Tupaja górska

Tupaja górska
	Tupaia montana
	O. Thomas, 1892
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	wiewióreczniki
Rodzina	tupajowate
Rodzaj	tupaja
Gatunek	tupaja górska
Synonimy
	Tupaia stuebingi Kwai Hin Han, 2000;
	Tupaia stuebingi Kwai Hin Han, 2000;
Podgatunki
	T. m. montana O. Thomas, 1892; T. m. baluensis Lyon, 1913; T. m. stuebingi Kwai Hin Han, 2000;
	T. m. montana O. Thomas, 1892; T. m. baluensis Lyon, 1913; T. m. stuebingi Kwai Hin Han, 2000;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Zasięg występowania
	Systematyka w Wikispecies

Tupaja górska^[5] (Tupaia montana) – gatunek ssaka z rodziny tupajowatych (Tupaiidae).

Taksonomia

Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1892 roku brytyjski zoolog Oldfield Thomas nadając mu nazwę Tupaia montana^[1]. Miejsce typowe to góra Dulit na wysokości 5000 ft (1524 m), Sarawak, Borneo, Malezja^[1]^[6]^[7].

Tupaia stuebingi został zaproponowany jako nowy gatunek w oparciu o mtDNA i morfologię, ale z powodu braku dostępu do danych na podstawie których opisano ten takson, został on włączony jako podgatunek T. montana w oczekiwaniu na dodatkowe badania^[8]^[9]. Holotyp to skóra i czaszka dorosłego samca (sygnatura BMNH 1892.2.7.5) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Londynie; okaz zebrany 14 października 1891 roku przez Charlesa Hose’a^[1]^[3]^[10].

Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World rozpoznają trzy podgatunki^[9]. Podstawowe dane taksonomiczne podgatunków (oprócz nominatywnego) przedstawia poniższa tabelka:

Podgatunek	Oryginalna nazwa	Autor i rok opisu	Miejsce typowe	Holotyp
T. m. baluensis	Tupaia montana baluensis	Lyon	Góra Kinabalu, na wysokości 3000 ft (914 m), Sabah, północno-wschodnie Borneo, Malezja^[3]^[11].	Skóra i czaszka dorosłego osobnika (sygnatura BMNH 1895.10.4.20) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Londynie; okaz zebrany przez w marcu 1897 roku przez Johna Whiteheada^[3]^[11].
T. m. stuebingi	Tupaia stuebingi	Kwai Hin Han, 2000	Stosunkowo nienaruszony les pierwotny, na wysokości 260 m, Ulu Engkari, 1 km w dół rzeki i naprzeciw stacji terenowej ITTO, w pobliżu współrzędnych 1°25′N 111°58′E/1,416667 111,966667, Lanjak-Entimau Wildlife Sanctuary (LEWS ), Sarawak, Malezja^[2].	Skóra, czaszka i tkanki miękkie zamrożone w ciekłym azocie dorosłej samicy (sygnatura ITTOM78) ze zbiorów Muzium Negeri Sarawak; okaz zebrany 31 lipca 1997 roku przez autora opisu^[2].

Etymologia

Tupaia: malaj. nazwa tupai dla wiewiórki lub tupai^[12].
montana: łac. montanus „z gór, górski, góral”, od mons, montis „góra”^[13].
baluensis: Gunung Kinabalu, Borneo^[14].
stuebingi: Robert B. Stuebing (ur. 1946), amerykański herpetolog^[15].

Zasięg występowania

Tupaja górska występuje w zależności od podgatunku^[9]:

T. montana montana – środkowy Sarawak (Mount Dulit, Batu Song, Kalulong i Usun Apau), Borneo.
T. montana baluensis – Sabah (Gunung Kinabalu i Gunung Pueh) i wschodni Kalimantan, Borneo.
T. montana stuebingi – niziny Lanjak Entimau Wildlife Sanctuary (południowo-zachodni Sarawak).

Morfologia

Długość ciała (bez ogona) 150–175 mm, długość ogona 120–150 mm, długość ucha 13–16 mm, długość tylnej stopy 38–43 mm; masa ciała 110–150 kg^[8]^[16]. Tupaja górska ma zaostrzony, wydłużony pyszczek i długi, puszysty ogon.

Ekologia

Tryb życia

Zamieszkuje lasy górskie. Potrafi się znakomicie wspinać, ale jednak większość czasu spędza na ziemi w poszukiwaniu owadów, nasion i liści. Podczas spożywania posiłku siedzi na tylnych łapach, trzymając pożywienie w przednich. Gatunek ten prawdopodobnie ma znacznie silniej rozwinięte więzi społeczne niż inne tupajowate, ponieważ żyje w niewielkich grupach.

Rozmnażanie

Rozród tej tupai nie jest związany z konkretną porą roku. Po ciąży trwającej 49-51 dni samica rodzi zwykle 2 młode.

Status zagrożenia

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów został zaliczony do kategorii LC (ang. least concern ‘najmniejszej troski’)^[4].

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d O. Thomas. On some new mammalia from the East-Indian Archipelago. „The Annals and Magazine of Natural History”. Sixth series. 9, s. 252, 1892. (ang.).
↑ ^a ^b ^c Han 2000 ↓, s. 38.
↑ ^a ^b ^c ^d M.W. Lyon. Treeshrews: an account of the mammalian family Tupaiidae. „Proceedings of the United States National Museum”. 45, s. 95, 1913. (ang.).
↑ ^a ^b F. Cassola 2016, Tupaia montana, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2021, wersja 2021-1 [dostęp 2021-07-14] (ang.).
↑ Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 27. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Tupaia montana. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-07-14].
↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Tupaia montana O. Thomas, 1892. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-09-01]. (ang.).
↑ ^a ^b M. Hawkins: Family Tupaiidae (Treeshrews). W: R.A. Mittermeier & D.E. Wilson (red. red.): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 8: Insectivores, Sloths and Colugos. Barcelona: Lynx Edicions, 2018, s. 267–268. ISBN 978-84-16728-08-4. (ang.).
↑ ^a ^b ^c C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 132. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
↑ 1892.2.7.5. [w:] Data Portal [on-line]. Natural Museum History. [dostęp 2023-09-01]. (ang.).
↑ ^a ^b 1895.10.4.20. [w:] Data Portal [on-line]. Natural Museum History. [dostęp 2023-09-01]. (ang.).
↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 697, 1904. (ang.).
↑ The Key to Scientific Names ↓, montana [dostęp 2023-09-01] .
↑ The Key to Scientific Names ↓, baluensis [dostęp 2023-09-01] .
↑ Han 2000 ↓, s. 39.
↑ Class Mammalia. W: Lynx Nature Books (A. Monadjem (przedmowa) & C.J. Burgin (wstęp)): All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 85. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).

Bibliografia

K.H. Han: Molecular Systematics and Historical Biogeography of the Tree Shrews (Tupaiidae). Ann Arbor: LSU Historical Dissertations and Theses, 2000, s. 1–87. (ang.).
The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca (ang.).

[Thomas-1] O. Thomas. On some new mammalia from the East-Indian Archipelago. „The Annals and Magazine of Natural History”. Sixth series. 9, s. 252, 1892. (ang.).

[CITEREFHan200038-2] Han 2000 ↓, s. 38.

[Lyon-3] M.W. Lyon. Treeshrews: an account of the mammalian family Tupaiidae. „Proceedings of the United States National Museum”. 45, s. 95, 1913. (ang.).

[iucn-4] F. Cassola 2016, Tupaia montana, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2021, wersja 2021-1 [dostęp 2021-07-14] (ang.).

[Cichocki&inni-5] Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 27. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).

[Wilson&Reeder-6] D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Tupaia montana. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-07-14].

[mdd-7] N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Tupaia montana O. Thomas, 1892. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-09-01]. (ang.).

[Hawkins-8] M. Hawkins: Family Tupaiidae (Treeshrews). W: R.A. Mittermeier & D.E. Wilson (red. red.): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 8: Insectivores, Sloths and Colugos. Barcelona: Lynx Edicions, 2018, s. 267–268. ISBN 978-84-16728-08-4. (ang.).

[Burgin&inni-9] C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 132. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).

[nhm-10] 1892.2.7.5. [w:] Data Portal [on-line]. Natural Museum History. [dostęp 2023-09-01]. (ang.).

[nhm2-11] 1895.10.4.20. [w:] Data Portal [on-line]. Natural Museum History. [dostęp 2023-09-01]. (ang.).

[Palmer-12] T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 697, 1904. (ang.).

[13] The Key to Scientific Names ↓, montana [dostęp 2023-09-01] .

[14] The Key to Scientific Names ↓, baluensis [dostęp 2023-09-01] .

[CITEREFHan200039-15] Han 2000 ↓, s. 39.

[amw-16] Class Mammalia. W: Lynx Nature Books (A. Monadjem (przedmowa) & C.J. Burgin (wstęp)): All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 85. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).

[5]

[1]

[2]

[3]

[4]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]