Wikipedia

Uszpia

wczesny władca miasta-państwa Aszur

Uszpia – wczesny władca miasta-państwa Aszur, który panował najprawdopodobniej pod koniec XXI wieku p.n.e. Nie jest znany ze współczesnych mu źródeł, ale jego imię wymienia Asyryjska lista królów i wspomniany jest w inskrypcjach dwóch późniejszych królów asyryjskich.

Wzmianki źródłowe

edytuj

Imię Uszpia jest poświadczone w trzech źródłach: początkowym fragmencie Asyryjskiej listy królów oraz dwóch inskrypcjach budowlanych asyryjskich królów Salmanasara I (1273–1244 p.n.e.) i Asarhaddona (680–669 p.n.e.).

Tudija, Adamu, Jangi, Suhlamu, Harharu, Mandaru, Imsu, Harsu,
Didanu, Hanu, Zuabu, Nuabu, Abazu, Belu, Azarah, Uszpia, Apiaszal.
Razem: 17 królów, którzy mieszkali w namiotach.[1]

pierwsze dwa ustępy Asyryjskiej listy królów

W tym czasie w E-hursagkurkurra[a], świątyni Aszura, mego pana – którą Uszpia, namiestnik Aszura[b], mój przodek, jako pierwszy wzniósł, którą, gdy stała się stara, Eriszu (I), mój przodek, namiestnik Aszura, odbudował, którą, gdy 159 lat minęło od panowania Eriszu (I) i ta świątynia (znów) stała się stara, Szamszi-Adad (I), (który był) również namiestnikiem Aszura, odbudował, i gdy 580 lat (przeminęło) – w tej świątyni, którą Szamszi-Adad (I), namiestnik Aszura odbudował, a która stała się bardzo stara, wybuchł pożar…[2]

fragment inskrypcji Salmanasara I

Pierwsza świątynia boga Aszura, którą Uszpia, mój przodek, kapłan boga Aszura[c] zbudował, stała się stara i Eriszu (I), syn Ilu-szumy, mój przodek, kapłan boga Aszura, odbudował (ją); 126 lat minęło, ona ponownie stała się stara i Szamszi-Adad (I), syn Ila-kabkabi, mój przodek, kapłan boga Aszura, odbudował (ją); 434 lata minęły i świątynia ta zniszczona została w pożarze, (a) Salmanasar (I), syn Adad-nirari (I), mój przodek, kapłan boga Aszura, odbudował (ją); 580 lat minęło i wewnętrzna cella, siedziba boga Aszura, mego pana, (…) stała się bardzo stara i zaczęła się rozpadać…[3]

fragment inskrypcji Asarhaddona


Analiza źródeł

edytuj

Zarówno w Asyryjskiej liście królów, jak i w inskrypcjach Salmanasara I i Asarhaddona, imię Uszpia (Ušpia) zapisywane jest w ten sam sposób: mUš-pi-a[4]. Wariant Aušpia w jednej z kopii inskrypcji Salmanasara I jest najprawdopodobniej wynikiem błędu skryby przepisującego tekst[5].

Imię Uszpia ma pochodzenie subartyjskie. W Asyryjskiej liście królów jeszcze tylko imię Kikkia ma tę samą etymologię. Plemiona Subartu, spokrewnione z Hurytami, zaludniły rejony północnej Mezopotamii w V–IV tysiącleciu p.n.e. i na początku II tysiąclecia p.n.e. zmieszały się z przybyłymi tu semickimi plemionami asyryjskimi. Już po ukształtowaniu się imperium asyryjskiego plemiona te całkowicie zasymilowały się z ludami semickimi[6].

Wzmianka źródłowa o tym, że Uszpia był jednym z władców mieszkających w namiotach, zdaje się wskazywać na półkoczowniczy tryb życia Amorytów, którzy pod koniec III tysiąclecia p.n.e. przeniknęli do Górnej Mezopotamii. Z drugiej strony informacja o zbudowaniu świątyni przez Uszpię sugeruje stopniowe przechodzenie nomadów do osiadłego stylu życia wzorem Akadyjczyków[7][8][9].

Kwestia historyczności Uszpii

edytuj

Pierwsze ustępy Asyryjskiej listy królów umieszczają Uszpię pośród „17 królów, którzy panowali w namiotach”. O władcach tych, poza Uszpią, praktycznie nic nie wiadomo. H. Lewy identyfikuje ich jako przywódców wędrownych plemion, z których narodzić się miał naród asyryjski[10]. A.K. Grayson uważa ich z kolei za nomadycznych przodków króla Szamszi-Adada I (1813–1781 p.n.e.), amoryckiego uzurpatora, który włączyć miał ich imiona do Listy, by „udowodnić” w ten sposób swe prawa do asyryjskiego tronu[11]. Powołuje się on przy tym na opublikowany przez J.J. Finkelsteina[12] tekst wymieniający imiona przodków władców z amoryckiej dynastii Hammurabiego, z których wiele jest identycznych lub bardzo podobnych do tych podanych w Liście. Przy tym założeniu władcy z Listy, wywodzący się tak naprawdę z tradycji amoryckiej, nie mieliby w rzeczywistości żadnego związku z Aszur. Jednak według A. Malamata, który porównał linię genealogiczną dynastii Hammurabiego z tekstu Finkelsteina z linią genealogiczną dynastii Szamszi-Adada I z Listy, podobieństwo imion dotyczy jedynie pierwszych dwunastu spośród „17 królów, którzy mieszkali w namiotach”[13]. Ostatnich pięciu, od Abazu do Apiaszala, umieszcza on w odrębnej linii sugerując, iż mogli być oni historycznymi władcami Aszur, których imiona dodano do pozostałych dwunastu, by nadać Liście pozorów autentyczności[14]. Z piątki tej jedynie Uszpia wymieniany jest w innych źródłach: inskrypcjach późniejszych władców asyryjskich. Czynią go one – zarówno inskrypcja Salmanasara I jak i inskrypcja Asarhaddona – pierwszym znanym budowniczym świątyni boga Aszura w mieście Aszur. Ponieważ pomiędzy pracami budowlanymi przy każdej asyryjskiej świątyni ze względów religijnych musiał upłynąć ściśle określony czas, niezmiernie ważne zawsze było ustalenie, który z wcześniejszych władców jako ostatni je prowadził[15]. By to ustalić, władcy pragnący zacząć odbudowę świątyni często kazali przekopywać jej fundamenty w poszukiwaniu depozytów fundacyjnych swych poprzedników. W inskrypcjach Salmanasara I i Asarhaddona wymieniani są trzej poprzedni budowniczowie świątyni Aszura: Uszpia, Eriszum I i Szamszi-Adad I, co oznacza, że ich depozyty fundacyjne musiały zostać odnalezione. Z zachowanych inskrypcji Eriszuma I[16] i Szamszi-Adada I[17] wiadomo, iż rzeczywiście prowadzili oni prace budowlane przy tej świątyni. To sugeruje, że Salmanasar I i Asarhaddon musieli mówić prawdę również i o pracach budowlanych Uszpii, choć jego własnych inskrypcji jak dotychczas nie odkryto. To właśnie świadectwo obu królów asyryjskich przekonuje obecnie większość badaczy, iż Uszpia był rzeczywistym, wczesnym władcą Aszur[14][18][19].

Datowanie panowania Uszpii

edytuj

H. Lewy umieszcza panowanie Uszpii w okresie presargonidzkim (przed 2350 p.n.e.), uznając go za władcę, za którego panowania dokonało się przejście z wędrownego do osiadłego trybu życia – czego symbolem miała być budowa świątyni w Aszur[10]. Zdaniem innych badaczy bardziej prawdopodobne wydaje się jednak datowanie panowania tego władcy na koniec rządów III dynastii z Ur (koniec XXI wieku p.n.e.)[19][20]. W.W. Hallo czyni go jednym z następców Zariquma, gubernatora Aszur z czasów panowania króla Ur Amar-Suena (ok. 2047–2038 p.n.e.)[19]. Z drugiej strony Uszpia musiał panować wcześniej niż Kikkia, inny wczesny władca Aszur, który był najprawdopodobniej współczesny Ibbi-Suenowi (ok. 2029–2005 p.n.e.) i uwolnił Aszur spod panowania królów Ur[21].

Uwagi

edytuj
  1. ↑ E-hursagkurkurra (sum. e2.hur.sağ.kur.kur.ra, tłum. „Dom – góra krajów”) była nazwą celli boga Aszura w jego świątyni w mieście Aszur. W inskrypcjach Salmanasara I nazwa ta odnosi się do całej świątyni; A.R. George, House Most High. The Temples of Ancient Mesopotamia, Eisenbrauns, Winona Lake 1993, s. 101.
  2. ↑ „Namiestnik boga Aszura” (iššiak daššur) był tytułem używanym przez wielu wczesnych władców Aszur; hasło iššakku, The Assyrian Dictionary, tom 7 (I/J), The Oriental Institute, Chicago 1960, s. 263-264.; A.K. Grayson, Assyrian…, s. 5, przypis 28.
  3. ↑ „Kapłan boga Aszura” (sanga daš-šur) jest jednym z tytułów królów asyryjskich, spotykanym często w ich inskrypcjach; hasło šangû, The Assyrian Dictionary, tom 17 (Š/1), The Oriental Institute, Chicago 1989, s. 382.

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Asyryjska lista królów: kopia B (I 1-10) i kopia C (I 1-9); tłumaczenie za: A.K. Grayson, Königslisten…, s.102-103.
  2. ↑ L. Messerschmidt, Keilschrifttexte…, 13 (III 32 – IV 5); tłumaczenie za: A.K. Grayson, Assyrian…, s. 83–84.
  3. ↑ R. Borger, Die Inschriften…, 3 (III 16-41); tłumaczenie za: The Royal Inscriptions of the Neo-Assyrian Period, tekst Esarhaddon 057
  4. ↑ Asyryjska lista królów: kopia B (I 9), kopia C (I 8); inskrypcja Salmanasara I: L. Messerschmidt, Keilschrifttexte…, 13 (III 33); inskrypcja Asarhaddona: R. Borger, Die Inschriften…, 3 (III 17).
  5. ↑ A.K. Grayson, Assyrian…, s. 83, przypis 184.
  6. ↑ А.И. Авдиев, История Древнего Востока…, s. 348–349.
  7. ↑ M.L. Uberti, Wsprowadzenie do historii starożytnego Bliskiego Wschodu…, s. 90.
  8. ↑ D. Arnaud, Starożytny Bliski Wschód…, s. 18.
  9. ↑ J. Laessoe, Ludy Asyrii…, s. 70.
  10. ↑ a b H. Lewy, Assyria…, s. 745.
  11. ↑ A.K. Grayson, Assyrian…, s. 1.
  12. ↑ J.J. Finkelstein, The Genealogy of the Hammurapi Dynasty, „Journal of Cuneiform Studies” 20 (1966), s. 95–118.
  13. ↑ A. Malamat, „King Lists…”, s. 165–168.
  14. ↑ a b A. Malamat, „King Lists…”, s. 169.
  15. ↑ H. Lewy, Assyria…, s. 740–741.
  16. ↑ A.K. Grayson, Assyrian…, s. 8–15.
  17. ↑ A.K. Grayson, Assyrian…, s. 18-28
  18. ↑ H. Lewy, Assyria…, s. 744.
  19. ↑ a b c W.W. Hallo, „Zāriqum”, Journal…, s. 221.
  20. ↑ A. Malamat, „King Lists…”, s. 169, przypis 19.
  21. ↑ H. Lewy, Assyria…, s. 747.

Bibliografia

edytuj
  • D. Arnaud: Starożytny Bliski Wschód. Od wprowadzenia pisma do Aleksandra Wielkiego. Warszawa: 1982. ISBN 83-01-03000-3.
  • R. Borger, Die Inschriften Asarhaddons, Königs von Assyrien (Archiv für Orientforschung, Beiheft 9), Graz 1956.
  • A.K. Grayson, Assyrian Royal Inscriptions, tom 1 (From the Beginning to Ashur-resha-ishi I), seria Records of the Ancient Near East (RANE), Otto Harrassowitz, Wiesbaden 1972.
  • A.K. Grayson: Königslisten und Chroniken. B. Akkadisch. W: Reallexikon der Assyriologie. T. VI (Klagesang-Libanon). Berlin – New York: Walter de Gruyter, 1980-83, s. 86–135.
  • W.W. Hallo. Zāriqum. „Journal of Near Eastern Studies”. 15, s. 220–225, 1956. 
  • J. Laessoe: Ludy Asyrii. Warszawa: 1972.
  • H. Lewy, Assyria c. 2600–1816 B.C., w: The Cambridge Ancient History, t. I/2 (Early History of the Middle East), Cambridge University Press 1971, s. 729–770.
  • A. Malamat. King Lists of the Old Babylonian Period and Biblical Genealogies. „Journal of the American Oriental Society”. 88, s. 163–173, 1968. 
  • L. Messerschmidt, Keilschrifttexte aus Assur historischen Inhalts (KAH), t. 1, Leipzig 1911.
  • M.L. Uberti: Wprowadzenie do historii starożytnego Bliskiego Wschodu. Warszawa: 2010. ISBN 978-83-235-0680-5.
  • А.И. Авдиев: История Древнего Востока. Москва: 1970.
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Uszpia&oldid=62923521”