Wikipedia

Ulica Ogrodowa w Warszawie

ulica w Warszawie

Ulica Ogrodowa – ulica w dzielnicy Wola w Warszawie.

Ulica Ogrodowa w Warszawie
Wola
Ilustracja
Ulica Ogrodowa przy ul. Żelaznej, widok w kierunku wschodnim (2021)
Państwo

 Polska

Miejscowość

Warszawa

Przebieg
światła al. Jana Pawła II
ul. B. Dobrzańskiego
ul. Biała
światła ul. Żelazna
ul. Wronia
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Ulica Ogrodowa w Warszawie”
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Ulica Ogrodowa w Warszawie”
Położenie na mapie Warszawy
Mapa konturowa Warszawy, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Ulica Ogrodowa w Warszawie”
Ziemia52°14′22,6″N 20°59′29,1″E/52,239603 20,991421
Multimedia w Wikimedia Commons
Ulica Ogrodowa przy ul. Solnej przed 1939, po prawej kamienice nr 1 i 3
Ulica przy ulicy Wroniej, widok w kierunku zachodnim (2023)

Historia

edytuj

Ulica, dawna droga narolna włóki Klucznikowskiej[1], została wytyczona po 1765[2]. Nadana w 1770 nazwa pochodzi od licznych tam wtedy ogrodów[3][4]. Ulica zaczynała się przy ul. Solnej (współcześnie al. Jana Pawła II) i biegła na zachód, do wału miejskiego (ul. Okopowa)[5]. W 1784 przy Ogrodowej znajdowało się 57 domów i dworków drewnianych, pięć domów murowanych i dwa browary[6]. Szybkie tempo zabudowy wynikało m.in. z bliskiego sąsiedztwa ul. Chłodnej, będącej główną arterią wylotową z miasta w kierunku zachodnim[7].

Pod koniec XVIII wieku ulica została wybrukowana[6]. W 1806 na obszernej posesji na rogu ulic Ogrodowej i Białej powstała garbarnia należąca do Jana Temlera (przeniesiona w 1858 na ul. Okopową)[8].

W 1842 w wyniku pożaru zniszczeniu uległa zabudowa 16 posesji znajdujących się przy ulicy[9]. Na przełomie lat 50. i 60. przy Ogrodowej zaczęły powstawać pierwsze kilkupiętrowe kamienice[10]. W 1867 przy ul. Okopowej, przy wylocie ul. Ogrodowej, powstało wielkie targowisko Kercelak[11]. Na przełomie XIX i XX w. zlikwidowano ostatnie ogrody, którym ulica zawdzięczała nazwę[6]. W 1896 w przebudowanej kamienicy nr 17 rozpoczął działalność prywatny zakład leczniczy Marii Szlenkierowej, dając początek działalności filantropijnej rodziny Szlenkierów[12]. Na początku XX wieku i w okresie międzywojennym przy ulicy działało wiele małych i średnich zakładów przemysłowych różnych branż[13]. Pod numerem 62 powstały magazyny i stajnie przedsiębiorstwa przewozowo-spedycyjnego Węgiełek i S-ka[14], a naprzeciwko (pod nr 65) jego właściciel wybudował zachowaną kamienicę z oficynami[15]. Ulica była wtedy wybrukowana kamieniami polnymi[16]; w latach 30. wyasfaltowano jej odcinek między ulicami Solną i Białą[17].

W latach 1935−1939 na działce między ulicami Leszno i Ogrodową wzniesiono monumentalny gmach Sądu Grodzkiego według projektu Bogdana Pniewskiego[18] (ponieważ mieściły się tam również Sąd Okręgowy i Sąd Pracy był on nazywany zwyczajowo „gmachem sądów“[19]).

Przed 1939 Ogrodowa należała do najgęściej zabudowanych i zaludnionych ulic w tej części miasta[20]. Duży odsetek jej mieszkańców stanowili Żydzi, do których należała ok. połowa budynków znajdujących się przy ulicy[21]. Jej zabudowa nie ucierpiała w czasie obrony Warszawy we wrześniu 1939[17].

W listopadzie 1940 ulica znalazła się, poza odcinkiem na zachód od ul. Wroniej oraz fragmentu przy gmachu sądów i ul. Białej, w obrębie utworzonego przez władze niemieckie getta[22]. W grudniu 1941 z dzielnicy zamkniętej wyłączono odcinek Ogrodowej znajdujący się między ulicami Wronią i Żelazną[22]. Pozostała część została w całości wyłączona z getta i włączona do „aryjskiej“ części miasta w sierpniu 1942, w trakcie wielkiej akcji deportacyjnej (wywózek Żydów do obozu zagłady w Treblince)[23]. Od wiosny 1942 do września 1942 pod nrem 17 mieściła się siedziba Żydowskiej Służby Porządkowej[24]. Gmach sądów przez cały czas istnienia getta pełnił swoją podstawową funkcję i stanowił enklawę w dzielnicy zamkniętej, z dostępem dla Żydów od strony ul. Leszno, a dla mieszkańców „aryjskiej“ części Warszawy od strony ul. Ogrodowej, przez wyłączoną z getta jezdnię ulicy Białej[25].

7 sierpnia 1944, w czasie powstania warszawskiego, rejon ulicy Ogrodowej został opanowany przez nacierających w kierunku Ogrodu Saskiego Niemców, zmuszając powstańców dowodzonych przez Gustawa Billewicza ps. „Sosna“ do wycofania się z gmachu sądów[26]. Niemcy wymordowali wtedy część mieszkańców i podpalili budynki znajdujące się przy ulicy[17].

Po wojnie fragment miasta, przez który przebiegała ulica, był nazywany Dzikim Zachodem[27]. Większość uszkodzonych XIX-wiecznych kamienic rozebrano i wyburzono relikty zabudowy przemysłowej[28]. Przy ulicy powstały pięciopiętrowe[1] budynki osiedla Mirów zbudowanego według projektu Tadeusza Kossaka w latach 1949–1960 między ulicami: Orlą, al. Świerczewskiego (od 1991 al. „Solidarności”), Żelazną, Chłodną i Elektoralną[29]. Ulica na odcinku od ul. Marchlewskiego (al. Jana Pawła II) do Żelaznej została poszerzona[6].

Przed budynkiem nr 56 zachowano fragment oryginalnego bruku z kamieni polnych[30], a na dalszym, zachodnim odcinku ulicy pas bruku ujęty z obu stron kostką[31].

We wrześniu 2021 na ścianie domu nr 67 odsłonięto mural autorstwa Bruno Neuhamera poświęcony Janowi Lityńskiemu[32].

Ważniejsze obiekty

edytuj

Obiekty nieistniejące

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. ↑ a b Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 566. ISBN 83-01-08836-2.
  2. ↑ Eugeniusz Szwankowski: Ulice i place Warszawy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 151.
  3. ↑ Kwiryna Handke: Dzieje Warszawy nazwami pisane. Warszawa: Muzeum Historyczne m.st. Warszawy, 2011, s. 538–539. ISBN 978-83-62189-08-3.
  4. ↑ Ilustrowany przewodnik po Warszawie wraz z treściwym opisem okolic miasta (wydanie I na podstawie wydania z 1893 roku). Warszawa: Wydawnictwo Ciekawe Miejsca.net, 2012, s. 169. ISBN 978-83-928349-8-4.
  5. ↑ Eugeniusz Szwankowski: Ulice i place Warszawy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 151−152.
  6. ↑ a b c d Eugeniusz Szwankowski: Ulice i place Warszawy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 151.
  7. ↑ Jarosław Zieliński: Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy. Tom 15. Objazdowa–Ożarowska. Warszawa: Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, 2011, s. 85−86. ISBN 978-83-88372-42-1.
  8. ↑ Jarosław Zieliński: Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy. Tom 15. Objazdowa–Ożarowska. Warszawa: Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, 2011, s. 86, 87. ISBN 978-83-88372-42-1.
  9. ↑ Jarosław Zieliński: Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy. Tom 15. Objazdowa–Ożarowska. Warszawa: Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, 2011, s. 87. ISBN 978-83-88372-42-1.
  10. ↑ Jarosław Zieliński: Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy. Tom 15. Objazdowa–Ożarowska. Warszawa: Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, 2011, s. 88. ISBN 978-83-88372-42-1.
  11. ↑ Karol Mórawski (red.): Leksykon wolski. Warszawa: Wydawnictwo PTTK „Kraj”, 1997, s. 170. ISBN 83-7005-389-0.
  12. ↑ Janusz Dziano, Wojciech Kępka-Mariański, Ireneusz Wywiał, Danuta Koper: Warszawska Wola. Co było, co jest, co pozostanie.... Magia Słowa, 2015, s. 84. ISBN 978-83-940821-0-9.
  13. ↑ Jarosław Zieliński: Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy. Tom 15. Objazdowa–Ożarowska. Warszawa: Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, 2011, s. 92−93. ISBN 978-83-88372-42-1.
  14. ↑ Adrian Sobieszczański. Węgiełek i inni. Warszawskie firmy przewozowe. „Stolica”, s. 40, marzec-kwiecień 2021. 
  15. ↑ Magdalena Stopa, Jan Brykczyński: Ostańce. Kamienice warszawskie i ich mieszkańcy. Warszawa: Dom Spotkań z historią, 2012, s. 137, 139. ISBN 978-83-62020-54-6.
  16. ↑ Jarosław Zieliński: Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy. Tom 15. Objazdowa–Ożarowska. Warszawa: Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, 2011, s. 93. ISBN 978-83-88372-42-1.
  17. ↑ a b c Jarosław Zieliński: Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy. Tom 15. Objazdowa–Ożarowska. Warszawa: Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, 2011, s. 94. ISBN 978-83-88372-42-1.
  18. ↑ Marta Leśniakowska: Architektura w Warszawie 1918–1939. Warszawa: Arkada Pracownia Historii Sztuki, 2006, s. 59. ISBN 83-60350-00-0.
  19. ↑ Marek Czapelski. Architektura Gmachu Sądu Grodzkiego na Lesznie. „Rocznik Warszawski XXVIII”, s. 297, 1999. 
  20. ↑ Jerzy Kasprzycki: Korzenie miasta. Tom II. Śródmieście Północne. Warszawa: Wydawnictwo VEDA, 2004, s. 135. ISBN 83-85584-50-1.
  21. ↑ Jerzy Kasprzycki: Korzenie miasta. Tom II. Śródmieście Północne. Warszawa: Wydawnictwo VEDA, 2004, s. 136. ISBN 83-85584-50-1.
  22. ↑ a b Paweł E. Weszpiński: Mapa nr 1. Getto warszawskie. Granice przed wielką akcją likwidacyjną. [w:] Barbara Engelking, Jacek Leociak, Getto warszawskie. Przewodnik po nieistniejącym mieście. Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2013. ISBN 978-83-63444-27-3.
  23. ↑ Paweł E. Weszpiński: Mapa nr 7. Getto szczątkowe po wielkiej akcji likwidacyjnej. [w:] Barbara Engelking, Jacek Leociak, Getto warszawskie. Przewodnik po nieistniejącym mieście. Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2013. ISBN 978-83-63444-27-3.
  24. ↑ Barbara Engelking, Jacek Leociak: Getto warszawskie. Przewodnik po nieistniejącym mieście. Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2013, s. 208. ISBN 978-83-63444-27-3.
  25. ↑ Jacek Leociak: Biografie ulic. O żydowskich ulicach Warszawy: od narodzin po Zagładę. Warszawa: Dom Spotkań z Historią, 2017, s. 230−231. ISBN 978-83-62020-89-8.
  26. ↑ Adam Borkiewicz: Powstanie warszawskie. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX, 1969, s. 132.
  27. ↑ Spacerownik po Woli. 20 tras tematycznych, Warszawa: Urząd Dzielnicy Wola m.st. Warszawy, 2006, s. 6, 143, ISBN 978-83-911262-7-1 [dostęp 2024-05-23].
  28. ↑ Jarosław Zieliński: Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy. Tom 15. Objazdowa–Ożarowska. Warszawa: Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, 2011, s. 95. ISBN 978-83-88372-42-1.
  29. ↑ Lech Chmielewski: Przewodnik warszawski. Gawęda o nowej Warszawie. Warszawa: Agencja Omnipress i Państwowe Przedsiębiorstwo Wydawnicze „Rzeczpospolita“, 1987, s. 22. ISBN 83-85028-56-0.
  30. ↑ Jarosław Zieliński: Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy. Tom 15. Objazdowa–Ożarowska. Warszawa: Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, 2011, s. 135. ISBN 978-83-88372-42-1.
  31. ↑ Magdalena Stopa, Jan Brykczyński: Ostańce. Kamienice warszawskie i ich mieszkańcy. Warszawa: Dom Spotkań z historią, 2012, s. 137. ISBN 978-83-62020-54-6.
  32. ↑ Klaudia Sadurska, Jan Lityński ma swój mural na Woli. Na uroczystości odsłonięcia mnóstwo ludzi z psami [online], wyborcza.pl, 26 września 2021 [dostęp 2021-09-26].
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Ulica_Ogrodowa_w_Warszawie&oldid=74636523”