Użhorod

Użhorod
Ужгopoд
	; Zamek w Użhorodzie
Herb	flaga Użhorodu↗
Państwo	Ukraina
Obwód	zakarpacki
Mer	Bohdan Andrijiw
Powierzchnia	40 km²
Populacja (01.01.2022); • liczba ludności; • gęstość	; 115 449; 2880 os./km²
Nr kierunkowy	+380 312
Kod pocztowy	88000
Tablice rejestracyjne	AO
	Położenie na mapie obwodu zakarpackiego Użhorod
	Położenie na mapie Ukrainy Użhorod
	48°37′31″N 22°18′00″E/48,625278 22,300000
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku
	Informacje w Wikipodróżach
	Strona internetowa

Użhorod (ukr. Ужгород – Użhorod, rus. Ужгород – Užhorod, ros. Ужгород – Użgorod, węg. Ungvár, niem. Ungwar, na starych mapach Galicji również Wuhmar; jidysz אונגװיר, Ungwir) – miasto w zachodniej części Ukrainy, nad Użem, przy granicy ze Słowacją. Stolica obwodu zakarpackiego, a także historyczna stolica Rusi Zakarpackiej.

Inspirowana karpacką tradycją sylwetka dworca kolejowego

Zamek w Użhorodzie

Zamek

Historia

Osadnictwo sięga w tych okolicach młodszej epoki kamiennej. Wysoką kulturę materialną potwierdza znalezisko skarbu, datowanego na XII wiek p.n.e.^[2] Mieszkali tu m.in. Celtowie, Awarowie, Dakowie, Sarmaci, Burgundowie, a w VIII w. powstał gród słowiański. Gród wiąże się z państwami wielkomorawskim i ruskim, a od X w. z węgierskim. W 1241-1242 przeszedł tędy najazd mongolski, jednak już w 1248 r. zapisano informację o „nowym zamku”. Kolejne, ciężkie fortyfikacje, zachowane do dziś, powstały w roku 1598, z udoskonaleniami XVII-wiecznymi.

W latach 70. XIX wieku uruchomiono połączenie kolejowe Użhorodu z Nyíregyháza, a w 1905 r. z Samborem.

Tereny w roku 1938 przejściowo włączone w skład Węgier

Od roku 1919, miasto trafiło w skład Czechosłowacji, co potwierdzał traktat w Trianon (1920). W okresie 1938–1944, na krótko, powróciło jeszcze do Węgier.

27 października 1944 Użhorod zajęła Armia Czerwona^[3]. Włączenie do ZSRR poskutkowało masową emigracją i deportacjami, zwłaszcza Węgrów, zastępowanych przesiedleńcami z obszaru rosyjskojęzycznego.

W roku 1991 miasto weszło w skład państwa ukraińskiego, które powstało w wyniku rozpadu ZSRR. Zaznaczyła się już ukrainizacja młodego pokolenia, urodzonego tu z rodzin rosyjskojęzycznych.

Miasto objęte było do niedawna małym ruchem granicznym z Węgrami, ale bez podobnej umowy ze Słowacją. 11 czerwca 2017, z udziałem dwóch prezydentów państw, inicjowano tu ruch bezwizowy UE z Ukrainą^[4]

Drugim, odległym o 40 km i historycznie równie istotnym centrum regionu jest Mukaczewo.

Ludność

Główne narodowości deklarowane^[b] w spisie powszechnym: Ukraińcy (77,8%), Rosjanie (9,6%), Węgrzy (6,9%), Słowacy (2,2%), Romowie (1,5%), Żydzi i Niemcy. W ciągu ostatnich dwóch dziesięcioleci faktyczna liczba mieszkańców szybko spada, głównie w wyniku emigracji do państw UE i do Izraela.

Klimat, położenie i ukształtowanie terenu

Miasto położone jest na wysokości ok. 120 m n.p.m. na przedgórzu Karpat, nad rzeką Uż, w bezpośrednim sąsiedztwie Bieszczadów. Powierzchnia miasta to ok. 40 km². Najwyższym punktem w mieście jest góra Wielka Dajbowecka – 224 m n.p.m. Powierzchnia terenów zielonych wynosi 1574 ha – oprócz tego Użhorod ze wszystkich stron otoczony jest lasami. Długość miasta z północy na południe – 7 km, ze wschodu na zachód – 5 km. Trochę większą część powierzchni zajmuje prawobrzeżne Stare Miasto. Brzegi rzeki Uż łączy 7 mostów: 6 pieszo-samochodowych i 1 kolejowy. Klimat – umiarkowany kontynentalny^[5].

Niedaleko od miasta rozciągają się ukraiński Użański Park Narodowy i słowacki Park Narodowy Połoniny, oba graniczące z polskim Bieszczadzkim Parkiem Narodowym, wchodząc z nimi w skład Międzynarodowego Rezerwatu Biosfery „Karpaty Wschodnie”.

Gospodarka

Ośrodek przemysłu maszynowego, drzewnego, lekkiego i spożywczego^[6], m.in. fabryka polskiej firmy Inter Groclin Auto, wytwarzająca elementy tapicerki pojazdów^[7]. W mieście swój zakład zlokalizowała amerykańska firma Jabil Circuit.

Transport

Podróż pociągiem do Lwowa trwa 5,5 godziny, do Kijowa 15 godzin, do Odessy 17,5 godziny. Brak bezpośrednich, kolejowych połączeń zagranicznych. Z Kijowem komunikuje pasażerów także międzynarodowy port lotniczy. Użhorod leży tuż przy granicy ze Słowacją. Funkcjonują dwa przejścia graniczne ze Słowacją – samochodowe Użhorod-Vyšné Nemecké i kolejowe dla ruchu towarowego Pawłowe-Matovske Vojkovce. Planowane jest otwarcie przejścia drogowego Storożnyca-Zahor. Działa bezpośredni publiczny transport samochodowy na Słowację. Przez Użhorod wiedzie europejska trasa samochodowa E50.

Zabytki

Katedra, rotunda, muzeum architektury, kościół, uniwersytet

Gr-kat. katedra Podwyższenia Krzyża św.

Wnętrze romańskiej rotundy św. Anny

Zakarpacie Muzeum Architektury Ludowej

Starsza z dwóch rosyjskich cerkwi prawosławnych (Opieki Matki Bożej)

Od lewej: Kościół kat., szkoła muz. i kolegium muzyczne^[c]

Detale budynków uniwersyteckich

Ulica, Latarnik^[d]

otaczające miejscowość lasy liściaste

Zamek nominalnie uważany jest za XV-wieczny^[8], niemniej widoczne dziś fortyfikacje powstały w 1598 roku^[9] z późniejszymi zmianami. Mieści się tu Zakarpackie Muzeum Krajoznawcze, z 14 tysiącami eksponatów i o silnie zaznaczonym charakterze muzeum historycznego.
Zakarpackie Muzeum Architektury Ludowej – skansen zlokalizowany w bezpośrednim sąsiedztwie zamku z kilkunastoma obiektami drewnianej architektury zakarpackiej.
Rotunda Horiańska pod wezwaniem św. Anny, z XII w. znajduje się w Horianach (ukr. Гoряни), w południowo-wschodniej części miasta, sześciokątna z elementami datowanymi przez niektórych badaczy na wiek X-XI; romańska, słynąca z unikatowych fresków; niegdyś rzymskokatolicka, następnie prawosławna, muzeum, a w 1991 r. przekazana eparchii greckokatolickiej^[10].
Synagoga.
Zamek Newycki w odległości 12 km od miasta.

Nauka i kultura

Działają tu uniwersytet, greckokatolicka uczelnia teologiczna i kilka mniejszych państwowych wyższych uczelni zawodowych. Renomą cieszą się w regionie instytuty: muzyczny i sztuk pięknych, przedstawiające się jako szkolnictwo wyższe, wszakże kształcące już 16-latków^[11]. Działają Filharmonia Zakarpacka, Zakarpacki Teatr Muzyczno-Dramatyczny, państwowy Teatr Lalek. Jesienią rokrocznie odbywają się Dni Miasta połączone z ludowym festynem i prezentacjami kultur karpackiej, średniowiecznej, renesansu, baroku, na zamku znów goszczą wtedy Biała Dama, rycerze, grajkowie i tancerze. Silnie zaznacza się atmosfera tolerancji, toteż miasto znaczą liczne i eleganckie pomniki i tablice, dedykowane wybitnym przedstawicielom kultury i myśli społecznej ukraińskiej, rusińskiej, węgierskiej, czesko-słowackiej i rosyjskiej.

Społeczeństwo

Użhorodzianie zwykle uważają się za oczywistą część Europy Środkowej i jednocześnie Zachodniej Ukrainy, ze Lwowem, jako metropolią. Różnicę stanowi niepopularność idei nacjonalistycznych.

Większość mieszkańców opowiada się za autonomią Zakarpacia, w ramach wspólnego państwa ukraińskiego^[12]. Istnieją podejrzenia mieszania się państw trzecich^[13].

20 lutego 2014 mieszczące się w Użhorodzie władze obwodu zakarpackiego, przy współudziale użhorodzkich jednostek wojska i policji, pierwsze na Ukrainie, zadeklarowały nieważność dalszego sprawowania władzy przez ekipę prezydenta Wiktora Janukowycza^[14].

Słynni mieszkańcy

W Użhorodzie urodzili się: radziecki piłkarz i trener węgierskiego pochodzenia Jożef Sabo, radziecko-węgierski malarz pochodzenia żydowskiego Szandor Zicherman i rusiński pisarz Mychajło Tomczanij, rusiński działacz państwowy i kulturalny, prezydent Karpato-Ukrainy Augustyn Wołoszyn.

Miasta partnerskie

Uwagi

↑ Derżawna Obłastna Filarmonia.
↑ Pośród mniejszościowych grup etnicznych, w okresach przynależności państwowej kolejno do Austro-Węgier, Słowacji, Węgier, ZSRR i Ukrainy, część ankietowanych zawsze najchętniej deklarowała główną narodowość kraju aktualnie panującego.
↑ Użhorodzka Muzyczna Szkoła, Użhorodzke Derżawne Muzyczne Ucziliszcze im. Dezyderia Zadora.
↑ Pamiątka po popularnym w dawnym Użhorodzie przełożonym latarników imieniem Kola[1]. Był także prekursorem wprowadzenia oświetlenia elektrycznego.

Przypisy

↑ Number of Present Population of Ukraine, as of January 1, [w:] db.ukrcensus.gov.ua [online] [dostęp 2023-08-17] .
↑ Por. [2] dotyczącą zamku część ekspozycji muzealnej.
↑ ВОВ-60 – Сводки. victory.mil.ru. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-01-11)]..
↑ Poroshenko and the President of Slovakia opened a symbolic door in the EU
↑ Por. [3] World Weather Online.
↑ Użhorod, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2014-04-13] .
↑ Por. strona firmy Inter Groclin Auto.
↑ porównaj informację konserwatora zabytków.
↑ Por. Internet Encyclopedia of Ukraine.
↑ Informacje o rotundzie św.Anny w [4].
↑ lista uczelni i wybranych, niektórych szkół średnich Użgorodu.. [dostęp 2014-04-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-04-13)].
↑ W referendum wypowiedziało się tak 78% głosujących, przy frekwencji 89% uprawnionych do głosowania, według niewziętego w tej części pod uwagę przez Kijów wyniku referendum z roku 1991[5], [6].
↑ Patrz: informacja prasowa Постоянный адрес новости: www.regnum.ru/news/1082147.html 04:53 12.11.2008 o rewizji w katedrze Patriarchatu Moskiewskiego, związanej ze śledztwem wokół ruchu autonomistów rusińskich.
↑ Obwód zakarpacki już „wolny”. Wypowiedział posłuszeństwo „reżimowi Janukowycza”. tvn24.pl, 2014-02-20. [dostęp 2014-02-20]. (pol.).

Linki zewnętrzne

Strona z Użhorod
Mapa topograficzna 1:100 000
Otwarty Przewodnik Krajoznawczy Dzieje Twierdzy nad Rzeką Uż
Eikonon Schole. eikonon-schole.org.ua. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-11-10)]. – użhorodzkie kursy szkolne pisania ikon, współorganizowane przez wspólnotę greckokatolicką i Zakarpacki Instytut Sztuki, kształcące studentów także z Polski.
Ungvar, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII: Szlurpkiszki – Warłynka, Warszawa 1892, s. 800 .
strona Uniwersytetu Narodowego w Uzhorodzie
portal Zakarpackiego Muzeum Krajoznawczego, otwarty na stronie z filmem i historią zamku
Użhorod, w cyklu „Piękna Ukraina”. radiosygnaly.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-04-21)].

[2] Derżawna Obłastna Filarmonia.

[6] Pośród mniejszościowych grup etnicznych, w okresach przynależności państwowej kolejno do Austro-Węgier, Słowacji, Węgier, ZSRR i Ukrainy, część ankietowanych zawsze najchętniej deklarowała główną narodowość kraju aktualnie panującego.

[10] Użhorodzka Muzyczna Szkoła, Użhorodzke Derżawne Muzyczne Ucziliszcze im. Dezyderia Zadora.

[11] Pamiątka po popularnym w dawnym Użhorodzie przełożonym latarników imieniem Kola[1]. Był także prekursorem wprowadzenia oświetlenia elektrycznego.

[1] Number of Present Population of Ukraine, as of January 1, [w:] db.ukrcensus.gov.ua [online] [dostęp 2023-08-17] .

[3] Por. [2] dotyczącą zamku część ekspozycji muzealnej.

[4] ВОВ-60 – Сводки. victory.mil.ru. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-01-11)]..

[5] Poroshenko and the President of Slovakia opened a symbolic door in the EU

[7] Por. [3] World Weather Online.

[8] Użhorod, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2014-04-13] .

[9] Por. strona firmy Inter Groclin Auto.

[12] równaj informację konserwatora zabytków.

[13] Por. Internet Encyclopedia of Ukraine.

[14] Informacje o rotundzie św.Anny w [4].

[15] sta uczelni i wybranych, niektórych szkół średnich Użgorodu.. [dostęp 2014-04-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-04-13)].

[16] W referendum wypowiedziało się tak 78% głosujących, przy frekwencji 89% uprawnionych do głosowania, według niewziętego w tej części pod uwagę przez Kijów wyniku referendum z roku 1991[5], [6].

[17] Patrz: informacja prasowa Постоянный адрес новости: www.regnum.ru/news/1082147.html 04:53 12.11.2008 o rewizji w katedrze Patriarchatu Moskiewskiego, związanej ze śledztwem wokół ruchu autonomistów rusińskich.

[18] Obwód zakarpacki już „wolny”. Wypowiedział posłuszeństwo „reżimowi Janukowycza”. tvn24.pl, 2014-02-20. [dostęp 2014-02-20]. (pol.).

[1]

[a]

[2]

[3]

[4]

[b]

[5]

[6]

[7]

[c]

[d]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]