Władysław Bieńkowski
Władysław Bieńkowski, ps. „Kwiek”, „Nartowski” (ur. 17 marca 1906 w Łodzi, zm. 15 kwietnia 1991 w Warszawie) – polski publicysta, socjolog i polityk, w latach 1945–1946 podsekretarz stanu w Ministerstwie Oświaty, w latach 1948–1956 dyrektor Biblioteki Narodowej, w latach 1956–1959 minister oświaty, poseł do Krajowej Rady Narodowej, na Sejm Ustawodawczy oraz na Sejm PRL II, III i IV kadencji, współpracownik Komitetu Obrony Robotników.
| |
| Data i miejsce urodzenia |
17 marca 1906 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Minister oświaty | |
| Okres |
od 13 listopada 1956 |
| Przynależność polityczna | |
| Poprzednik | |
| Następca | |
| Dyrektor Biblioteki Narodowej | |
| Okres |
od 1948 |
| Poprzednik | |
| Następca | |
| Podsekretarz stanu w Ministerstwie Oświaty | |
| Okres |
od 1945 |
| Przynależność polityczna | |
| Odznaczenia | |
     
| |
Działalność
edytujUrodził się w Łodzi w rodzinie robotniczej, od 1928 mieszkał w Warszawie. Był absolwentem Uniwersytetu Warszawskiego[1] – w latach 1926–1934[2] studiował tam – z przerwami – polonistykę, historię i filozofię. W latach 1929–1939 był kierownikiem biblioteki Monopolu Spirytusowego. Od 1930 do 1936 był działaczem Organizacji Młodzieży Socjalistycznej „Życie” i Komunistycznego Związku Młodzieży Polski. Współpracował z Komunistyczną Partią Polski. W czasie II wojny światowej był nauczycielem w zachodniej Białorusi (1939–1940), pracował nad podręcznikiem historii literatury polskiej we Lwowie (od 1940 do 1941), był pracownikiem umysłowym w przedsiębiorstwie transportowym w Warszawie (1942–1944), a także redaktorem pism konspiracyjnych: „Literatury Walczącej i Przełomu” (1942), „Głosu Warszawy” (1943), „Trybuny Wolności” oraz w 1943 członkiem Centralnej Redakcji Polskiej Partii Robotniczej (współtworzył partię w 1942). Od 1942 do 1945 członek Gwardii Ludowej i Armii Ludowej, otrzymał stopień podpułkownika[3][4].
W latach 1945–1946 był podsekretarzem stanu w Ministerstwie Oświaty. Od 13 listopada 1956 do 27 października 1959 był ministrem tego resortu w rządach Józefa Cyrankiewicza. W latach 1948–1956 był dyrektorem Biblioteki Narodowej[5]. Od 1955 do 1962 związany z Klubem Krzywego Koła. Był członkiem Ogólnopolskiego Komitetu Frontu Jedności Narodu[6].
Od 1945 do 1947 był członkiem Komitetu Centralnego PPR (od 1946 jednocześnie kierownikiem wydziału propagandy i członkiem sekretariatu, w którym ponownie zasiadał w 1948). Następnie – do 1970 – należał do Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Delegat na III Zjazd PZPR w 1959. Pełnił mandat posła do Krajowej Rady Narodowej, na Sejm Ustawodawczy oraz na Sejm PRL II, III i IV kadencji.
Przez około 10 lat (do 1970) był wiceprzewodniczącym Państwowej Rady Ochrony Przyrody. 20 sierpnia 1980 podpisał apel 64 uczonych, pisarzy i publicystów do władz komunistycznych o podjęcie dialogu ze strajkującymi robotnikami[7].
Był mężem Flory Bieńkowskiej z domu Zaborowskiej, ojcem Ewy i Andrzeja.
Zmarł w Warszawie, spoczywa na cmentarzu Powązkowskim (kwatera 279-4-27)[8].
Poglądy
edytujWładysław Bieńkowski podczas wojny był jednym z ideologów i organizatorów PPR i powstałej w 1943 KRN, a także redaktorem prasy komunistycznej.
W 1959 odszedł z Ministerstwa Oświaty w proteście przeciwko usunięciu religii ze szkół. W latach 60. stał się krytykiem realnego socjalizmu. Zaczął publikować w wydawnictwach emigracyjnych, za co w 1970 został usunięty z PZPR. Po 1976 stał się współpracownikiem Komitetu Obrony Robotników oraz KSS KOR i w 1978 członkiem założycielem Towarzystwa Kursów Naukowych[9].
Wybrane publikacje
edytuj- Nauka o Polsce współczesnej (1948),
- O pseudo-nauce bibliologii i o najpilniejszych zadaniach bibliografii (1953),
- Rewolucji ciąg dalszy (1957),
- Motory i hamulce socjalizmu (1968)[10],
- Socjologia klęski. Dramat gomułkowskiego czternastolecia (1971)[11],
- Drogi wyjścia (1971)[12],
- Socjalizm po 60 latach (1978)[13],
- Zrozumieć społeczeństwo (1988)[14].
Ordery i odznaczenia
edytuj- Order Sztandaru Pracy I klasy
- Order Krzyża Grunwaldu II klasy (19 lipca 1946)[15]
- Warszawski Krzyż Powstańczy (1986)[16]
- Medal za Warszawę 1939–1945 (17 stycznia 1946)[17]
- Medal 10-lecia Polski Ludowej (19 stycznia 1955)[18]
- Odznaka 1000-lecia Państwa Polskiego (1966)[19]
- Złota odznaka honorowa „Za Zasługi dla Warszawy” (1964)[20]
- Pamiątkowy Medal z okazji 40. rocznicy powstania Krajowej Rady Narodowej (1983)[21]
Przypisy
edytuj- ↑ Ryszard Terlecki, Uniwersytet Latający i Towarzystwo Kursów Naukowych 1977–1981, wyd. Kraków-Rzeszów 2000, s. 251.
- ↑ Bartosz Kaliski: Jan Lityński. W: Opozycja w PRL. Słownik biograficzny 1956–1989. T. 2. Warszawa: Ośrodek Karta, 2002, s. 41–43.
- ↑ Bartłomiej Kapica, (Nie)reformowalny „realny socjalizm”? Władysława Bieńkowskiego analiza systemu komunistycznego w Polsce oraz pomysły na jego naprawę [online] [dostęp 2021-04-18].
- ↑ Dane osoby z katalogu kierowniczych stanowisk partyjnych i państwowych PRL [online], katalog.bip.ipn.gov.pl [dostęp 2021-04-18].
- ↑ Halina Chamerska, Dyrektor Biblioteki Narodowej w trudnych latach 1948–1956 – Władysław Bieńkowski, [w:] Danuta Ostaszewska, Wiesława Żukowska (red.), Organizatorzy i inspiratorzy, Bibliotekarze Polscy we Wspomnieniach Współczesnych, 5, Warszawa: Wydawnictwo SBP, 1997, s. 30–40, ISBN 83-85778-78-0.
- ↑ „Trybuna Robotnicza”, nr 4 (4350) 7 stycznia 1958, s. 2.
- ↑ Apel (dokument KSS KOR, Archiwum Opozycji IV/04.05.43 [b.n.s.]).
- ↑ Cmentarz Stare Powązki: FLORA BIEŃKOWSKA, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2020-08-17].
- ↑ Nota biograficzna w Encyklopedii Solidarności. [dostęp 2020-12-09].
- ↑ Motory i hamulce socjalizmu
- ↑ Socjologia klęski. Dramat gomułkowskiego czternastolecia
- ↑ Drogi wyjścia
- ↑ Socjalizm po 60 latach
- ↑ Władysław Bieńkowski, publikacje w BN [online], katalogi.bn.org.pl [dostęp 2021-04-18].
- ↑ M.P. z 1947 r. nr 27, poz. 206 („za zasługi w walce zbrojnej z okupantem w akcji konspiracyjnej i przy odbudowie kraju”).
- ↑ Odznaczeni Warszawskim Krzyżem Powstańczym, „Stolica”, nr 43, 26 października 1986, s. 21.
- ↑ M.P. z 1946 r. nr 26, poz. 43 („w pierwszą rocznicę wyzwolenia Warszawy zasłużonym w walce o wyzwolenie i odbudowę Stolicy (...)”).
- ↑ M.P. z 1955 r. nr 101, poz. 1400 - Uchwała Rady Państwa z dnia 19 stycznia 1955 r. nr 0/196 - na wniosek Ministra Kultury i Sztuki.
- ↑ Nadzwyczajna sesja Sejmu, „Trybuna Robotnicza”, nr 172, 22 lipca 1966, s. 1.
- ↑ Dziennik Urzędowy Rady Narodowej m.st. Warszawy, nr 6, 10 marca 1964, s. 6.
- ↑ Uhonorowani pamiątkowymi medalami, „Trybuna Robotnicza”, nr 307, 30 grudnia 1983, s. 3.
Bibliografia
edytuj- Barteczko E.: 30 rocznica śmierci Władysława Bieńkowskiego, sbp.pl, 15 kwietnia 2021.
- Bieńkowski Władysław, [w:] Encyklopedia Warszawy / [red. prowadzący Bartłomiej Kaczorowski], Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN 1994, s. 66–67.
- Bieńkowski Władysław, [w:] Leksykon historii Polski / Michał Czajka, Marcin Kamler, Witold Sienkiewicz, Warszawa: „Wiedza Powszechna” 1995, s. 51.
- Bieńkowski Władysław, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-04-19].
- Chamerska H.: Dyrektor Biblioteki Narodowej w trudnych latach 1948–1956 – Władysław Bieńkowski. [w:] Organizatorzy i inspiratorzy. Warszawa: SBP 1997, s. 30–40 (Bibliotekarze Polscy we Wspomnieniach Współczesnych, 5).
- Chamerska H.: Władysław Bieńkowski. W: Słownik pracowników książki polskiej. Suplement II. Warszawa: Wydawnictwo SBP, 2000, s. 22.
- Kapica B.: (Nie)reformowalny „realny socjalizm”? Władysława Bieńkowskiego analiza systemu komunistycznego w Polsce oraz pomysły na jego naprawę., [w:] Letnia Szkoła Historii Najnowszej 2012. Referaty. Warszawa: IPN 2013, s. 72–80.
- Kapica B.: Władysław Bieńkowski – współpracownik Komitetu Obrony Robotników i członek Towarzystwa Kursów Naukowych., [w:] Opozycja demokratyczna w PRL w latach 1976–1981. Red. W. Polak, J. Kufel, P. Ruchlewski. Gdańsk: Europejskie Centrum Solidarności 2012, s. 513–530.
- Kisielewski S.: O Władysławie Bieńkowskim. „Kultura” 1991, nr 7/8.
- Mołdawa T.: Ludzie władzy 1944–1991: władze państwowe i polityczne Polski według stanu na dzień 28 II 1991. Warszawa: PWN, 1991, s. 337. ISBN 83-01-10386-8. OCLC 69290887.
- Stomma S.: Drwiący Piłat. O Władysławie Bieńkowskim refleksja. „Tygodnik Powszechny” 1991, nr 21.