Wikipedia

Kercelak

nieistniejący plac w Warszawie

Kercelak[1][2][3], właśc. plac Kercelego[2] – nieistniejący plac w warszawskiej dzielnicy Wola i targowisko znajdujące się na placu w latach 1867–1947. Od 2001 nazwę rondo Kercelak nosi skrzyżowanie ulicy Okopowej i alei „Solidarności”.

Kercelak
Wola
Ilustracja
Targowisko na placu Kercelego w okresie międzywojennym
Państwo

 Polska

Miejscowość

Warszawa

Położenie na mapie Warszawy
Mapa konturowa Warszawy, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Kercelak”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Kercelak”
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Kercelak”
Ziemia52°14′14,2″N 20°58′48,1″E/52,237278 20,980028
Multimedia w Wikimedia Commons
Handel żywnością na Kercelaku (1928)
Miejsce, w którym znajdował się Kercelak, współcześnie (2020)

Opis

edytuj

Nazwa placu i znajdującego się na nim targowiska pochodziły od nazwiska Józefa Kercelego, właściciela kilku nieruchomości w tym rejonie Woli, który ofiarował ten teren miastu z przeznaczeniem na targ paszą[2]. Przed uporządkowaniem znajdowały się tam okopy i fosy z wodą[4].

Targowisko powstało w 1867 i pierwotnie miało powierzchnię 1,5 ha[5]. Na początku handlowano na nim paszą[4]. Później jednak przeniesiono tam, w związku z budową kościoła Wszystkich Świętych, stragany z placu Grzybowskiego[6]. Ze względu na charakterystyczne dla Warszawy stosowanie skrótowców targowisko zaczęło być nazywane Kercelakiem[7].

Targowisko rozpoczynało się u zbiegu ulic Chłodnej, Wolskiej i Towarowej i ciągnęło się wzdłuż ulicy Okopowej dochodząc do ulic Ogrodowej i Leszno. Od zachodu graniczyło z kompleksem żydowskiego Szpitala na Czystem[8]. Kercelak był popularnym miejscem handlu artykułami codziennego użytku, żywnością, tandetą i starzyzną[9]. Sprzedawano tam również zwierzęta i ptaki, m.in. psy i gołębie[10]. W Warszawie Kercelak słynął z bogatego asortymentu oraz z okazji[11]. Można było na nim także kupić przedmioty niewiadomego pochodzenia, głównie z kradzieży[12][4]. Targowisko było miejscem spotkań przestępców i zawierania różnego rodzaju nielegalnych transakcji[13]. Na handlujących na Kercelaku okupy wymuszał gang Łukasza Siemiątkowskiego ps. „Tata Tasiemka”[13]. Działały tam także lotne szulernie, wyłudzające pieniądze m.in. poprzez grę w trzy karty[14].

Targowisko było zabudowane drewnianymi straganami, ustawionymi w rzędach, oddzielonymi od siebie wąskimi przejściami[15]. Bardzo popularny był również handel naręczny[16]. W poszczególnych częściach Kercelaka handlowano towarami w tym samym lub zbliżonym asortymencie, np. handel artykułami spożywczymi koncentrował się w rejonie ulicy Leszno[15]. W 1926 na placu ukończono budowę niewielkiej hali targowej w kształcie litery „L”[17].

Kercelak stanowił ważną część składową folkloru warszawskiej dzielnicy zachodniej[18]. Byli z nim związani m.in. niektórzy bohaterowie felietonów Stefana Wiecheckiego „Wiecha”[12][19].

Targowisko ucierpiało w czasie obrony Warszawy we wrześniu 1939 roku[20][21]. W październiku 1939 roku na placu działało 113 punktów sprzedaży[20]. W czasie okupacji niemieckiej Kercelak stał się miejscem handlu żywnością, nielegalnymi towarami i bronią[22]. Jednym z najoryginalniejszych sprzedawanych tam towarów były wszy odzieżowe, kupowane przez niemieckich żołnierzy (zawszenie oznaczało przymusową dwutygodniową kwarantannę i opóźnienie powrotu na front)[23]. Na Kercelaku sprzedawano również rzeczy pochodzące z pobliskiego getta[24]. 2 września 1942 podczas jednego z radzieckich nalotów na Warszawę spłonęło ok. 1000 straganów i kramów[25]. Pomimo obowiązującego od lipca 1941 zakazu wznoszenia drewnianych budowli spalony Kercelak został szybko odbudowany z wykorzystaniem nielegalnie pozyskanego drewna[26].

Kercelak był miejscem akcji przeciwko nielegalnemu handlowi i obław (łapanek) organizowanych przez okupacyjne władze niemieckie[5][2][22], m.in. w maju 1942 na targowisku zatrzymano i przewieziono do obozu przy ul. Skaryszewskiej ok. 3 tys. osób[27], a wczesną wiosną 1944 zabrano ok. tysiąca handlujących i kupujących[22]. W sierpniu 1942 na Kercelaku działało 1550 straganów[27]. Jego działalność przerwało powstanie warszawskie[2].

Targowisko zostało zlikwidowane w 1947[19][28] (chociaż według niektórych źródeł handel odbywał się tam jeszcze w 1949)[29]. Przez Kercelak przeprowadzono wtedy Trasę W-Z[2][30]. Topografię dawnego placu zatarła również powojenna budowa drugich jezdni ulic Okopowej i Towarowej[9]. Na części terenu zajmowanego przez Kercelak organizowano sezonowe jarmarki[31]. Przy jego północnej granicy, między ulicami Leszno i Żytnią, powstał Centralny Dworzec Autobusowy PKS[32].

W listopadzie 2001 Rada m.st. Warszawy nadała rondu na skrzyżowaniu ulicy Okopowej i alei „Solidarności” nazwę rondo Kercelak[33]. Nazwa nie odnosi się jednak do rozwiązania drogowego w formie ronda – planowane rondo o średnicy 80 metrów nie zostało bowiem zrealizowane[34].

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Kwiryna Handke: Dzieje Warszawy nazwami pisane. Warszawa: Muzeum Historyczne m.st. Warszawy, 2011, s. 538–539. ISBN 978-83-62189-08-3.
  2. ↑ a b c d e f Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 331. ISBN 83-01-08836-2.
  3. ↑ Stefan Wiechecki Wiech: Jesień na Kercelaku. Kraków: Wydawnictwo Vis-a-vis Etiuda, 2012, s. 117. ISBN 978-83-7998-049-9.
  4. ↑ a b c Bronisław Wieczorkiewicz: Folklor i gwara Woli [w:] Dzieje Woli. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1974, s. 347.
  5. ↑ a b Karol Mórawski (red.): Leksykon wolski. Warszawa: Wydawnictwo PTTK „Kraj”, 1997, s. 164. ISBN 83-7005-389-0.
  6. ↑ Jan Stanisław Bystroń: Warszawa. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1977, s. 276.
  7. ↑ Kwiryna Handke: Dzieje Warszawy nazwami pisane. Warszawa: Muzeum Historyczne m.st. Warszawy, 2011, s. 538. ISBN 978-83-62189-08-3.
  8. ↑ Zbigniew Kaliciński: O Starówce, Pradze i ciepokach. 1983: Książka i Wiedza, s. 214. ISBN 83-05-11128-8.
  9. ↑ a b Jacek Sawicki: Kształty warszawskich ulic a kartografia [w:] Wnętrze warszawskiej ulicy. Warszawa: Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, 2002, s. 214. ISBN 83-88372-19-X.
  10. ↑ Bronisław Wieczorkiewicz: Gwara warszawska dawniej i dziś. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1974, s. 236, 240.
  11. ↑ Zbigniew Kaliciński: O Starówce, Pradze i ciepokach. 1983: Książka i Wiedza, s. 217. ISBN 83-05-11128-8.
  12. ↑ a b Bronisław Wieczorkiewicz: Gwara warszawska dawniej i dziś. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1974, s. 241.
  13. ↑ a b Ryszard Dzieszyński: Ciemna węsząca żerująca. Rzeszów: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1986, s. 178. ISBN 83-03-01133-2.
  14. ↑ Bronisław Wieczorkiewicz: Gwara warszawska dawniej i dziś. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1974, s. 240.
  15. ↑ a b Bronisław Wieczorkiewicz: Gwara warszawska dawniej i dziś. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1974, s. 236.
  16. ↑ Bronisław Wieczorkiewicz: Folklor i gwara Woli [w:] Dzieje Woli. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1974, s. 349.
  17. ↑ Jarosław Zieliński: Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy. Tom 15. Objazdowa–Ożarowska. Warszawa: Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, 2011, s. 144. ISBN 978-83-88372-42-1.
  18. ↑ Stefan Kieniewicz: Warszawa w latach 1795–1914. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1976, s. 237.
  19. ↑ a b Karol Mórawski (red.): Leksykon wolski. Warszawa: Wydawnictwo PTTK „Kraj”, 1997, s. 166. ISBN 83-7005-389-0.
  20. ↑ a b Brunon Sikorski: Handel Warszawy okupacyjnej [w:] Warszawa lat wojny i okupacji. Zeszyt 1. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1971, s. 38.
  21. ↑ Tomasz Szarota: Okupowanej Warszawy dzień powszedni. Studium historyczne. Warszawa: Czytelnik, 2010, s. 199. ISBN 978-83-07-03239-9.
  22. ↑ a b c Sabina Dłużniewska: Pamiętnik warszawski. Warszawa: Książka i Wiedza, 1965, s. 236.
  23. ↑ Tomasz Szarota: Okupowanej Warszawy dzień powszedni. Studium historyczne. Warszawa: Czytelnik, 2010, s. 364. ISBN 978-83-07-03239-9.
  24. ↑ Bronisława Wieczorkiewicz: Gwara warszawska dawniej i dziś. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1974, s. 243.
  25. ↑ Władysław Bartoszewski: 1859 dni Warszawy. Kraków: Wydawnictwo Znak, 2008, s. 374. ISBN 978-83-240-10578. OCLC 938718461. (pol.).
  26. ↑ Barbara Ratyńska: Ludność i gospodarka Warszawy i okręgu pod okupacją hitlerowską. Książka i Wiedza, 1982, s. 239–240.
  27. ↑ a b Tomasz Szarota: Okupowanej Warszawy dzień powszedni. Studium historyczne. Warszawa: Czytelnik, 2010, s. 200. ISBN 978-83-07-03239-9.
  28. ↑ Eugeniusz Szwankowski: Ulice i place Warszawy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 249.
  29. ↑ Warszawa na nowo. Fotografie reporterskie 1945−1949. Warszawa: Dom Spotkań z Historią, 2020, s. 102. ISBN 978-83-66068-19-3.
  30. ↑ Wola w 25-lecie PRL. Warszawa: Dzielnicowy Komitet Frontu Jedności Narodu Warszawa-Wola, 1969, s. 23.
  31. ↑ Kronika wydarzeń w Warszawie 1 VII – 30 IX 1974. „Kronika Warszawy”. 1(21), s. 158, 1975. 
  32. ↑ Jerzy Pytko, Leopold J. Pytko: Warszawa. Ocalić od zapomnienia. Warszawa: Agencja Wydawniczo-Reklamowa Skarpa Warszawska, 2019, s. 226. ISBN 978-83-66195-22-6.
  33. ↑ Uchwała Nr XLII/575/2001 Rady miasta stołecznego Warszawy z dnia 12 listopada 2001 r. w sprawie nadania nazwy rondu w Dzielnicy Wola Gminy Warszawa-Centrum. „Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego”. Nr 257 poz. 5567, 30 listopada 2001. 
  34. ↑ Jarosław Osowski: Wróciła stara warszawska nazwa. Ale ronda wciąż nie ma. gazeta.pl Warszawa, 2012-08-08. [dostęp 2012-08-23].

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Kercelak&oldid=75351280”