Torfowiec Dusena
Torfowiec Dusena (Sphagnum majus (Russow) C.E.O. Jensen) – gatunek mchu z rodziny torfowcowatych (Sphagnaceae). Występuje w Europie, Azji i Ameryce Północnej[4].
_6017.JPG)
| |
| Systematyka[1][2] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadgromada | |
| Gromada | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
torfowiec Dusena |
| Nazwa systematyczna | |
| Sphagnum majus (Russow) C.E.O. Jensen Festskr. Bot. Foren. Kjøbenhavn 106 1890[3] | |
Rozmieszczenie geograficzne
edytujW Europie występuje najpospoliciej w północno-wschodniej części, przy czym jest rzadki na obszarach z klimatem o charakterze wyraźnie oceanicznym. W strefie arktycznej nie został odnotowany. W strefie borealnej rozproszony w zachodniej Norwegii, częstszy na wschodzie kraju, w Szwecji, Finlandii, północno-zachodniej i centralnej Rosji aż po Ural; w górach spotykany powyżej granicy drzew. W strefie klimatu umiarkowanego typowego występuje od Wysp Brytyjskich (choć tam rzadki i niepodawany z Irlandii) i północno-zachodniej Hiszpanii przez zachodnią i środkową Europę oraz południowy Półwysep Fennoskandzki po kraje bałtyckie, Białoruś, Ukrainę i centralną Rosję. Znany jest z Karpat, w tym z Tatr, oraz francuskich, szwajcarskich i austriackich Alp, choć najczęściej rośnie tam poniżej 1600 m n.p.m. W strefie okołośródziemnomorskiej podawany z Hiszpanii, Gór Dynarskich oraz Rumunii, lecz wszędzie tam jest rzadki. Nie jest znany ze strefy klimatu śródziemnomorskiego[5].
W Polsce jest rzadki, rozproszony i rośnie głównie w północnej części kraju. Znane są stanowiska z Sudetów, w tym najwyżej położone (1430 m n.p.m.) w Karkonoszach; zaobserwowany także w Kotlinie Orawsko-Nowotarskiej[6], na wysokości 601 m n.p.m.[7]
Morfologia i anatomia
edytuj- Pokrój
- Torfowiec średniej wielkości bądź dość duży[5][6] (określany także jako duży[8]), luźno ugałęziony[8], tworzący nieco tylko zbite darnie koloru żółtawego, żółtawozielonego, szarozielonego, brunatnozielonego, brudnozielonobrązowego, brązowego lub brudnobrunatnego[5][6][8], rzadko białawego lub fioletowo nabiegłego[8]; w miejscach zacienionych, choć bardzo rzadko, darnie mogą być zielone[6]. Większe rozmiary osiągają zazwyczaj formy wodne, które tworzą bardziej luźne darnie[6], te także z pokroju podobne do torfowca spiczastolistnego[8].
- Główki
- Dobrze wykształcone, spłaszczone do półkolistych, zbite (zwłaszcza w suchych warunkach)[6]. Gałązki główki są zakrzywione[5] w różnych kierunkach[6].
- Pęczki
- Składają się z trzech lub czterech niezbyt zróżnicowanych gałązek, lekko strzelistych, ale bez wyraźnego punktu końcowego[5], do 20 mm długości[6].
- Łodyżki
- Cienkie, do 0,8 mm średnicy[6], bladozielone lub żółte, z dwu- lub trzywarstwową korą[5], niezbyt rozwiniętą[6], zbudowaną z rozdętych komórek bez porów[5]. Cylinder wewnętrzny żółty[6]. Łodyżki gałązek są zielone, czasami czerwonawe na końcu proksymalnym, z wyraźnymi komórkami retortowymi osadzonymi w korze, zazwyczaj podwójnymi, z nieznacznie uwydatnioną aperturą[5].
- Listki łodyżkowe
- Nieznacznie językowato-trójkątne[5] (trójkątno-owalne[6]), wklęsłe[6], z ostrym do nierówno ściętym szczytem; odstające od łodyżki lub luźno do niej przylegające. Komórki wodne są stosunkowo wąskie i wyraźnie pozbawione listewek po stronie wypukłej liścia[5].
- Listki gałązkowe
- Duże, lancetowate, podłużnie lancetowate[6], jajowato-lancetowate, zakrzywione i pofalowane w okresach suszy[5], do 2,8 mm długości[6]. Komórki wodne są długie, po stronie wypukłej liścia z licznymi, małymi, bezpierścieniowymi porami ułożonymi w nieregularnych rzędach bądź rozproszonymi[5], w przekroju poprzecznym przeważnie spłaszczone od strony wypukłej liścia, nieznacznie wypukłe po stronie wklęsłej[6]. Po stronie wklęsłej pory są nieliczne. Komórki chlorofilowe w przekroju poprzecznym trapezowe, z dość grubymi ścianami, szersze po stronie wypukłej liścia[5].
Systematyka i zmienność
edytujGatunek zaliczany jest do podrodzaju Cuspidata Lindb.[5] Podrodzaj obejmuje przeważnie dużych rozmiarów torfowce hydrofilne o długich łodyżkach, tworzące głębokie i miękkie darnie[9]. W podrodzaju tym najczęściej spotyka się formy zielone i żółtozielone, nieco rzadziej żółte i brunatne, nie występują natomiast formy czerwone[9].
Ekologia i biologia
edytujRośnie na torfowiskach (od ombrotroficznych torfowisk wysokich po minerotroficzne torfowiska przejściowe[5], zalesionych lub otwartych[8]), najczęściej w miejscach stale podtopionych[6] – w wykopach (torfiankach), rowach i na okrajkach[8]. Był także obserwowany na brzegach starorzeczy i jezior[6].
Ochrona
edytujGatunek jest objęty w Polsce ochroną od 2001 roku. W latach 2001–2004 podlegał ochronie częściowej, w latach 2004–2014 ochronie ścisłej, a od 2014 roku ponownie objęty jest ochroną częściową, na podstawie Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin[10][11][12].
Przypisy
edytuj- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).
- ↑ B. Goffinet, W.R. Buck, Classification of the Bryophyta, University of Connecticut, 2008– [dostęp 2015-06-01] (ang.).
- ↑ Sphagnum majus. [w:] The Plant List [on-line]. [dostęp 2015-06-03]. (ang.).
- ↑ Sphagnum majus. [w:] Bryophyte Flora of North America vol. 1 [on-line]. [dostęp 2015-06-03]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o Laine i in. 2018 ↓, s. 240–244.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r Stebel 2017 ↓, s. 144–146.
- ↑ A. Koczur. New national and regional bryophyte records, 45. Sphagnum majus. „Journal of Bryology”. 4 (37), s. 321, 2015. DOI: 10.1179/1743282015Y.0000000035. (ang.).
- ↑ a b c d e f g Lubliner-Mianowska 1957 ↓, s. 72–73.
- ↑ a b Lubliner-Mianowska 1957 ↓, s. 48.
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11 września 2001 r. w sprawie listy gatunków roślin rodzimych dziko występujących objętych ochroną gatunkową ścisłą częściową oraz zakazów właściwych dla tych gatunków i odstępstw od tych zakazów (Dz.U. z 2001 r. nr 106, poz. 1167).
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących roślin objętych ochroną (Dz.U. z 2004 r. nr 168, poz. 1764).
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2014 r. poz. 1409).
Bibliografia
edytuj- Karolina Lubliner-Mianowska: Torfowce. Opisy i klucze do oznaczania gatunków krajowych. Wyd. 1. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1957.
- Jukka Laine, Kjell Ivar Flatberg, Pirkko Harju, Tuuli Timonen, Kari Minkkinen, Anna Laine, Eava-Stiina Tuittila, Haari Vasander: Spaghnum Mosses – The Stars of European Mires. Helsinki: University of Helsinki – Department of Forest Sciences, Sphagna Ky, 2018. ISBN 978-951-51-3143-0.
- Adam Stebel: Torfowce Leśnego Kompleksu Promocyjnego „Lasy Środkowopomorskie” (Pomorze Zachodnie). Sianów: Nadleśnictwo Karnieszewice, 2017. ISBN 978-83-937066-3-1.