu 2012. Była ona związana z licznymi utrudnieniami zarówno w ruchu drogowym na powierzchni, jak i w kursowaniu pociągów na I linii. 30 września 2014 wykonawca zgłosił stację jako gotową.

zajawka

Powstańcze natarcia na lotnisko bielańskie – nieudana próba opanowania lotniska bielańskiego w Warszawie, podjęta przez żołnierzy Armii Krajowej w pierwszych dniach powstania warszawskiego 1944 roku. Zadanie to mieli wykonać żołnierze VIII Rejonu „Łęgów” Obwodu VII „Obroża”, wsparci przez część sił Obwodu II „Żoliborz”. Mimo znacznego wzmocnienia, jakim było przybycie do Puszczy Kampinoskiej blisko 900 żołnierzy Zgrupowania Stołpecko-Nalibockiego AK, jednostki kampinoskie i żoliborskie były jednak zbyt słabo uzbrojone i nieliczne, aby zdobyć silnie umocnione lotnisko oraz sąsiednie niemieckie punkty oporu. Pierwszy atak, przeprowadzony 1 sierpnia 1944 w godzinie „W”, miał charakter wyłącznie demonstracyjny. Drugi, rozpoczęty wczesnym rankiem 2 sierpnia, został po wielogodzinnej walce odparty z dużymi stratami po stronie polskiej. W wyniku tego niepowodzenia oddziały kampinoskie aż do połowy sierpnia 1944 pozostawały niezdolne do prowadzenia poważniejszych działań ofensywnych. Jednocześnie wkrótce po odparciu polskich ataków Niemcy definitywnie zrezygnowali z użytkowania lotniska.

zajawka

Zaburzenia depresyjne – pojęcie stosowane w terminologii psychiatrycznej odnoszące się do zespołów objawów depresyjnych występujących w przebiegu chorób afektywnych. Zespoły te objawiają się głównie obniżeniem nastroju: smutkiem, przygnębieniem, niską samooceną, małą wiarą w siebie, poczuciem winy, pesymizmem, u części pacjentów myślami samobójczymi, niezdolnością do przeżywania przyjemności, obniżeniem napędu psychoruchowego (spowolnieniem), zaburzeniem rytmu dobowego lub zmniejszeniem apetytu.

zajawka

Wambola – niszczyciel produkcji rosyjskiej typu Lejtienant Iljin. Budowę jednostki rozpoczęto w 1914 roku, w 1915 odbyło się jej wodowanie, jednak do służby w Marynarki Wojennej Imperium Rosyjskiego wszedł dopiero w 1917 roku pod nazwą „Kapitan I ranga Mikłucho-Makłaj”. Uniknął przejęcia przez Kaiserliche Marine poprzez ucieczkę z Helsingforsu w trakcie pochodu lodowego. Podczas walki przeciwko Estonii uczestniczył w desancie i operacji minowej. W grudniu 1918 roku został przejęty przez Royal Navy i przekazany Estończykom. W Eesti Merevägi otrzymał imię „Wambola”. Podczas estońskiej wojny o niepodległość uczestniczył w operacjach przeciwko bolszewikom na wodach Zatoki Fińskiej oraz w operacji przeciwko bałtyckiej Landeswehrze w Rydze. W 1933 roku z powodu wysokich kosztów utrzymania został sprzedany Peru, co wywołało niezadowolenie w społeczeństwie. W marynarce peruwiańskiej nosił imię „Almirante Villar”. Nie zdążył wziąć udziału w wojnie kolumbijsko-peruwiańskiej, za to w 1941 roku uczestniczył w walkach przeciwko Ekwadorowi. W czasie II wojny światowej pełnił służbę patrolową. Został wycofany ze służby w 1954 roku.

zajawka

Bronisław Wilhelm Pieracki (ur. 28 maja 1895 w Gorlicach, zm. 15 czerwca 1934 w Warszawie) – polski polityk, legionista, pułkownik dyplomowany piechoty Wojska Polskiego (dowódca jednego z odcinków obrony Lwowa podczas wojny polsko-ukraińskiej 1918-1919), pracownik Ministerstwa Spraw Wojskowych, a następnie sekretarz stanu w tym resorcie (od 19 kwietnia 1929 do 4 grudnia 1930), poseł na Sejm II i III kadencji w II RP z ramienia Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem (1928 i 1930–1934), minister bez teki i wicepremier w rządzie Walerego Sławka (od 4 grudnia 1930 do 22 czerwca 1932), jeden z najbliższych współpracowników Józefa Piłsudskiego po przewrocie majowym, zaliczany do czołowych członków tzw. grupy pułkowników. Zamordowany przez członka Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów.

zajawka

Ostra białaczka szpikowa – grupa chorób spowodowana nowotworowym rozrostem w szpiku wczesnych komórek prekursorowych krwi. U jej podstaw leży klonalna proliferacja i nagromadzenie się w organizmie niedojrzałych morfologicznie i upośledzonych czynnościowo komórek blastycznych wywodzących się ze stransformowanej komórki hematopoetycznej. W mechanizmie powstawania choroby kluczowe są zaburzenia genetyczne zakłócające dojrzewanie i apoptozę wczesnych prekursorów mielopoezy. Zaburzenie hierarchicznej struktury krwiotworzenia powoduje niewydolność szpiku i objawy niedoboru krwinek czerwonych, płytek krwi i leukocytów, a jednocześnie często występuje nagromadzenie się dysfunkcyjnego klonu białaczkowego, którego nadmiar może przyczyniać się do zaburzeń mikrokrążenia, nacieczenia różnych narządów i zatrucia organizmu produktami rozpadu komórek blastycznych.

zajawka

ORP Orzeł – polski torpedowy okręt podwodny, jednostka wiodąca typu Orzeł, zwodowany 15 stycznia 1938 roku w holenderskiej stoczni De Schelde we Vlissingen. 2 lutego 1939 roku okręt został oficjalnie włączony do Marynarki Wojennej. W składzie Dywizjonu Okrętów Podwodnych, „Orzeł” wziął udział w początkowym okresie obrony Wybrzeża. Internowany w stolicy Estonii, zdołał zbiec. Pozbawiony map, do 7 października kontynuował patrol na Bałtyku, po czym przez cieśninę Sund przepłynął do Wielkiej Brytanii. 8 kwietnia 1940 roku podczas patrolu na Morzu Północnym, zatopił transportowiec „Rio de Janeiro”, przewożący wojska niemieckie w ramach operacji Weserübung – informacja przekazana przez „Orła” była jednym z pierwszych sygnałów świadczących o niemieckiej inwazji na Norwegię. Z niewyjaśnionych do dziś przyczyn, ORP „Orzeł” zaginął wraz z całą załogą podczas patrolu na Morzu Północnym na przełomie maja i czerwca 1940 roku.

zajawka

Piotr Władysław Fijas (ur. 27 czerwca 1958 w Bielsku-Białej) – polski skoczek narciarski, reprezentant Polski, brązowy medalista mistrzostw świata w lotach narciarskich z 1979, nieoficjalny rekordzista świata w długości skoku z 1987, trzykrotny zwycięzca zawodów Pucharu Świata, zdobywca Pucharu Beskidów z 1984, siedmiokrotny zwycięzca Memoriału Bronisława Czecha i Heleny Marusarzówny. Trzykrotny olimpijczyk, czterokrotny uczestnik mistrzostw świata w narciarstwie oraz sześciokrotny uczestnik mistrzostw świata w lotach. Zawodnik klubów BBTS Włókniarz Bielsko-Biała i Legii Zakopane. Po zakończeniu kariery zawodniczej trener. Starszy brat Tadeusza. Piotr Fijas zdobył dziewiętnaście medali na zimowych mistrzostwach Polski, w tym czternaście złotych.

zajawka

SMS Dresden – krążownik lekki Kaiserliche Marine, o wyporności 3644 ton. Okręt wiodący typu Dresden, którego stępkę położono w stoczni Blohm i Voss w Hamburgu w roku 1906, zwodowano w październiku 1907, a oddano do służby w listopadzie 1908 roku (drugim krążownikiem tego typu był „Emden”). Opóźnienie wejścia do służby spowodowane było kolizją w Zatoce Kilońskiej z inną jednostką podczas prób morskich i koniecznym remontem. Tak jak wcześniejsze krążowniki typu Königsberg był uzbrojony w 10 dział 105 mm i dwie wyrzutnie torped. Mógł rozwinąć maksymalną prędkość 24 w., a jego zasięg wynosił 3600 Mm. Wrak krążownika, spoczywający na głębokości 70 m nieopodal głównej osady Wyspy Robinsona, był badany i prawdopodobnie rabowany (z powodu niejasnych informacji o przenoszonym przez krążownik złocie). Nieliczne pamiątki znajdują się w muzeum marynarki we Flensburgu.

zajawka

Centrum Nauki Kopernik – stacja linii M2 metra w Warszawie. Jest zlokalizowana w dzielnicy Śródmieście, w pobliżu skrzyżowania ulic Tamka i Wybrzeże Kościuszkowskie, pod tunelem Wisłostrady, w okolicach mostu Świętokrzyskiego i bulwarów wiślanych. Prace na terenie budowy stacji rozpoczęto 15 listopada 2010, a roboty związane z samą stacją ruszyły w kwietniu 2011. W połowie stycznia 2015 zakończono odbiory wewnętrzne stacji, natomiast pod koniec stycznia pozytywną opinię o niej wyraziły służby zewnętrzne. 20 lutego 2015 stacja otrzymała pozwolenie na użytkowanie, a 8 marca 2015 została otwarta.

zajawka

Pałka szerokolistna, rogoża (Typha latifolia L.) – gatunek rośliny należący do rodziny pałkowatych (Typhaceae). Szeroko rozprzestrzeniony na świecie, w Polsce pospolity. Rośnie na brzegach wód stojących i wolno płynących. Tworzy często rozległe, zwykle niemal jednogatunkowe szuwary. Jest jedną z ważniejszych roślin jadalnych rosnących w dzikiej przyrodzie. Rośliny tego gatunku dostarczają surowca plecionkarskiego, wykorzystywane są w bukieciarstwie i do fitoremediacji, a także uprawiane są jako ozdobne.